Echa zagłady Ormian w literaturze polskiej

• Authors: Arkadiusz Morawiec
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

The article contains a catalogue of plots and motifs related to the genocide of the Armenians (committed by the Turks in the years 1915-1923) in Polish literature. The earliest work referring to this crime is Stefan Żeromski’s novel Przedwiośnie (1924), the latest one is Julia Hartwig’s poem Słodka Armenia w trzech przestrzeniach (2007). In Polish literature, the extermination of the Armenians is presented most often in the context of other tragic historical events, including wars and revolutions (Zofia Nałkowska’s Choucas), theextermination of the Jews during World War II (Bohdan Gębarski’s List do starego tureckiego znajomego, Włodzimierz Paźniewski’s Neurosa teutonica) and other acts of genocide (Wiktor Woroszylski’s Zagłada gatunków, Alina Margolis’s Moralność czasu Holokaustu). In communist Poland this tragedy was invoked mainly to enhance the “splendour” of contemporary Soviet Armenia (Igor Sikirycki’s poem Powitanie Armenii, the factual works: Andrzej Mandalian’s Notatki armeńskie, Ryszard Kapuścinski’s Wanik czyli druga Armenia, Monika Warneńska’s Ścieżką na Ararat). Among these works, a special one is Bohdan Gębarski’s Morituri. Opowieść o 1915 r., which is first and foremost a literary (fictionalized) attempt to boost awareness of theArmenian Genocide.

Keywords

PL

Polish literature of the 20th and 21th centuries; motif; genocide; Armenians; Armenia; Turkey; the Holocaust

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Slavia Occidentalis
• Year: 2015
• Issue: 72/2
• Pages: 7-30

Dates

published

2015-01-01

Contributors

author

Arkadiusz Morawiec

• Uniwersytet Łódzki

References

• Allen William Edward David, Muratoff Paul, Caucasian battlefields. A history of the wars on the
• Turco-Caucasian border 1828–1921, Cambridge 1953, Cambridge University Press.
• Auron Yair, The banality of indifference: Zionism and the Armenian genocide, New Brunswick 2009, Transaction.
• Balcer Adam, The Armenian genocide in the contemporary Polish historiography. The critical
• evaluation, „Pro Georgia”, nr 18 (2009).
• Baranowski Bohdan, Baranowski Krzysztof, Historia Azerbejdżanu, Wrocław 1987, Ossolineum.
• Bruneteau Bernard, Wiek ludobójstwa, przeł. Beata Spieralska, Warszawa 2005, „Mówią wieki”.
• Co mówi Zofia Nałkowska o kobietach. Wywiad „Świata Kobiecego”, [rozm.] Kazimiera Alberti, [w:] Zofia Nałkowska, Widzenie bliskie i dalekie, Warszawa 1957, Czytelnik.
• Cornell Svante E., Small nations and great power. A study of ethnopolitical conflict in the Caucasus,
• London – New York 2001, Curzon.
• Dadrian Vahakn N., The history of Armenian genocide. Ethnic conflict from the Balkans to Anatolia
• to the Caucasus, Providence 1995, Berghahn.
• Ficowski Jerzy, Ikona, [w:] idem, Amulety i definicje, Warszawa 1960, Czytelnik. The first genocide of the 20th century. The story of the Armenian massacres in text and pictures,
• oprac. James Nazer, New York 1968, T & T Publishing.
• Gębarski Bohdan, The letter to my Turkish friend, przeł. Matthew A. Callender, [Boston] 1963, Baikar Press.
• Gębarski Bohdan, List do starego tureckiego znajomego, „Kierunki” 1961, nr 47 (przedr. w formie broszury: Warszawa 1987, Koło Zainteresowań Kulturą Ormian przy Oddziale Warszawskim Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego).
• Gębarski Bohdan, Morituri. Opowieść o 1915 r., Warszawa 1992, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Oddział w Warszawie. Koło Zainteresowań Kulturą Ormian.
• Głowiński Michał, Wielkie zderzenie, „Teksty Drugie” 2002, nr 3.
• B. G ę b a r s k i, Morituri…, op. cit., s. 32.
• Z. Ż a b i c k i, Matka królów, [w:] idem, Tradycja, styl, obyczaj. Szkice krytyczne, Warszawa 1963, s. 480.
• H. G r y n b e r g, op. cit., s. 91 (podkr. A.M.).
• Grynberg Henryk, Holocaust w literaturze polskiej, [w:] idem, Prawda nieartystyczna. [Berlin Zachodni]
• , Archipelag.
• Hartwig Julia, Słodka Armenia w trzech przestrzeniach, [w:] eadem, To wróci, Warszawa 2007, Sic!
• (publikacja równoczesna: „Zeszyty Literackie” 2007, nr 2).
• Hizlan Doğan, Armenian musician saved by Turkish novelist, „Hürriyet Daily News” [online],
• nr z 30 I 2015, http://www.hurriyetdailynews.com/armenian-musician-saved-by-turkish-novelist-.
• aspx?pageID=449&nID=61732&NewsCatID=396 [dostęp 12.04.2015].
• Hopkirk Peter, On secret service east of Constantinople. The plot to bring down, Oxford – New York
• , Oxford University Press.
• Kapuściński Ryszard, Imperium, Warszawa 1993, Czytelnik.
• Kapuściński Ryszard, Wanik czyli druga Armenia, [w:] idem, Kirgiz schodzi z konia, Warszawa
• , Czytelnik.
• Kapuściński Ryszard, Wejście na pustynię, [w:] idem, Kirgiz schodzi z konia, Warszawa 1968, Czytelnik.
• King Charles, Widmo wolności. Historia Kaukazu, przeł. Aleksandra Czwojdrak, Kraków 2010, Wydawnictwo
• Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kucharczyk Grzegorz, Pierwszy Holocaust XX wieku, wyd. 2 popr., Warszawa 2012, Fronda.
• Kula Marcin, Jak ancien régime padł, naród zaś się uratował, „Przegląd Katolicki” 1988,
• nr 14/15.
• Lemarchand René, Burundi. Ethnic Conflict and Genocide. Washington – Cambridge – New York
• , Woodrow Wilson Center Press, Cambridge University Press.
• Mandalian Andrzej, Notatki armeńskie, „Argumenty” 1960, nr 5.
• Mandalian Andrzej, Notatki armeńskie (2). Ararat i sprawa polska, „Argumenty” 1960, nr 7.
• Mandalian Andrzej, Notatki armeńskie (3). Littera aere perennia, „Argumenty” 1960, nr 9.
• Margolis Alina, Moralność czasu Holokaustu, „Tygodnik Powszechny” 2001, nr 12, dod. „Kontrapunkt”,
• nr 1/2.
• Midlarsky Manus I., Ludobójstwo w XX wieku, przeł. Bartosz Wojciechowski, Warszawa 2010,
• PWN.
• Modlitwa w rocznicę Pogromu Ormian w 1915, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”,
• nr 20 (2000).
• Morawiec Arkadiusz, Baku. Uwagi na marginesie „Przedwiośnia” (i jego recepcji), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, t. 27 (2016) (w druku).
• Morawiec Arkadiusz, Zagłady, „Polonistyka” 2014, nr 11.
• Nałkowska Zofia, Choucas. Powieść internacjonalna, Warszawa 1927, Gebethner i Wolff (pierwodr.: „Tygodnik Ilustrowany” 1926, nr 3-36).
• Nałkowska Zofia, Dzienniki, [t. 3]: 1918–1929, oprac., wstęp i komentarz Hanna Kirchner, Warszawa 1980, Czytelnik.
• Nowaczyński Adolf, Armenia i Ormianie. Praca z 1914 r., [w:] idem, Góry z piasku. Szkice, Warszawa
• , Placówka.
• Olusoga David, Erichsen Casper W., Zbrodnia Kajzera, przeł. Piotr Tarczyński, Warszawa 2012,
• Wielka Litera.
• Osiński Grzegorz, Postęp i przemoc, „Przegląd Katolicki” 1988, nr 14/15.
• Paźniewski Włodzimierz, Neurosa teutonica, „Kresy” 2009, nr 4.
• Ringelblum Emanuel, Kronika getta warszawskiego wrzesień 1939–styczeń 1943, wstęp i red. Artur
• Eisenbach, przeł. Adam Rutkowski, Warszawa 1983, Czytelnik.
• Sawicka Elżbieta, Notatnik armeński, „Tygodnik Polski” 1988, nr 17.
• Sawicka Elżbieta, Notatnik armeński (2), „Tygodnik Polski” 1988, nr 18 (przedr. reportażu, części 1 i 2, [w:]
• Armenica w polskiej prasie lat 1987-8, wybrał Jerzy Szokalski, Warszawa 1988, Koło
• Zainteresowań Kulturą Ormian przy Oddziale Warszawskim Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego).
• Schmidt-Häuer Christian, Pierwszy Holocaust [online], [b. nazw. tł.], http://niniwa22.cba.pl/ormianie_
• pierwszy_holocaust.htm [dostęp 02.04.2015].
• Schmidt-Häuer Christian, Völkermord. „Wer am Leben blieb, wurde nackt gelassen”, „Die Zeit”
• [online] 23 III 2005, http://www.zeit.de/2005/13/Armenier [dostęp 02.04.2015].
• Sikirycki Igor, Powitanie Armenii, „Osnowa” 1967, lato (przedr. [w:] idem, W stronę Kolchidy, Łódź
• , Wydawnictwo Łódzkie).
• Strumph-Wojtkiewicz Stanisław, Rozmowa z Żeromskim o „Przedwiośniu”, [w:] Wspomnienia o Stefanie
• Żeromskim, zebr., oprac., przypisy Stanisław Eile, przedm. Henryk Markiewicz, Warszawa
• , Czytelnik.
• Szawłowski Ryszard, Rafał Lemkin (1900–1959) – polski prawnik twórcą pojęcia „ludobójstwo”,
• [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew i Antoni Kura, Warszawa 2008, Instytut Pamięci Narodowej.
• Szlengel Władysław, Co czytałem umarłym, [w:] idem, Co czytałem umarłym. Wiersze getta warszawskiego,
• oprac. Irena Maciejewska, wyd. 2 uzup. i popr., Warszawa 1979, Państwowy Instytut
• Wydawniczy.
• Świętochowski Tadeusz, Azerbejdżan, Warszawa 2006, Trio.
• Świętochowski Tadeusz, Azerbejdżan i Rosja. Kolonializm, islam i narodowość w podzielonym kraju,
• Warszawa 1998, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
• Ternon Yves, Ormianie. Historia zapomnianego ludobójstwa, przekł. Wawrzyniec Brzozowski,
• Kraków 2005, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Ulrichsen Kristian Coates, The First World War in the Middle West, London 2014, Hurst & Company.
• Üngör Uğur Ümit, Paramilitary violence in the collapsing Ottoman Empire, [w:] War in peace.
• Paramilitary violence in Europe after Great War, [red.] Robert Gerwarth, John Horne, Oxford
• , Oxford University Press.
• Warneńska Monika, Ścieżką na Ararat, Warszawa 1977, Książka i Wiedza.
• Werfel Franz, Czterdzieści dni. Powieść, przeł. Wiktor Halski, Warszawa 1936, Aris.
• Werfel Franz, Czterdzieści dni Musa Dah, przeł. Jacek Frühling, Warszawa 1959, Czytelnik.
• Werfel Franz, Czterdzieści dni Musa Dah, przeł. Jacek Frühling, Warszawa 2013, Zysk i S-ka.
• Werfel Franz, Die vierzig Tage des Musa Dagh. Roman, t. 1–2, Berlin 1933, Paul Zsolnay.
• Woroszylski Wiktor, Literatura. Powieść, Paryż 1977, Instytut Literacki.
• Woroszylski Wiktor, Oczy Metakse, [w:] idem, Wybór wierszy, Warszawa 1974, Czytelnik.
• Woroszylski Wiktor, Zagłada gatunków, [w:] idem, Zagłada gatunków, Warszawa 1970, Czytelnik.
• Żabicki Zbigniew, Matka królów, [w:] idem, Tradycja, styl, obyczaj. Szkice krytyczne, Warszawa
• , Książka i Wiedza.
• Żeromski Stefan, Przedwiośnie. Powieść, Warszawa – Kraków 1925 [właśc. 1924], Wydawnictwo J. Mortkowicza.

Identifiers

DOI

10.14746/so.2015.72.1