Stosunki dawnej Rzeczypospolitej z Turcją i Tatarami: Czy naprawdę byliśmy przedmurzem Europy?

• Authors: Dariusz Kołodziejczyk

Title variants

EN

The Polish-Lithuanian Commonwealth’s relations with Turkey and the Tartars: was it really Europe’s bulwark?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wbrew pokutującym stereotypom, wojny Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim zdarzały się rzadko, a we wzajemnych stosunkach przeważało dążenie do zachowania pokojowego sąsiedztwa. Frazeologia przedmurza chrześcijaństwa była natomiast chętnie wykorzystywana przez dwór polski jako argument przetargowy w stosunkach z innymi stolicami Europy, zwłaszcza z papieskim Rzymem. Jednak dopiero w okresie zaborów, głównie dzięki twórczości Henryka Sienkiewicza, Turek i muzułmanin stał się niejako substytutem wroga, zastępując ze względów cenzuralnych reprezentantów państw zaborczych. Tymczasem studia nad epoką Jagiellonów ujawniają pragmatyczny stosunek członków tej dynastii do relacji z muzułmanami, wzajemną znajomość obyczajów, świąt religijnych i kalendarza, oraz otwartość na tworzenie sojuszy politycznych i wojskowych. Nie zmieniło się to i w czasach królów elekcyjnych, gdy frazeologia obrony chrześcijaństwa, stosowana na użytek wewnętrzny i zwłaszcza w stosunkiem z Zachodem, szła często w parze z szacunkiem dla muzułmańskich partnerów i brakiem uprzedzeń religijnych we wzajemnych stosunkach. Nieporozumieniem są dzisiejsze próby wykorzystywania postaci Jana Sobieskiego dla celów antymuzułmańskiej propagandy, monarcha ten bowiem cenił kulturę orientalną, znał język turecki, utrzymywał regularne kontakty z muzułmańskimi stolicami, idąc zaś pod Wiedeń kierował się politycznym pragmatyzmem, a nie względami o charakterze religijnym.

EN

Contrary to enduring stereotypes, war rarely broke out in relations between Poland-Lithuania and the Ottoman Empire. Instead, relations were mutually characterized as a way to maintain peaceful neighborliness. Admittedly, the Polish court readily used the phrase the bulwark of Christianity in its relations with other European capitals, especially with papal Rome. However, only with the post-partition era, mainly due to the influence of literary works by Henryk Sienkiewicz, did the names “Turk” and “Muslim” become synonymous with the enemy, though Sienkiewicz did this to avoid censorship from the partitioning states. Nevertheless, studies on the era of the Jagiellonian dynasty reveal that Jagiellonian kings took a pragmatic attitude in their relations with Muslims, which involved having a familiarity with their customs, religious fests and calendar, as well as an openness towards forming political and military alliances. This attitude was unchanged during the times of elective kings, when the phrase “defense of Christianity,” which was applied for domestic use and especially in relations with the West, often coincided with a respect for Muslim partners and a lack of religious bias in mutual relations. Current efforts to instrumentalize the person of John III Sobieski for anti-Muslim propaganda must be regarded as a misunderstanding, since the said monarch valued Oriental culture, spoke the Turkish language, maintained regular contacts with Muslim capitals, and his decision to led his army to Vienna was motivated by political pragmatism rather than religious concerns.

Keywords

PL

przedmurze chrześcijaństwa; Imperium Osmańskie; Tatarzy; stosunki chrześcijańsko-muzułmańskie; renesansowa dyplomacja; kalendarz

EN

bulwark of Christianity (antemurale Christianitatis); Ottoman Empire; Tatars; Christian-Muslim relations; Renaissance diplomacy; calendar; bulwark of Christianity (antemurale Christianitatis); Ottoman Empire; Tatars; Christian-Muslim relations; Renaissance diplomacy; calendar

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Praktyka Teoretyczna
• Year: 2017
• Volume: 26
• Issue: 4
• Pages: 16-36

Dates

published

2018-10-08

Contributors

author

Dariusz Kołodziejczyk

• Instytut Historii UW Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa

References

• Chmielowska, Danuta. 2006. Polsko-tureckie stosunki dyplomatyczne w okresie międzywojennym. Warszawa: Wydawnictwo Dialog.
• Długosz, Jan. 2014. „Jakub Skarbek z Góry i Grzegorz Ormianin przed Mehmedem I Czelebim. Pierwsi posłowie polscy u sułtana osmańskiego”. W Orzeł i półksiężyc. 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji, red. Dariusz Kołodziejczyk. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
• Dziubiński, Andrzej. 2005. Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1570–1572 w kontekście międzynarodowym. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
• Gasztowtt, Tadeusz. 1913. Turcya a Polska. Paryż: Drukarnia Polska A. Reiffa.
• Gasztowtt, Tadeusz. 2014. „Turcya a Polska”. W Orzeł i półksiężyc. 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji, red. Dariusz Kołodziejczyk. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
• Goffman, Daniel. 2007. „Negotiating with the Renaissance state: the Ottoman Empire and the new diplomacy”. W The Early Modern Ottomans. Remapping the Empire, red. Virginia Aksan i Daniel Goffman. Cambridge: Cambridge University Press.
• Jagodzinski, Sabine. 2013. Die Türkenkriege im Spiegel der polnisch-litauischen Adelskultur. Kommemoration und Repräsentation bei den Żółkiewski, Sobieski und Radziwiłł. Leipzig: Jan Thorbecke Verlag.
• Kaplan, Benjamin. 2007. Divided by Faith. Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Kąkolewski, Igor. 2007. Melancholia władzy. Problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia. Warszawa: Neriton.
• Keenan, Edward. 1967. „Muscovy and Kazan: Some Introductory Remarks on the Patterns of Steppe Diplomacy”. Slavic Review 26: 548–558.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 1987. „Imperium Osmańskie w XVI wieku – kilka uwag o potencjale demograficznym i gospodarczym”. Przegląd Historyczny 78: 375–394.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 1994. Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672–1699. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Polczek.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 2000. Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th–18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents. Leiden–Boston–Köln: Brill.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 2010. „Entre l’antemurale Christianitatis et la raison d’État: l’idée de Croisade en Pologne au XVe et XVIe siècles”. W L’Europe centrale au seuil de la modernité. Mutations sociales, religieuses et culturelles. Autriche, Bohême, Hongrie et Pologne, fin du XIVe-milieu du XVIe siècle. Actes du colloque international de Fontevraud (15-16 mai 2009), red. Marie-Madeleine de Cevins. Rennes: Presses universitaires de Rennes.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 2011a. The Crimean Khanate and Poland–Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th–18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents. Leiden–Boston: Brill.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 2011b. „Whose Nation? Mustafa Djelaleddin between Ottomanism and Turkism”. W The Crimean War 1853–1856. Colonial Skirmish or Rehearsal for World War? Empires, Nations, and Individuals, red. Jerzy Borejsza. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 2013. Zaproszenie do osmanistyki. Typologia i charakterystyka źródeł muzułmańskich sąsiadów dawnej Rzeczypospolitej: Imperium Osmańskiego i Chanatu Krymskiego. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Kołodziejczyk, Dariusz. 2018. „Turcja i Tatarzy w życiu i planach politycznych Jana Sobieskiego”. W Jan III Sobieski – polski bohater narodowy i zwycięzca spod Wiednia. Historia. Pamięć. Dziedzictwo, red. B. Dybaś [materiały z konferencji zorganizowanej przez Austriacką Akademię Nauk i Stację Naukową PAN w Wiedniu 19–20 września 2017 r. – w druku].
• Konopczyński, Władysław. 1936. Polska a Turcja 1683–1792. Warszawa: Instytut Wschodni.
• Kuczyński, Stefan Maria. 1935. Sine Wody. Warszawa: Libraria Nova.
• Lazzarini, Isabella. 2015. Communication and Conflict. Italian Diplomacy in the Early Renaissance, 1350–1520. Oxford: Oxford University Press.
• Lewak, Adam. 1935. Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831–1878). Warszawa: Nakładem Instytutu Wschodniego.
• Łątka, Jerzy. 1987. Lehistan’dan gelen şehit. Mustafa Celaleddin Paşa/Konstanty Borzęcki. Istanbul: Boyut.
• Łątka, Jerzy. 1993. Pasza z Lechistanu. Mustafa Dżelaleddin (Konstanty Borzęcki). Kraków: Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji.
• Mancall, Mark. 1971. Russia and China: Their Diplomatic Relations to 1728. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
• Mattingly, Garrett. 1988. Renaissance Diplomacy. New York: Dover Publications.
• Miasnikov [Mjasnikov], Vladimir. 1985. The Ch’ing Empire and the Russian State in the 17th Century. Moscow: Progress Publishers.
• Šabul’do, Feliks. 2002. „Čy buv jarlyk Mamaja na ukrajins’ki zemli? (Do postanovky problemy)”. Zapysky Naukovoho tovarystva imeni Ševčenka 243: 301–317.
• Said, Edward. 1991. Orientalizm. Tłum. Witold Kalinowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Saint-Exupéry, Antoine. 1991. Mały Książę. Tłum. Jan Szwykowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Sienkiewicz, Henryk. 1957. W pustyni i w puszczy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Smołucha, Janusz. 1994. „Misja legata Achillesa de Grassisa do państw jagiellońskich w roku 1510”. Studia Historyczne 37: 461 –475.
• Smołucha, Janusz. 1999. Papiestwo a Polska w latach 1484–1526. Kontakty dyplomatyczne na tle zagrożenia tureckiego. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”.
• Srodecki, Paul. 2015. Antemurale Christianitatis. Zur Genese der Bollwerksrhetorik im östlichen Mitteleuropa an der Schwelle vom Mittelalter zur Frühen Neuzeit. Husum: Matthiesen Verlag.
• Świeboda, Wojciech. 2013. Innowiercy w opiniach prawnych uczonych polskich w XV wieku. Poganie, żydzi, muzułmanie. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
• Tazbir, Janusz. 1984. „Od antemurale do przedmurza, dzieje terminu”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 29: 167–184.
• Tezcan, Baki. 2009. „Jak Polacy i Kozacy zmienili historię Turcji osmańskiej”. Mówią Wieki 2009/4: 38–43.
• Toby, Ronald. 1991. State and Diplomacy in Early Modern Japan. Asia in the Development of the Tokugawa Bakufu. Stanford: Stanford University Press.
• Tymowski, Michał. 2017. Europejczycy i Afrykanie. Wzajemne odkrycia i pierwsze kontakty. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Urwanowicz, Jerzy. 1984. „Wokół ideologii przedmurza chrześcijaństwa w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII w.”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 29: 185–199.
• Włodkowic, Paweł. 1968. Pisma wybrane, t. I, red. Ludwik Ehrlich. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Wolff, Larry. 1994. Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment. Stanford: Stanford University Press.
• Zakrzewski, Andrzej B. 2013. Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo-ustrój-społeczeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Campidoglio.

Identifiers

DOI

10.14746/prt.2017.4.1