Poetyka performatywności w przekładzie – Ryszard Wojnakowski jako tłumacz liryki Friederike Mayröcker

• Authors: Beate Sommerfeld

Title variants

EN

Poetics of the Performative in Translation – Ryszard Wojnakowski as the Translator of Friederike Mayröcker’s Poetry

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł omawia niektóre polskie przekłady tekstów lirycznych austriackiej poetki Friederike Mayröcker autorstwa Ryszarda Wojnakowskiego w perspektywy koncepcji performatywności, począwszy od J. L. Austina do poststrukturalistycznych rewizji. Zostaje tu ukazany performatywny charakter poezji Mayröcker, polegający na teatralizacji tekstów, dokonujących się w nich zrytualizowanych aktów mowy, które mają charakter auto-referencyjny i podkreślają zdarzeniowość wierszy, oraz na uwalnianiu mechanizmów iteracji. W świetle performatyki przekład jawi się jako performatywna re-inscenizacja i re-cytacja znaczeń zawartych w oryginale, oraz jako podejmowanie gry znaczeń, toczącej się w poezji Mayröcker. Przekład jest pojmowany jako twórcze działanie, które uwypukla rolę tłumacza. Performatywne spojrzenie na proces translacyjny przeciwdziała zatem ‘niewidzialności’ tłumacza (Venuti).

EN

The article discusses some Polish translations of the lyrical texts of the Austrian poetress Friederike Mayröcker by Ryszard Wojnakowski in the perspective of the theory of the performative – in its initial version by J. L. Austin and in its poststructuralist revisions. It depicts the performative nature of Mayröcker’s poetry which consists in the theatralization of texts, ritualized speech acts that have an auto-reference character and iteration mechanisms. Translation is seen as a re-staging and re-citation of the meanings of the original. Translation is understood as a creative activity that emphasizes the role of the translator, whereas the performative view counteracts the “invisibility” of the translator (Venuti).

Keywords

PL

Friederike Mayröcker; Ryszard Wojnakowski; przekład liryki; performatywność; iterabilność; widzialność tłumacza

EN

Friederike Mayröcker; Ryszard Wojnakowski; translation of poetry; performative; iterability; visibility of the translator; Friederike Mayröcker; Ryszard Wojnakowski; translation of poetry; performative; iterability; visibility of the translator

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Porównania
• Year: 2020
• Volume: 26
• Issue: 1
• Pages: 103-120

Dates

published

2020-07-09

Contributors

author

Beate Sommerfeld

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Austin, John L. Mówienie i poznawanie. Przeł. Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: PWN, 1993.
• Bachmann-Medick, Doris. Cultural Turns. New Orientations in the Study of Culture. Przeł. Adam Blauhut. Berlin: De Gruyter, 2016.
• Balcerzan, Edward. „Metafory, które «wiedzą», czym jest tłumaczenie”. Teksty Drugie 5 (2005). S. 41-52.
• Benshalom, Yotam. Performing translation: theatrical theory and its relevance to textual transfer. Warwick: University of Warwick, 2012.
• Bermann, Sandra. “Performing Translation”. A Companion to Translation Studies. Red. S. Bermann, C. Porter. Chichester: Wiley Blackwell, 2014. S. 285-297.
• Brzostowska-Tereszkiewicz, Tamara. „Przekład jako metonimia”. Między oryginałem a przekładem 18.1 (2012). S. 59-73.
• Butler, Judith. Excitable speech. A Politics of the Performatives. New York, London: Routledge, 1997.
• Butler, Judith. “Performative Akte und Geschlechterkonstitution. Phänomenologie und feministische Theorie”. Performanz. Zwischen Sprachphilosophie und Kulturwissenschaften. Red. U. Wirth. Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, 2002. S. 301-321.
• Cheetham, Dominic. “Literary translation and conceptual metaphors: From movement to performance”. Translation Studies 9.3 (2016). S. 1-15.
• Derrida, Jacques. “Signature événement contexte”. Marges de la philosophie. Paris: Les Editions des Minuit, 1972. S. 365-393.
• Fischer-Lichte, Erika. Theater als Modell für eine performative Kultur: Zum ‘performative turn’ in der europäischen Kultur des 20. Jahrhunderts. Saarbrücken: Universität des Saarlandes, 2000.
• Fischer-Lichte, Erika. “Sonderforschungsbereich Kulturen des Performativen”. 2010. Web. 12.04.2019. <http://www.sfb-performativ.de/seiten/frame_gesa.htm>
• Gentzler Edwin, Tymoczko Maria. “Introduction”. Translation and Power. Red. E. Gentzler, M. Tymoczko. Amherst, Boston: University of Massachusetts Press, 2002. S. xi–xxviii.
• Hermans, Theo. “Metaphor and image in the discourse on translation: A historical survey”. Übersetzung. Translation. Traduction. Ein internationales Handbuch zur Übersetzungsforschung. Red. H. Kittel et al. T. 1. Berlin: De Gruyter, 2004. S. 118-128.
• Jirku Brigitte, van Lawick Heike. “Translation und Translationswissenschaft in performativem Licht”. Übersetzen als Performanz. Red. H. van Lawick, B. Jirku. Wien: LIT, 2012. S. 7-33.
• Kopacki, Andrzej. „…skoro kamień jest. Przekłady wybrane Paula Celana”. Spod oka. Warszawa: Wydawnictwo Polsko-Niemieckie, 2002. S. 159-177.
• Kopacki, Andrzej. „Przekład jako byt sceniczny (w pięciu punktach)”. Literatura na Świecie 11-12 (2008). S. 397-401.
• Kopacki, Andrzej. „Mała encyklopedia wady”. Literatura na Świecie 11-12 (2013). S. 409-418.
• Lakoff George, Johnson Mark. Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press, 1980.
• Krajewska, Anna. „Dyskurs performatywny w literaturoznawstwie”. Przestrzenie Teorii 9 (2008). S. 143-162.
• Mayröcker. Friederike. Mein Arbeitstirol. Gedichte 1996-2001. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 2003.
• Mayröcker, Friederike. Zielony Montaż / Grüne Montage. Wybrał i przełożył Ryszard Wojnakowski. Słowo wstępne K. Kastberger. Kraków: Wydawnictwo Antykwa, 2003.
• Mayröcker, Friederike. Gesammelte Gedichte 1939-2003. Hrsg. von Marcel Beyer. Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 2004.
• Neumann, Gerhard. “Einleitung”. Szenografien. Theatralität als Kategorie der Literaturwissenschaft. Red. G. Neumann, C. Pross, G. Wildgruber. Freiburg: Rombach Verlag, 2000. S. 11-32.
• O’Thomas, Mark. “Translation, Theatre Practice, and the Jazz Metaphor”. Journal of Adaptation in Film & Performance 6.1 (2013). S. 55-64.
• Prunč, Erich. Entwicklungslinien der Translationswissenschaft. Von den Asymmetrien der Sprachen zu den Asymmetrien der Macht. Berlin: Frank & Timme, 2007.
• Reiß, Katharina. “Adäquatheit und Äquivalenz”. Die Theorie des Übersetzens und ihr Aufschlußwert für die Übersetzungs- und Dolmetschdidaktik. Tübingen: Narr, 1984. S. 80-89.
• Robinson, Douglas. The Translator’s Turn. Baltimore, London: The Johns Hopkins University Press, 1991.
• Robinson, Douglas. Performance Linguistics. Speaking and Translating as Doing Things With Words. New York: Routledge, 2003.
• Schippel, Larissa. “Vom Mehrwert des Dritten – oder: Der sichtbare Übersetzer”. Translation zwischen Text und Welt – Translationswissenschaft als historische Disziplin zwischen Moderne und Zukunft. Red. H. Kalverkämper, L. Schippel. Berlin: Frank & Timme: 2009. S. 195-210.
• Sommerfeld, Beate. “‘Ich denke in langsamen Blitzen‘ – Lyrikübersetzung als emergenter Vorgang am Beispiel des Gedichts 5. Brandenburgisches Konzert
• von Friederike Mayröcker und seiner polnischen Übersetzung von Ryszard Wojnakowski”. Transgressionen im Spiegel der Übersetzung. Festschrift zum
• Geburtstag von Prof. Maria Krysztofiak-Kaszyńska. Red. B. Sommerfeld et al. Frankfurt a. M.: Peter Lang, 2016. S. 187-200.
• Sommerfeld, Beate. “‘Wissende Metaphern‘ als Diskurs und Handlungsrahmen der Übersetzung. Der polnische Literaturübersetzer und Essayist Andrzej
• Kopacki”. Literaturübersetzen als Reflexion und Praxis. Red. V. E. Gerling, B. S. Lopéz. Tübingen: Narr, 2018. S. 99-113.
• Strohmaier, Alexandra. “Prosa und / als Performanz. Zur performativen Ästhetik Friederike Mayröckers”. Buchstabendelirien. Zur Literatur Friederike Mayröckers. Red. A. Strohmaier. Bielefeld: Aistheisis, 2009. S. 121-140.
• Venuti, Lawrence. The Translator’s invisibility. A History of Translation. Wyd. 2. London, New York: Routledge, 1995.
• Vermeer, Hans J. Ausgewählte Vorträge zur Translation und anderen Themen – Selected Papers on Translation and other Subjects. Berlin: Frank & Timme, 2007.
• Wechsler, Robert. Performing without a Stage. The Art of Literary Translation. North Haven CT: Catbird Press, 1998.
• Wirth, Uwe. “Der Performanzbegriff im Spannungsfeld von Illokution, Iteration und Indexikalität” Performanz. Zwischen Sprachphilosophie und Kulturwissenschaften. Red. U. Wirth. Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 2002. S. 9-60.
• Wolf, Michaela. “Introduction”. Constructing a Sociology of Translation. Red. M. Wolf, A. Fukari. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins, 2007. S. 1-38.
• Wolf, Michaela: “A ‘Performative Turn’ in Translation Studies? Reflections from a sociological perspective”. TranscUlturAl 9.1 (2017). S. 27-44. Web. 09.09.2019. <https://tinyurl.com/ych3z5jm>

Identifiers

DOI

10.14746/por.2020.1.6