Co widzi „burlucze oko”? Przekład literacki jako zdarzenie percepcyjne

• Authors: Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz

Title variants

EN

What Does “Burliuk’s eye” See? Literary Translation as a Perceptual Event

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu są problemy artystycznej reprezentacji widzenia jednoocznego w kubofuturystycznej twórczości Dawida Burluka, którą Wielimir Chlebnikow scharakteryzował jako „czary martwego burluczego oka”. Analiza porównawcza poetyckiej miniatury Dawida Burluka „Kartina” (1932) i jej polskiego przekładu autorstwa Edwarda Balcerzana (1967) obejmuje aspekty językowo-stylistycznej reprezentacji podmiotowego doświadczenia percepcyjnego, literackiej tematyzacji ludzkiej cielesności, wewnątrztekstowych sygnałów aktywności twórczej tłumacza, translatorskiej transformacji doświadczenia percepcyjnego oraz sensorycznej percepcji utworu literackiego w kulturach źródłowej i docelowej.

EN

The article discusses the problems of artistic representation of the monocular perception in David Burliuk’s cubo-futurist works characterised as the effect of the “spell cast by Burliuk’s dead eye” by Velimir Khlebnikov. The comparative analysis of the sensual poetics of Burliuk’s poetic miniature Kartina [A Picture] (1932) and its Polish translation by Edward Balcerzan (1967) embraces several aspects: the linguistic-stylistic representation of subjective perceptual experience, literary thematisation of human corporeality, in-text indicators of the translator’s creative activity, the translational transformation of perceptual experience and, finally, the sensory perception of a literary work in source and target cultures.

Keywords

PL

przekład; percepcja; sensualność; kubofuturyzm; groteska antropologiczna

EN

translation; perception; sensuality; cubo-futurism; anthropological grotesque; translation; perception; sensuality; cubo-futurism; anthropological grotesque

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2020
• Volume: 26
• Issue: 1
• Pages: 39-60

Dates

published

2020-06-15

Contributors

author

Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz

• Instytut Badań Literackich PAN

References

• Alpers, Svetlana L. “Manner and Meaning in Some Rubens Mythologies”. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 30 (1967). S. 272-295.
• Bachtin, Michaił. „Z problemów teorii powieści. Z problemów teorii śmiechu. ”. Przeł. Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz. Ja – Inny. Wokół Bachtina. Antologia. T. 1. Red. D. Ulicka. Kraków: Universitas, 2009. S. 373-385.
• Balcerzan, Edward. Styl i poetyka twórczości dwujęzycznej Brunona Jasieńskiego: z zagadnień teorii przekładu. Wrocław: Ossolineum, 1968.
• Balcerzan, Edward. Literatura z literatury (strategie tłumaczy). Katowice: „Śląsk” 1998.
• Balcerzan, Edward. „Jak bolał «Policzek powszechnemu gustowi»”. Oprócz głosu. Szkice krytycznoliterackie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971. S. 20-28.
• Balcerzan, Edward. Włodzimierz Majakowski. Warszawa: Czytelnik, 1984.
• Belenson Aleksandr, red. Strielec. Sbornik pierwyj. Pietierburg: Strielec, 1915. Web. 20.07.2019. <https://tinyurl.com/ya4aj7ht>
• Bowlt, John E. „David Burluk, the Father of Russian Futurism”. Canadian American Slavic Studies 1-2 (1986). S. 25-35.
• „Brat’ja i siestry Burluki: Miemuarnyj rasskaz s togo swieta” [audycja radiowa]. Rozmowę z udziałem Jewgienija Diemienoka i Marianny Burluk prowadzi
• Iwan Tołstoj. Powierch bar’ierow s Iwanom Tołstym. Radio Swoboda, 10.06.2018. Web. 20.05.2019. <https://tinyurl.com/y78zx8j4>
• Brzostowska-Tereszkiewicz, Tamara. Modernist Translation. An Eastern European Perspective. Models, Semantics, Functions. Frankfurt/M.: Peter Lang
• ---
• Burluk, Dawid. „Już wykąpana legła śród kosaćców…”. Przeł. Edward Balcerzan. Poezja 9 (1967). S. 107.
• Burluk, Dawid. K 25-tiletiju chudożestwienno-litieraturnoj diejatielnosti: stichi 1898 g.-1923 g. Izd. Koopieratiwa Gaziety „Russkij Gołos”, 1924.
• Burluk, Dawid. „Obraz”. Przeł. Edward Balcerzan. Poezja 9 (1967). S. 107.
• Burluk, Dawid. 1/2 wieka. Izdano k piatidiesiatiletiju so dnia rożdienija poeta.
• Rossija 1882-1932 Amierika. New York: Izd. Marii N. Burluk, 1932.
• Burluk Dawid, Burluk Nikołaj. Stichotworienija. Sankt-Pietierburg: Gumanitarnoje agientstwo „Akadiemiczeskij projekt”, 2002.
• „Burluk-Burliesk”. „Na Kaszyrkie” Ob’jedinienija „Wystawocznyje zały Moskwy”. Web. 30.05.2019. <https://tinyurl.com/y9ueonws>
• Chardżijew, Mikołaj. „Majakowski i Chlebnikow”. Przeł. Adam Pomorski. Literatura na Świecie 2 (1984). S. 141-177.
• Chlebnikow, Wielemir. Poezje. Wybrał i wstępem opatrzył Jan Śpiewak. Przeł. Anna Kamieńska, Seweryn Pollak, Jan Śpiewak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1963.
• Chlebnikow, Wielimir. Priedsiedatiel ziemnogo szara. Red. G. Sołowiow. Sankt-Pietierburg: Izdatielskij Dom „Azbuka-kłassika”, 2008.
• Chlebnikow, Wielimir. Rybak nad morzem śmierci. Wiersze i teksty 1917-1922. Wybrał, przełożył i przypisami opatrzył Adam Pomorski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe i Literackie OPEN, 2005a.
• Chlebnikow, Wielimir. Sobranije soczinienij I. München: Wilhelm Fink Verlag, 1968.
• Chlebnikow, Wielimir. Sobranije soczinienij w szesti tomach. T. 1: Dramaticzeskije poemy. Dramy. Sceny 1904-1922. Moskwa: Nasledije, 2000.
• Chlebnikow, Wielimir. Tworienija, 1906-1908. Prił. stat’i D. Burluka i W. Kamienskogo o Chlebnikowie. Ris. W. i. D. Burlukow. Moskwa: Pierwyj żurnal ruskich futuristow, 1914. Web. 20.06.2019. <https://tinyurl.com/yc3vror4>
• Chlebnikow, Wielimir. Widziądz widziadeł bezkształtnych. Wiersze i teksty 1904-1916. Wybór, przekład, przypisy Adam Pomorski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe i Literackie OPEN, 2005b.
• Dawid Dawidowicz Burluk. Gallerix.ru. Web. 25.05.2019. <https://gallerix.ru/album/Burliuk>
• Duganow, Rudolf. „Zagadnienie epickości w estetyce i poetyce Chlebnikowa”. Przeł. Adam Pomorski. Literatura na Świecie 2 (1984). S. 116-140.
• Dziadek, Adam. Obrazy i wiersze: z zagadnień interferencji sztuk w polskiej poezji współczesnej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004.
• Eliassen, Knut Ove. “The Anaesthesia of Charles Baudelaire’s Le Goût du néant”.
• Sensual Reading: New Approaches to Reading and its Relation to the Senses. Red. M. Syrotinski, I. Maclachlan. Lewisburg (Pa.): Bucknell University Press, 2001. S. 248–270.
• Futuristy. Dochłaja łuna. Stichi, proza, stat’i, rysunki, oforty. Izd. wtoroje, dopołniennoje. Moskwa: Izdanije Pierwogo żurnała russkich futuristow 1914 (wiesna). Web. 20.05.2019. <https://tinyurl.com/y8tvwtn8>
• Futuristy. „Gileja”. Sbornik. Mołoko kobylic. Risunki, stichi, proza. Moskwa: „Gileja”, 1914.
• Głowiński, Michał. „Świadectwa i style odbioru”. Teksty 3 (1975). S. 9-28.
• Holo, Selma. “A Note on the Afterlife of the «Crouching Aphrodite» in the Renaissance”. The J. Paul Getty Museum Journal 6/7 (1978/1979). S. 23-36.
• Jennings, Lee Byron. „Termin groteska”. Przeł. Bożena Fedewicz. Pamiętnik Literacki 4 (1979). S. 281-318.
• Kałauszyn, Boris. Burluk. Kniga pierwaja. Otiec russkogo futurizma. Sankt-Pietierburg: Apołłon, 1995.
• Kiblickij, Iozef, red. Futurismus in Russland und David Burliuk, “Vater des russischen Futurismus”. Von-der-Heydt-Museum Wuppertal/Staatliches Russisches Museum. Wetzlar: Palace Editions, 2000.
• Krasickij, Siergiej, „Poety Burluki”. Burluk Dawid, Burluk Nikołaj. Stichotworienija. Sankt-Pietierburg: Gumanitarnoje agientstwo „Akadiemiczeskij projekt”, 2002. S. 5-65. Web. 16.04.2019. <https://tinyurl.com/ycsdz66d>
• Kruczonych, Aleksiej, „Satir odnogłazyj (о D. Burlukie)”. K istorii russkogo futurizma. Wospominanija i dokumenty. S priłożenijem diekłaracyj i statiej
• A. Kruczonych, a także statiej I. Tierient’iewa i S. Triet’iakowa. Moskwa: Gilieja, 2006. S. 121-129.
• Legeżyńska, Anna. „Tłumacz i jego kompetencje autorskie”. Autor. Podmiot literacki. Bohater. Red. A. Martuszewska, J. Sławiński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983. S. 77-92.
• Liwszyc, Benedikt. Półtoraoki strzelec. Przeł. Adam Pomorski. Warszawa: Czytelnik, 1995.
• Majakowskij Władimir. „Obłako w sztanach”. Tietraptich. Izbrannyje soczinienija. Wstupitielnaja stat’ja N. Maslina. Moskwa: Gosudarstwiennoje Izdatielstwo chudożestwiennoj litieratury, 1949. S. 302-309.
• Majakowski, Włodzimierz. Obłok w spodniach. Przekłady poetyckie. Oprac. S. Pollak. T. 4, cz. 1. Przeł. Julian Tuwim. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1959. S. 227-253.
• Malej, Izabella Anna. „Polyphonic Provocation. The Nude in the Art of Cubo-Futurism”. At the Crossroads of Linguistic Sciences. Red. P. P. Chruszczewski, M. Garcarz, T. P. Górski. Kraków: Tertium, 2006. S. 467-477.
• Niekrasow, Nikołaj. Stichotworienija 1838-1855. Moskwa: Diriekt-Miedija, 2014.
• Piercowa, Natalia. Słowar’ nieołogizmow Wielimira Chlebnikowa. Wiena-Moskwa: Wiener Slawistischer Almanach, 1995.
• Renger, Konrad. „Sine Cerere et Baccho frigit Venus: zu bacchischen Themen bei Rubens”. Peter Paul Rubens: Werk und Nachrum. Red. W. Sauerlander. Munich: Fink, 1981. S. 105-135.
• Rieszetnikowa, Irina. „Kłoun i diemon pierformansa”. Diałog Iskusstwa 3 (2013). Web. 20.05.2019. <https://tinyurl.com/y95r3l2t>
• Scott, Clive. Translating Rimbaud’s “Illuminations”. Exeter: University of Exeter Press, 2006.
• Soles, Mary Ellen. „Farnese Venus (Callipygian Venus, Aphrodite Kallipygos)”.
• Encyclopedia of the History of Classical Archaeology. Red. N. Thomson de Grummond. London: Routledge, 1996. S. 431.
• Szkłowski, Wiktor, „Sztuka jako chwyt”. Przeł. Ryszard Łużny. Teoria badań literackich za granicą. Antologia. T. 2: Od przełomu antypozytywistycznego do roku 1945. Cz. 3: Od formalizmu do strukturalizmu. Wybór, rozprawa wstępna, komentarze S. Skwarczyńska. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1986. S. 10-28.
• Szwarc, Jelena. Tancujuszczij Dawid: stichi raznych liet. New York: Russica Publishers, 1985.
• Tabakowska, Elżbieta. „Zobaczyć, namalować, powiedzieć. Widzenie świata, przedstawianie świata i mówienie o świecie”. Widzieć – rozumieć – komunikować. Red. J. Winiarska, A. Załazińska. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2019. S. 29-44.
• Terencjusz. Eunuch. Komedie. T. 1: Dziewczyna z Andros, Za karę, Eunuch. Przeł., wstępem i przypisami opatrzyła Ewa Skwara. Warszawa: „Prószyński i S-ka”, 2005. S. 292-421.
• Ulicka, Danuta. „Humor strukturalistów (fotoopowieść)”. Słowa i ludzie. 10 szkiców z antropologii filologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2013. S. 319-352.
• Vroon, Ronald. Velemir Xlebnikov’s Shorter Poems: A Key to the Coinages. Ann Arbor: University of Michigan, 1983.
• Woroszylski, Wiktor. „Dawid Burluk”. Poezja 9 (1967). S. 105-106.
• Woroszylski, Wiktor. Życie Majakowskiego. Warszawa: Czytelnik, 1984.
• Wysłouch, Seweryna. „Dwa spotkania z Rubensem – Różewicz i Szymborska”. Polonistyka 6 (2007a). S. 6-11
• Wysłouch, Seweryna. „Ekfraza czy przekład intersemiotyczny?”. Od tematu do rematu. Przechadzki z Balcerzanem. Red. T. Mizerkiewicz, A. Stankowska. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2007b. S 489-503.

Identifiers

DOI

10.14746/por.2020.1.3