Wpływ kulturowy jako tradycja i wyzwanie dla czeskiej, ukraińskiej i polskiej komparatystyki

• Authors: Danuta Sosnowska

Title variants

EN

CULTURAL INFLUENCE AS A TRADITION AND A CHALLENGE FOR CZECH, UKRAINIAN AND POLISH COMPARATIVE STUDIES

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono koncepcje wpływu kulturowego sformułowane przez czeskich, ukraińskich i polskich intelektualistów przed drugą wojną światową. Przykłady słowiańskiego stosunku do kulturowej dominacji i podporządkowania, jak również do szerszych aspektów zjawiska wpływu kulturowego, mogą być traktowane jako wartościowa tradycja dla dzisiejszych studiów porównawczych skoncentrowanych na Europie ŚrodkowoWschodniej. W przeciwieństwie do założeń przyjmujących istnienie kulturowego centrum oraz prowincji, utożsamianych z rozróżnieniem Zachodniej oraz Wschodniej Europy (wraz z jej częścią Środkową), a to stanowisko zachowało popularność w komparatystyce zachodnioeuropejskiej do późnych lat 50. XX wieku, intelektualiści słowiańscy mieli inne podejście do wskazanego problemu. Nie godzili się z przeświadczeniem, że istnieje kulturowa hierarchia wyznaczająca sztywne relacje pomiędzy kulturami dojrzałymi, aktywnymi i wpływowymi oraz tymi, które sąpasywne, naśladowcze i znajdują się na etapie dopiero kulturowego rozwoju. Postrzegali oni proces kulturowego wpływu jako zjawisko bardziej złożone, dynamiczne i powiązane z kreatywnością. Badacze tacy jak O. Hostinský, J. Mukařowský, K. Čapek, M. Drahomanow, I. Franko podkreślali, że wpływ kulturowy nie polega na przyjmowaniu postawy biernego imitowania, na czym miałby polegać pościg kultur słowiańskich za kulturami Europy Zachodniej. Wręcz przeciwnie, w procesie tym istotną rolę grają czynniki adaptacji i modyfikacji przejmowanych trendów kulturowych, a w konsekwencji obce wpływy implantowane na własne podłoże kulturowe prowadzą do powstawania zjawisk nowych i zachowujących swą odrębność. Wpływ kulturowy płynąc z Europy Zachodniej nie musi prowadzić do utraty oryginalności przez kultury rodzime (w tym przypadku trzy wymienione kultury słowiańskie: czeską, ukraińską i polską), a tam, gdzie dostrzegamy jego działanie, kultury wpływowi podległe nie powinny być automatycznie traktowane jako lustrzane odbicia kultur wpływających. Autorka, przypominając koncepcje wspomnianych badaczy, które wyprzedzały stan ówczesnej świadomości komparatystycznej, podkreśla, że mogą być one w pełni docenione w kontekście zmian w humanistyce wynikłych z kryzysu strukturalizmu. Zarazem autorka zwraca uwagę, że podejście do problemu wpływu kulturowego odegrało różną rolę w rozwoju czeskich, ukraińskich i polskich studiów porównawczych w zależności od kulturowych oraz politycznych wyzwań, jakie zjawisko wpływustwarzało w każdej z trzech społeczności.

EN

The article deals with ideas of cultural influence which were formulated by Czech, Ukrainian and Polish intellectuals before the second world war. Presented examples of Slavic approach to the problem of cultural domination and inferiority as well as the cultural influence in general, could be seen today as a valuable tradition for comparative studies in the region of Central and Eastern Europe. In contrary to the assumption of the existence of a cultural center and province which separated Western and Eastern Europe, which was such a popular belief in the Western comparative studies up to the late 1950s, as well as its supposition of cultural hierarchy which distinguished mature active, and influential cultures from those which are passive, imitative, only at one of many stages of its development, Slavonic intellectuals thought in a different way about the problem. They saw the process of cultural influence as a more dynamic, creative and complex phenomenon. They also stressed that not only an imitation effort took part in the pursuit of Slavic cultures after more developed Western European cultures, but also an adaptation and modification of all imitated cultural fashions and trends. As a result something new and original emerged on the grounds of Slavic culture. Therefore, their culture did not lose its original character and it should not be treated as a passive reflection of the Western European cultures. The author reminds about those concepts, which were ahead of their times and only today they can be truly appreciated in the context of post-structural changes in the humanities. The author emphasizes also that the approach to the problem of cultural influence played a different role in the development of Czech, Ukrainian and Polish comparative studies referring to the cultural and political challenges created by it. 

Keywords

PL

czeska; ukraińska; polska komparatystyka; wpływ kulturowy; dominująca kultura; równość kultur; związek kulturowy; Jan Mukařovský; Karel Čapek; Otakar Hostinský; Iwan Franko; Mychajło Drahomanow

EN

Czech; Ukrainian; Polish comparative studies; cultural influence; dominant culture; cultural equality; cultural relation; Ian Mukařovský; Karel Čapek; Otakar Hostinský; Ivan Franko; Mykhailo Dragomanov; Czech; Ukrainian; Polish comparative studies; cultural influence; dominant culture; cultural equality; cultural relation; Ian Mukařovský; Karel Čapek; Otakar Hostinský; Ivan Franko; Mykhailo Dragomanov

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2012
• Volume: 10
• Pages: 147-160

Dates

published

2012-12-02

Contributors

author

Danuta Sosnowska

References

• Kornhauser Julian, Koniec komparatystyki słowiańskiej?, w: J. Zarek (red.), Nadzieje i zagrożenia. Slawistyka i komparatystyka u progu nowego tysiąclecia . Katowice 2002, s. 154.
• ---
• Wollman Frank, Zpolityzovana komparatistika, „Slavia” 1957, nr 26.
• ---
• Zelenka Miloš, Czeska i słowacka tradycja międzyliterackości w kontekście współczesnej komparatystyki. Założenia i źródła ideowe chrestomatiii „Koncepcja międzyliterackości w literaturoznawstwie porównawczym”). (Przeł. L. Vitova, M. Lemańczyk). „Porównania” 2007, nr 4, s. 64.
• ---
• Mukařovski Jan, O strukturalismu, w: tegoż, Studie z estetiky. Praha 1966.
• ---
• Wellek Rene, Václav Tille jako literární teoretyk (w:) „Listy pro umění a kritiku” 1937, nr 5.
• ---
• Čapek Karel, Miejsce dla Johnathana, przeł. E. Madany, w: H. Janaszek-Ivaničkova (red.), We własnych oczach. XX wieczny esej zachodni i południowosłowiański. Warszawa 1977.
• ---
• Kučera Martin, Kultura v českých dějinách 19. století. Ke zrodu, genezi a smyslu avantgard. Praha 2011, s. 393.
• ---
• Budnyi V., Ilnytsky M., Porivnialne literaturoznavstvo. Kyjiv 2008, s. 34.
• ---
• Franko Iwan, Starynna romano-germanska novela v ustach ruskogo narodu, Tegoż, Zibrannia tvoriv. Kyjiv 1980, t. 26. Red. V.L. Mykytas, S.V. Shchurat, s. 271.
• ---
• Rudnytsky M. L., Dragomanov as a Political Theorist, w: Tegoż, Essays in Modern Ukrainian History, ed. by P.L. Rudnytsky, Cambridge 1987, s. 205.
• ---
• Dragomanov M., Lysty na Naddnipriansku Ukrainu . Vienna 1915, s. 64.
• ---
• Pešek Jiří, Trauma německého sousedství? Západní Evropa viděná optikou dějin dějepisectví, w: Evropa očima Čechů. Sborník ze sympozia konaného v Centru Franze Kafky ve dnech 22.–23. Ř íjna 1996 . Red. E. Hahnová. Praha 1997, s. 145, 147.
• ---
• Dragomanov M., Perednie slovo, w: Vybrani tvory. Praha 1937.
• ---
• Lasch Christopher, Bunt elit . Przeł. D. Rodziewicz. Kraków, Platan 1997, s. 50.
• ---
• Możejko Edward, Przyczynek do kwestii statusu komparatystyki w Polsce, w: L. Wiśniewska (red.), Komparatystyka między Mickiewiczem a dniem dzisiejszym. Bydgoszcz 2010, s. 20.

Identifiers

DOI

10.14746/p.2012.10.11264