Pies na krótkiej smyczy na chwiejnym mostku

• Authors: Elżbieta Muskat Tabakowska

Title variants

EN

A Dog on a Short Leash on a Rickety Foot-bridge

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Punktem wyjścia artykułu jest tytułowa metafora, której Douglas Hofstadter używa, mówiąc o przekładzie. Hofstadter opisuje zadanie stojące przed tłumaczem, zwłaszcza w przypadku tekstu literackiego, jako dzieło budowniczego mostu, spinającego dwa brzegi kanionu oddzielającego oryginał od przekładu. Konstrukcja, która jest z początku jedynie chwiejną kładką, stopniowo zmienia się w solidny most, w miarę jak tłumacz odkrywa coraz głębsze warstwy znaczeń. Ten proces, nieuchronnie subiektywny, wymaga skupienia uwagi na rozmaitych aspektach przekładanego tekstu. Są one uderzająco podobne do wymiarów obrazowania w modelu gramatyki i języka naturalnego stworzonym przez Ronalda Langackera. W szerszej perspektywie ta zbieżność stanowi argument przemawiający za transdyscyplinarnym podejściem do problematyki przekładu. Pracą tłumacza kierują jego kompetencja, wyobraźnia i empatia, ale jednocześnie podlegają one restrykcjom tytułowej „krótkiej smyczy”: ograniczeniom stwarzanym przez język, ale także przez wymogi określonego kontekstu. Jako ilustrację, autorka przytacza przykłady zaczerpnięte z własnego warsztatu tłumacza. Jest to tekst, w którym różne, a czasem wzajemnie sprzeczne, tożsamości bohaterki wymagają od tłumacza szczególnej uważności wobec leksykalnych i stylistycznych detali. To one tworzą smycz, jednocześnie umożliwiając tłumaczowi budowanie mostu.

EN

The inspiration for the paper was the metaphor that Dougles Hofstadter applies to translation. He defines the task of the translator – with particular reference to translation of literary texts – as that of the builder of a bridge that spans the canyon, joining its two sides: the original and the translation. An initial rickety foot-bridge, it gradually turns into a sturdy construction with the translator’s repeated attempts at discovering ever-deepening layers of meaning. Inevitably subjective, the building process requires the translator’s concentration upon individual dimensions of the translated text. These dimensions, or aspects, come strikingly close to what is defined as dimensions of imagery in Ronald Langacker’s model of grammar and natural language. In a wider perspective, the convergence is an argument for transdisciplinarity as a valid approach to translation studies. The translator is led by his own competence, imagination and the feeling of empathy, but at the same time they are constrained by “a short leash”: restrictions imposed by languages, cultures and the peculiarities of individual context. To illustrate the point, the author discusses a text (taken from her own translator’s dossier) in which multiple, and sometimes conflicting, identities of the protagonist require particular attention to lexical and stylistic minutiae. It is such details that constitute the leash, at the same time enabling the translator to construct the bridge.

Keywords

PL

analogia; czynnik ludzki; empatia; literackość; obiektyfikacja; obrazowanie; poznanie; subiektywizm; tożsamość; uważność

EN

analogy; human factor; empathy; literariness; objectification; imagery; cognition; subjectivism; identity; mindfulness; analogy; human factor; empathy; literariness; objectification; imagery; cognition; subjectivism; identity; mindfulness

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2020
• Volume: 26
• Issue: 1
• Pages: 17-37

Dates

published

2020-06-15

Contributors

author

Elżbieta Muskat Tabakowska

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Ackroyd, Peter. Three brothers. Londyn: Chatto & Windus, 2003.
• Balcerzan, Edward. Literackość. Modele, gradacje, eksperymenty. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
• Brożek, Bartosz. Granice interpretacji. Kraków: Copernicus Center Press, 2014.
• Cieślikowska, Dominika. „Tożsamość społeczna”. Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski. Red. M. Branka, D. Cieślikowska. Kraków: Stowarzyszenie Willa Decjusza, 2010. S. 66-74.
• Gentner Deidre, Holyoak Keith J., Kokinov Boris, red. The Analogical Mind. Perspectives from Cognitive Science. Cambridge, Mass.: the MIT Press, 2001.
• Hermans, Theo. Narada języków. Przeł. zespół. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.
• Hofstadter, Douglas R. Le Ton beau de Marot. In Praise of the Music of Language. Nowy Jork: Basic Books, 1997.
• Hofstadter, Douglas R. “Analogy as the core of cognition”. The Analogical Mind.
• Perspectives from Cognitive Science. red. D. Gentner, K. J. Holyoak, B. Kokinov. Cambridge, Mass.: the MIT Press, 2001. S. 116-144.
• Hofstadter Douglas R. Sander Emmanuel. Surfaces and Essences: Analogy as the Fuel and Fire of Thinking, New-York: Basic Books, 2013.
• Itkonen, Esa. “Iconicity, analogy, and universal grammar”. Journal of Pragmatics 22 (1994). S. 37-53.
• Kociuba, Jolanta. „Kulturowe tło dysfunkcji tożsamości jednostki”. Kultura i Wartości 18 (2016). S. 15-35.
• Langacker, Ronald W. Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie. Przeł. zespół. Kraków: Universitas, 2009a.
• Langacker, Ronald W. Investigations in Cognitive Grammar. Berlin: Mouton de Gryuter, 2009b.
• „Literatura Holokaustu”. Web. 01.11.2019. <https://tinyurl.com/yceommx2>Monneret, Philippe. “Iconicity as a Function of Analogy”. Book of abstracts.
• The 12th International Symposium on Iconicity in Language and Literature | 3-5 May 2019. S. 94-95.
• Paleczny, Tadeusz. Socjologia tożsamości. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, 2008.
• Powell, Irena. The Daughter Who Sold Her Mother. A Biographical Memoir Bloomington: authorHouse, 2016.
• Powell, Irena. Córka, która sprzedała matkę. Wspomnienia rodzinne. Przeł. Elżbieta Tabakowska. Kraków: Austeria, 2020.
• Skrzypecki, Maciej. Praktyka translatorska Stanisława Barańczaka w świetle teorii analogii Douglasa R. Hofstadtera. Niepublikowana rozprawa doktorska. 2018. Web. 19.05.2020. <https://tinyurl.com/yc739jom>
• Słownik angielsko-polski. Web. 01.05.2020. <https://tinyurl.com/y9ma4v6e>
• Tabakowska, Elżbieta. „Empatia – w języku, w tekście, w przekładzie”. Kognitywistyka 3. Empatia, obrazowanie i kontekst jako kategorie kognitywistyczne.Red. H. Kardela, Z. Muszyński, M. Rajewski. Lublin: Wydawnictwo UMCS,2012. S. 153-166.
• Tabakowska, Elżbieta. Językoznawstwo zastosowane. Kraków: Austeria, 2019.
• Wysocka, Ewa. „«My» i «oni» – dlaczego tak trudno być razem? Odpowiedź pedagoga, psychologa i socjologa”. Migracja, uchodźstwo, wielokulturowość.
• Zderzenie kultur we wpółczesnym świecie. Red. D. Lalak. Warszawa: Wyd. Akademickie ŻAK, 2007. S. 13-63.

Identifiers

DOI

10.14746/por.2020.1.2