Podmiotowe strategie antropopoznawcze w charakteryzowaniu postaci

• Authors: Mirosław Grzegórzek

Title variants

EN

Subjective anthropic cognitive strategies in characterizing characters

Abstracts

EN

The article proposes to look at the “character” through the humanistically defined categories of games and play and the genological category of characteristics. Since a literary game is a special type of interaction between the creator of a work and its recipients based on curiosity or pleasure, it was assumed that among all the elements of the game with which the author influences the reader's interest, the character plays a key role. Each encounter with a character in the experience of reading changes the "character" of the experiencing person, and such an ambiguous understanding of the noun "character" may signal its use in a substantial sense, close to the shape and, at the same time, the essence of something. This, in turn, gives the opportunity to look at the game with the "character" in Polish lessons as a game with the protean genological shape of the character's characterization. Therefore, four possible formulas, anthropo-cognitive strategies have been proposed - figures of the game with the genre and the hero: 1) Immersion in the character, 2) Trying on the character's costume, 3) A special relationship with the hero, 4) Mirror of oneself. All of these "individual stagings of otherness" are immersed in a category particularly predestined to combine all directions of acquiring "knowledge about oneself and a person" during Polish lessons - empathy, defined by Elżbieta Mikoś as "a special emotional resonance".

PL

Artykuł zawiera propozycję spojrzenia na „postać” poprzez humanistycznie definiowane kategorie gry i zabawy oraz genologiczną kategorię charakterystyki. Skoro gra literacka to szczególny rodzaj interakcji między twórcą dzieła a jego odbiorcami, oparty na ciekawości lub przyjemności, przyjęto założenie, że wśród wszystkich elementów gry, którymi autor oddziałuje na zainteresowanie czytelnika, postać odgrywa rolę kluczową. Każde spotkanie z postacią w doświadczeniu lektury zmienia jednocześnie „postać” doświadczającego, a takie dwuznaczne rozumienie rzeczownika „postać” sygnalizować może użycie go w znaczeniu substancjalnym, zbliżonym do kształtu i zarazem istoty czegoś. To z kolei daje możliwość spojrzenia na grę z „postacią” na godzinach polskiego jako na grę z proteuszowym kształtem genologicznym jej charakterystyki. W związku z tym zaproponowano cztery możliwe formuły, strategie antropopoznawcze – f i g u r y gry z gatunkiem i bohaterem: 1) zanurzenie w postaci, 2) przymierzanie kostiumu postaci, 3) szczególny związek z bohaterem, 4) lustro samego siebie. Wszystkie z tych „jednostkowych inscenizacji inności” zanurzone są w kategorii szczególnie predestynowanej do scalenia wszystkich kierunków zdobywania „wiedzy o sobie i osobie” na godzinach polskiego – empatii, definiowanej przez Elżbietę Mikoś jako „szczególny oddźwięk emocjonalny”.

Keywords

EN

game; literary character; experiencing; otherness; empathy

PL

gra; postać literacka; doświadczenie; inność; empatia

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Polonistyka. Innowacje
• Year: 2023
• Issue: 18
• Pages: 161-172

Dates

published

2023

Contributors

author

Mirosław Grzegórzek

• Zespół Szkół Licealnych i Technicznych w Wojniczu

• https://orcid.org/0000000248572548

References

• Attridge Derek, 2007, Jednostkowość literatury, Mościcki P. (przeł.), Kraków.
• Berne Eric, 1997, W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich, Izdebski P. (przeł.), Warszawa.
• Burszta Wojciech J., Piątkowski Krzysztof, 1994, O czym opowiada antropologiczna opowieść, Warszawa.
• Łuczak Agnieszka, Prylińska Ewa, Krzemieniewska-Kleban Kamila, Suchowierska Agnieszka, 2018, Język polski. Między nami 8, Gdańsk.
• Caillois Roger, 1997, Gry i ludzie, Tatarkiewicz A., Żurowska M. (przeł.), Warszawa.
• Compagnon Antoine, 2010, Demon teorii. Literatura a zdrowy rozsądek, Stróżyński T. (przeł.), Gdańsk.
• Culler Jonathan, 1998, Teoria literatury, Bassaj M. (przeł.), Warszawa.
• Davis Mark H., 1999, Empatia. O umiejętności współodczuwania, Kubiak J. (przeł.), Gdańsk.
• Dybel Paweł, 1996, Samouwiedzenie w lustrze. Program antropologii psychoanalitycznej we wczesnych pismach Jacquesa Lacana, „Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria”, nr 4, s. 7-18.
• Eco Umberto, 2012, Huizinga i zabawa/gra, w: tegoż, Po drugiej stronie lustra i inne eseje. Znak, reprezentacja, iluzja, obraz, Wajs J. (przeł.), Warszawa, s. 377-402.
• Grzegórzek Mirosław, 2020, Charakterystyka postaci w szkolnej edukacji polonistycznej, Kraków [praca doktorska, maszynopis].
• Huizinga Johan, 2007, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Kurecka M., Wirpsza W. (przeł.), Warszawa.
• Janus-Sitarz Anna, 2009, Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze. O praktykach czytania literatury w szkole. Konstatacje. Oceny. Propozycje, Kraków.
• Janus-Sitarz Anna, 2019, Funkcja formacyjna edukacji polonistycznej w czasach niepokoju, w: Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole. Między schematyzmem a kreatywnością, Maciejak K., Trysińska M. (red.), Warszawa, s. 121-132.
• Jarzębski Jerzy, 1982, Gra w Gombrowicza, Warszawa.
• Kolbuszewski Jacek, 2002, Konwencje ludyczne w szkolnej interpretacji tekstu literackiego, w: Metodyka literatury, t. 2, Pachecka J., Piątkowska A., Sałkiewicz K. (wybór i wstęp), Warszawa, s. 175-190.
• Koziołek Krystyna, 2006, Czytanie z innym. Etyka. Lektura. Dydaktyka, Katowice.
• Kraska Mariusz, 2013, Prosta sztuka zabijania. Figury czytania kryminału, Gdańsk.
• Martuszewska Anna, 2007, Radosne gry. O grach/zabawach literackich, Gdańsk.
• Maj Krzysztof M., 2015, Czas światoodczucia: immersja jako nowa poetyka odbioru, „Teksty Drugie”, nr 3, s. 368-394.
• Mikoś Elżbieta, 2008, Empatia w hermeneutycznej interpretacji tekstu literackiego, „Polonistyka”, nr 2, s. 6-12.
• Mikoś Elżbieta, 2009, Lekcje empatii. Czytanie poezji dwudziestowiecznej w liceum. Literatura – psychologia – dydaktyka, Kraków.
• Myrdzik Barbara, 2018, Czy immersja jest nową poetyką odbioru?, „Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia ad Didacticam Litterarum Linguae Polonae Pertinetia”, nr 9, s. 34–44.
• Nycz Ryszard, 2012, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Warszawa, s. 208-226.
• Nycz Ryszard, 2018, Odkrywanie zmysłu udziału, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 7-15.
• Okopień-Sławińska Aleksandra, 2000, Prolepsis [hasło], w: Słownik terminów literackich, Sławiński J. (red.), Wrocław-Warszawa, s. 437.
• Rembowska-Płuciennik Magdalena, 2010, Dlaczego warto wrócić do zmysłów? Wokół literaturoznawczych inspiracji antropologią zmysłów, w: Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa?, Czapliński P., Legeżyńska A., Telicki M. (red.), Poznań, s. 129–138.
• Ricoeur Paul, 2003, O sobie samym jako innym, Chełstowski B. (przeł.), Kowalska M. (wstęp), Warszawa.
• Słowacki Juliusz, 1976, Balladyna, Inglot M. (oprac.), Wrocław-Warszawa.
• Sporek Paweł, 2014, Uczeń jako inny, nauczyciel jako inny. Edukacyjny dialog na tle filozoficznej koncepcji człowieka Józefa Tischnera, w: Podstawy Edukacji 7. Trendy cywilizacyjne, Piasecka M., Irasiak A. (red.), Kraków, s. 275-284.
• Szmajke Andrzej, 1999, Autoprezentacja: maski, miny, pozy, Olsztyn.
• Szymborska Wisława, 2006, Rozmowa z kamieniem, w: tejże, Zmysł udziału. Wybór wierszy, Kraków, s. 8-9.
• Wittgenstein Ludwig, 1972, Dociekania filozoficzne, Wolniewicz B. (przeł. i wstęp), Warszawa.
• Wołos Marta, 2002, Koncepcja „gry językowej” Wittgensteina w świetle badań współczesnego językoznawstwa, Kraków.

Identifiers

DOI

10.14746/pi.2023.18.12

Biblioteka Nauki

28763192