PODobni – NiePODobni. Muza dalekich podróży Teodora Parnickiego i „Lód” Jacka Dukaja jako przykład dwóch sposobów alternatywizacji historii

• Authors: Natalia Lemann

Title variants

EN

ANTIPODES OF HISTORY? MUZA DALEKICH PODRÓŻY BY TEODOR PARNICKI AND LÓD BY JACEK DUKAJ AS TWO DIFFERENT MODELS OF APPROACHING ALTERNATIVE HISTORY

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ma na celu analizę porównawczą powieści Teodora Parnickiego Muza dalekich podróży i Lodu Jacka Dukaja, w zakresie technik artystycznych oraz świadomości filozofii i przebiegu procesu historycznego. Mimo iż pisarze ci przynależą do zupełnie innych formacji kulturowych, pokoleniowych i literackich i dzieli ich warsztat pisarski, to obie powieści łączy zainteresowanie historiozofią i metodologią historii oraz literacki namysł nad polskością i jej mitami. Powieści te zaliczyć można do gatunku historii alternatywnych. Powieść Parnickiego zwana przez niego samego powieścią „historyczno-fantastyczną”, zawiera cześć pt. Mogło być właśnie tak, w której to autor testuje możliwość odrodzenia się Polski po zwycięskim powstaniu listopadowym. Jacek Dukaj, pisarz science-fiction, tworzy zaś świat, w którym historia uległa zamrożeniu w postaci z roku 1908. Powieść rozgrywa się w latach 1924–1930, a Polska wciąż jeszcze znajduje się pod zaborami i nie odzyskała niepodległości. Obaj twórcy piszą swe historie alternatywne w trybieveta wobec sienkiewiczowskiej idei „pokrzepienia serc”. Szczególnie interesujący jest stosunek obu twórców wobec metodologii historii. Parnicki zniechęcony do historii w pozytywistycznym sensie (á la Ranke), odrzuca możliwość dotarcia do zdeponowanej w źródłach prawdy historycznej. Dukaj zaś, sięgając właśnie po paradygmaty XIX-wiecznej metodologii historii nicuje je tak, by uzyskać z ich materii postmodernistyczną filozofię historii, podważającą status naukowy historii i jej możliwość wnioskowania o historii.

EN

The paper is focused to comparative analysis of the novels Muza dalekich podróży by Teodor Parnicki (“A Muse of Distant Journeys”) and Lód (“The Ice”) by Jacek Dukaj. The author compares the artistic techniques as well as the historiosophical consciousness and the awareness of the historical process in the aforementioned novels. The two writers belong to different cultural and literary generations and employed different poetics, still, it is possible to compare the historiosophical and methodological aspects of their works and their ways of thinking about Polishness and cultural myths. The two novels may be treated as realizations of the alternate history genre. Muza dalekich podróży called by the author himself a “historical-fantastical novel”, includes a part entitled “It could have been like that” („Mogło być właśnie tak”) describing the rebirth of Poland after a successful November Uprising. In Jacek Dukaj’s science-fiction novel history “froze” in 1908. Poland still remains divided in the years 1924–1930, never freed after the Partitions. For both Parnicki and Dukaj, creating alternative versions of Polish history was the way to criticizing the model of writing “to uplift hearts” introduced by Henryk Sienkiewicz. Their attitude towards the methodology of history is worth deeper analysis. Parnicki, who lost his enthusiasm towards the 19th century type of history á la Ranke, rejected the idea of historical truth preserved in historical sources. Dukaj, on the contrary, created a postmodernist methodology of history out of the paradigms of the 19th century historiosophy, thus undermining the status of the historical knowledge as “science”. 

Keywords

PL

historia alternatywna; science-fiction; historiozofia; metodologia historii

EN

alternate history; science-fiction; historiosophy; methodology of history; alternate history; science-fiction; historiosophy; methodology of history

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2012
• Volume: 10
• Pages: 173-188

Dates

published

2012-12-02

Contributors

author

Natalia Lemann

References

• Wittgenstein Ludwig, Tractatus logico-philosphicus. Przeł. B. Wolniewicz. Warszawa, PWN 1970, s. 69.
• ---
• D’Ormesson Jean, Chwała cesarstwa. Przeł. E. Bąkowska. Warszawa, Czytelnik 1975, s. 7.
• ---
• Parnicki Teodor, Historia przekuwana w literaturę. Warszawa, Czytelnik 1980.
• ---
• Parnicki Teodor, Muza dalekich podróży. Warszawa, Instytut Wydawniczy PAX 1970, s. 40.
• ---
• Parnicki Teodor, Zabij Kleopatrę. Warszawa, Instytut Wydawniczy PAX 1968, s. 14.
• ---
• Juszczyk Andrzej, Dialog urojony, w: Retoryka a poznanie. Powieściopisarstwo Teodora Parnickiego. Kraków, Universitas 2004, s. 124–126.
• ---
• Parnicki Teodor, Inne życie Kleopatry. Kraków, Instytut Wydawniczy PAX 1969, s. 31.
• ---
• Łebkowska Anna, Fikcja jako możliwość. Z przemian prozy XX wieku. Kraków, Universitas 1998.
• ---
• Bolecki Włodzimierz, Polowanie na postmodernistów (w Polsce) i inne szkice. Kraków, Wydawnictwo Literackie 1999.
• ---
• Autor po napisaniu książki powinien się zastrzelić, z Jackiem Dukajem rozmawia Jakub Winiarski, „Studium” 2007/2008, nr 5/6/1, s. 133–142; Lament miłośnika cegieł, <http://dukaj.pl/czytelnia/publicystyka/LamentMilosnikaCegiel> [dostęp z dnia 11 października 2011].
• ---
• Dukaj Jacek, Lament miłośnika cegieł, <http://dukaj.pl/czytelnia/publicystyka/LamentMilosnika Cegiel> [dostęp z dnia 11 października 2011].
• ---
• Parnicki Teodor, Staliśmy jak dwa sny. Warszawa, Instytut Wydawniczy PAX 1973, s. 116–117.
• ---
• Lemann Natalia, „Opowieść o poprzedzającej ją opowieści”. Epicka historiografia w utworach Teodora Parnickiego, „Aecjusz ostatni Rzymianin” i „Śmierć Aecjusza”, w: Epicka historiografia we współczesnej prozie polskiej. Łódź 2008, s. 44.
• ---
• Collingwood Robin George, The Idea of History. Oxford 1961, s. 214–215.
• ---
• Niewiadomski Andrzej, Smuszkiewicz Antoni, Historia alternatywna, w: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań 1990, s. 300–301.
• ---
• Więcławiak Tomasz, Historia historii nierówna- kilka uwag o definicji historii alternatywnej . „Podteksty. Czasopismo kulturalno-naukowe”, 2007, nr 4. Wersja online <http: //podteksty.amu.edu.pl/podteksty/?action=dynamic&nr=11&dzial=4&id=254> [dostęp z dnia 11 października 2011].
• ---
• Parnicki Teodor, Rodowód literacki. Warszawa, Instytut Wydawniczy PAX 1974.
• ---
• Demandt Alexander, Historia niebyła. Co by było gdyby...? Przeł. M. Skalska. Warszawa, PIW 1999, s. 148.
• ---
• Polska z drugiej strony lustra. Z Jackiem Dukajem rozmawia Wojciech Orliński. „Gazeta Wyborcza”, nr z 26 grudnia 2007.
• ---
• Mizerkiewicz Tomasz, Dwuznaczny urok historiozofii, <http://www.artpapier.com/?pid=2&cid=1&aid=1197> [data dostępu 11 października 2011]
• ---
• Piech-Klikowicz Aneta, Prawda Zimy i niepewność Lata, „Nowe książki” 2008, nr 4, s. 64–65.
• ---
• Browarny Wojciech, Historia bez gorsetu, „Odra” 2008, nr 5, s. 120–122.
• ---
• Matuszek Paweł, Ontologiczna Tyberiada. „Nowa Fantastyka” 2008, nr 2, s. 65.
• ---
• Foucault Michel, Inne przestrzenie. Przeł. A. Rejniak-Majewska. „Teksty Drugie” 2005, nr 6, s. 117.
• ---
• Tomasik Wojciech, Ikona nowoczesności: kolej w literaturze polskiej. Wrocław, Wydawnictwo UW 2007.
• ---
• Dukaj Jacek, Lód. Kraków, Wydawnictwo Literackie 2007, s. 77.

Identifiers

DOI

10.14746/p.2012.10.11266