Pieśni bożonarodzeniowe w luterańskim kancjonale toruńskim

• Authors: Joanna Kamper-Warejko

Title variants

EN

Christmas songs in the Lutheran cantionals of Toruń

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

The outline addresses the set of songs included in one of the editions of the Toruń cantional by Petrus Artomius (1601). The small extract of the text provided the opportunity to grasp the range and nature of the changes taking places in the Old Polish language when the Polish culture was affected by the Reformation. For this reason, the author attempted to indicate the origin of the works and to trace the edition modifications introduced in the text with particular emphasis on linguistic alterations. In the cantional there appear texts rooted in the Polish Catholic tradition of religious songs (e.g. XVII, XX, XXI, XXVI, XXVII), translations of Protestant carols of Martin Luther known from earlier songbooks (e.g. XXX, XXXII, XXXVI); however, they are often new, modified versions of the songs. In comparison with the first edition of the cantional, the discussed edition was somewhat reorganized, which may be observed in the editor’s attempt to modernize the language of the songs. On the basis of the presented description of philological- stylistic nature one may conclude that the language of the old Protestant community of Toruń did not differ significantly from the Old Polish language of the time. On the one hand, the texts included in the cantional refer to medieval songs stylistically and linguistically. On the other hand, they illustrate the popularity and universality of Polish songs used in religious practices of Protestants, not only Lutherans.

EN

The outline addresses the set of songs included in one of the editions of the Toruń cantional by Petrus Artomius (1601). The small extract of the text provided the opportunity to grasp the range and nature of the changes taking places in the Old Polish language when the Polish culture was affected by the Reformation. For this reason, the author attempted to indicate the origin of the works and to trace the edition modifications introduced in the text with particular emphasis on linguistic alterations. In the cantional there appear texts rooted in the Polish Catholic tradition of religious songs (e.g. XVII, XX, XXI, XXVI, XXVII), translations of Protestant carols of Martin Luther known from earlier songbooks (e.g. XXX, XXXII, XXXVI); however, they are often new, modified versions of the songs. In comparison with the first edition of the cantional, the discussed edition was somewhat reorganized, which may be observed in the editor’s attempt to modernize the language of the songs. On the basis of the presented description of philological- stylistic nature one may conclude that the language of the old Protestant community of Toruń did not differ significantly from the Old Polish language of the time. On the one hand, the texts included in the cantional refer to medieval songs stylistically and linguistically. On the other hand, they illustrate the popularity and universality of Polish songs used in religious practices of Protestants, not only Lutherans.

Keywords

PL

tradition of religious songs; carols; Artomius’ cantional (1601); the origin of songs; textual analysis

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza
• Year: 2018
• Volume: 25
• Issue: 2
• Pages: 77-103

Dates

published

2019-04-08

Contributors

author

Joanna Kamper-Warejko

• Instytut Języka Polskiego, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Teksty źródłowe
• Cantional to iest Pieśni Krześćiańskie…, Toruń 1601 (Książnica Kopernikańska w Toruniu Mf.854).
• Cantional albo Piesni Duchowne, Thorn 1587, red. Günter Kratzel, Frankfurt n. Menem 1980.
• Kancyonał to iest Pieśni Krześciańskie […], Toruń 1596 (BN Mf. 31817).
• PSDP – Reczek Stefan, Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław 1968.
• SPXVI – elektroniczny indeks Słownika polszczyzny XVI wieku: https://spxvi.edu.pl/indeks/ [dostęp: 3 listopada 2017].
• STL – Głowiński Michał, Kostkiewiczowa Teresa, Okopień-Sławińska Aleksandra, Sławiński Janusz, Słownik terminów literackich, Wrocław 1998.
• Literatura
• Chlebowski Bronisław (1905), Najdawniejsze kancjonały protestanckie z poł. XVI wieku. Przyczynek do dziejów polskiej liryki religijnej, „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 405–424.
• Fijałkowski Paweł (2000), Kancjonał Piotra Artomiusza z 1620 roku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 44, s. 129–148.
• Friedel Teresa (2013a), Poezja Jana Kochanowskiego w luterańskim kancjonale toruńskim, w: tejże, Teksty wybrane, oprac. Joanna Kamper-Warejko, Towarzystwo Naukowe, Toruń, s. 43–68.
• Friedel Teresa (2013b), Z badań nad kancjonałem toruńskim, w: tejże, Teksty wybrane, oprac. Joanna Kamper-Warejko, Towarzystwo Naukowe, Toruń, s. 15–29.
• Glemma Tadeusz (1934), Stosunki kościelne w Toruniu w stuleciu XVI i XVII na tle dziejów kościelnych Prus Królewskich, Towarzystwo Naukowe, Toruń.
• Górski Konrad (1955), Zasady wydawania tekstów staropolskich: projekt, Zakład im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Jarzębowski Leonard (1969), Druki toruńskie XVI wieku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Kowalewicz Henryk (1966), Polskie tłumaczenia kolęd, w: Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, red. Juliusz Nowak-Dłużewski, t. 1, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa, s. XX–XXII.
• Kamper-Warejko Joanna (2006), Pieśni pasyjne i wielkanocne w kancjonale Piotra Artomiusza (Toruń 1601), Towarzystwo Naukowe, Toruń.
• Karplukówna Maria (1966), Opracowanie językowe. Odmiany tekstów polskich, w: Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, red. Juliusz Nowak-Dłużewski, t. 2, Towarzystwo Naukowe, Warszawa, s. 385–497.
• Kawecka-Gryczowa Alodia (1954), Drukarstwo polskie w dobie Odrodzenia, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
• Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI. Suplement (1966), w: Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, t. 2, red. Juliusz Nowak-Dłużewski, Towarzystwo Naukowe, Warszawa, s. 500–520.
• Korolko Mirosław (2005), Średniowieczna pieśń religijna polska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław.
• Luther Martin (1591), Katechismik albo nauka krześciańska…, Toruń, BN.XVI.O.6041, Mf. B996.
• Naworski Zbigniew (1994), Rola Torunia w życiu parlamentarnym i publicznym Prus Królewskich oraz Rzeczypospolitej, w: Historia Torunia, t. 2, cz. 2, red. Marian Biskup, Wydawnictwo TNT, Toruń, s. 93–139.
• Nowak-Dłużewski Juliusz, red. (1966), Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, t. 1, Towarzystwo Naukowe, Warszawa.
• Rietz Henryk (1982), Henryk Stroband (1548–1609), w: Wybitni ludzie dawnego Torunia, red. Marian Biskup, PWN, Warszawa, s. 37–44.
• Salmonowicz Stanisław (1994), Kultura umysłowa Torunia w dobie renesansu, reformacji i wczesnego baroku, w: Historia Torunia, t. 2, cz. 2, red. Marian Biskup, Wydawnictwo TNT, Toruń, s. 169–256.
• Wilkowska-Chomińska Krystyna (1966), Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI. Opracowanie muzyczne, t. 2, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa, s. 9–383.

Identifiers

DOI

10.14746/pspsj.2018.25.2.5