Зміни в граматичному вираженні семантики часу в українській літературній мові перших двох десятиріч XXI сторіччя

• Authors: Łarysa Kolibaba

Title variants

PL

Zmiany w sposobie gramatycznego wyrażenia semantyki czasu w ukraińskim języku literackim pierwszych dwóch dekad XXI wieku

EN

Changes in the grammatical representation of the time semantics in the Ukrainian literary language of the first two decades of the 21st century

Abstracts

EN

In the Ukrainian literary language of the first two decades of the 21st century we can observe the simultaneous functioning of several grammatical varieties of temporal construction, consisting of the case or prepositional-case form of the noun and the agreed attributive component (adjective, pronoun, numeral). This variability of grammatical forms of temporal construction predefinеs changes in the grammatical design of the semantics of time. The diversity of grammatical forms of temporal construction causes difficulties related to the problems of their priority and accordance with modern grammatical norms. The aim of this article is to analyze the changes that have occurred in the grammatical expression of the semantics of time over the past hundred years of Ukrainian literary language, and to establish which of the temporal constructions correspond to the long-standing Ukrainian tradition. Attention is focused primarily on those grammatical constructions that are actively used in the language practice of the 21st century. Based on the analysis of lexicographic and scientific sources of different chronological sections, the semantic and syntactic features of these temporal constructions are determined, which allowed practical recommendations for their correct and appropriate use to be developed and proposed.

PL

W ukraińskim języku literackim pierwszych dwóch dekad XXI wieku obserwujemy równoczesne funkcjonowanie kilku gramatycznych typów wyrażeń temporalnych, które składają się z rzeczownika w przypadku zależnym lub wyrażenia przyimkowego oraz określenia przydawki (przymiotnika, zaimka, liczebnika) będącego z nim w związku zgody. Ta różnorodność gramatycznych form wyrażeń temporalnych wynika ze zmian w gramatycznym modelowaniu semantyki czasu. Poniższy artykuł ma na celu analizę zmian, jakie zaszły w gramatycznym wyrażeniu semantyki czasu w ciągu ostatnich stu lat funkcjonowania ukraińskiego języka literackiego, oraz ustalenie, które z wyrażeń temporalnych są zgodne z wieloletnią tradycją języka ukraińskiego. Najwięcej uwagi poświęcono przede wszystkim tym strukturom gramatycznym, które są aktywnie wykorzystywane w praktyce językowej XXI wieku. Na podstawie analizy źródeł leksykograficznych i naukowych pochodzących z różnych okresów chronologicznych określono cechy semantyczne i składniowe wyrażeń temporalnych, co umożliwiło opracowanie i zaproponowanie praktycznych zaleceń dotyczących ich prawidłowego i właściwego wykorzystania.

Keywords

EN

temporal construction; noun; morphological form; genitive case of time; instrumental case of time

PL

wyrażenie temporalne; rzeczownik; forma gramatyczna; dopełniacz czasu; narzędnik czasu

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Studia Ukrainica Posnaniensia
• Year: 2022
• Volume: 10
• Issue: 1
• Pages: 25-44

Dates

published

2022

Contributors

author

Łarysa Kolibaba

• Instytut Języka Ukraińskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Kijów – Ukraina

• https://orcid.org/0000000170635309

References

• Antonenko-Davydovych B., Yak my hovorymo [As we speak], Kyiv: Knyha, 2010.
• Vyrhan I.O., Pylynska M.M., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk stalykh vyraziv [Russian-Ukrainian dictionary of regular expressions], Kharkiv: Prapor, 2002.
• Vykhovanets I.R., Pryimennykova systema ukrainskoi movy [Prepositional system of the Ukrainian language], Kyiv: Naukova dumka, 1980.
• Voloshchak M., Nepravylno – pravylno. Dovidnyk z ukrainskoho slovovzhyvannia [Wrong – right. Handbook of Ukrainian word usage], Kyiv: Mariia Voloshchak, 2014.
• Habai A., Syntaksychna pryslivnykova transpozytsiia v suchasnii ukrainskii literaturnii movi [Syntactic adverbial transposition in the modern Ukrainian literary language], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2011.
• Hladkyi M., Mova suchasnoho ukrainskoho pysmenstva [The language of the modern Ukrainian literature], Kyiv–Kharkiv: DVU, 1930.
• Holovashchuk S.I., Slovnyk-dovidnyk z pravopysu ta slovovzhyvannia [Dictionary of spelling and word usage], Kyiv: Naukova dumka, 1989.
• Horodenska K., Ukrainske slovo u vymirakh sohodennia [Ukrainian word in the dimensions of today], Kyiv: KMM, 2019.
• Hramatyka… 2017 – Hramatyka suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy. Morfolohiia [Grammar of the modern Ukrainian literary language. Morphology] / I.R. Vykhovanets, K.H. Horodenska, A.P. Zahnitko, S.O. Sokolova, Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2017.
• Derevianko L., Harashchenko L., Vnutrishnia semantyko-syntaksychna koreliatsiia pokhidnykh chasovykh pryimennykiv u strukturi temporatyviv zi znachenniam pryblyznoho ta promizhnoho chasu [Internal semantic-syntactic correlation of derived time prepositions in the structure of temporatives with the meaning of approximate and intermediate time], [v:] „Studia Ukrainica Posnaniensia”, 2020, t. VIII/1, s. 33–43.
• Zahnitko A.P., Zahnitko N.H., Hramatychna norma v suchasnii leksykohrafichnii praktytsi [Grammatical norm in modern lexicographic practice], [v:] „Naukovi zapysky Natsionalnoho universytetu «Ostrozka akademiia»”, seriia „Filolohichna”, vyp. 57, Ostroh, 2015, s. 13–17.
• Ivanenko Z.I., Systema pryimennykovykh konstruktsii adverbialnoho znachennia [System of prepositional constructions of adverbial meaning], Kyiv–Odesa: Vyshcha shkola, 1981.
• Iziumov O., Rosiisko-ukrainsko-slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kharkiv–Kyiv: DVU, 1930.
• Karavanskyi S., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk skladnoi leksyky [Russian-Ukrainian dictionary of complex vocabulary], [v:] Elektronnyi resurs: https://r2u.org.ua/sw=году&scope=all&dicts=all&highlight=on (26.08.2021).
• Kurylo O., Uvahy do suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy [Attention to the modern Ukrainian literary language], Kyiv: Knyhospilka, 1925.
• Kutsova R.A., Vidtvorennia temporalnosti pryimennykovymy konstruktsiiamy suchasnoi ukrainskoi movy [Reproduction of temporality by prepositional constructions of the modern Ukrainian language], avtoref. … kand. filol. nauk, Kharkiv 1997.
• Lisovyi M.I., Kultura profesiinoho movlennia [Culture of professional speech], Vinnytsia: Nova knyha, 2010.
• MUF 2017 – Dubrovskyi V., Moskovsko-Ukrainska Frazeolohiia. Slovnyk stiikykh spoluk [Moscow-Ukrainian Phraseology. Dictionary of stable compounds], Kyiv: KMM, 2017 (Seriia „Leksykohrafichna spadshchyna Ukrainy”).
• Nakonechnyi M., Ukrainska mova [Ukrainian language], Kharkiv: Rukh, 1928.
• Oliinyk, Hanych 1997 – Oliinyk I.S., Hanych D.I., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv: A.S.K., 1997.
• Pidmohylnyi, Pluzhnyk 1993 – Pidmohylnyi V., Pluzhnyk Ye., Rosiisko-ukrainskyi frazeolohichnyi slovnyk. Frazeolohiia dilovoi movy [Russian-Ukrainian phraseological dictionary. Phraseology of business language], perevydannia 1927 r., Kyiv: UKSP „Kobza”, 1993.
• Ponomariv – Bloh profesora Ponomareva: Paralimpiada chy ParaOlimpiada? [Professor Ponomarev’s blog: Paralympics or ParaOlympics?], [v:] Elektronnyi resurs: https://www.bbc.com/ukrainian/blogs/2014/03/140313_ponomariv_blog12_ko (20.07.2021).
• RUS 1924–1933 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1924–1933, t. I–III.
• RUS 1924, І – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1924, t. І, s. 50, 117, 173, 210.
• RUS 1928, ІІІ, 2 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1928, t. ІІІ, vyp. 2, s. 453, 455, 623.
• RUS 1932, ІІ, 2 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1932, t. ІІ, vyp. 2, s. 338, 799, 1035.
• RUS 1933, ІІ, 3 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1933, t. ІІ, vyp. 3, s. 799.
• RUS 1937 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv 1937, s. 119.
• RUS 1948 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Moskva: Derzh. vyd-vo inshom. i natsion. slovnykiv, 1948, s. 81, 95.
• RUS 1961 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv: AN URSR, 1961, s. 55, 81, 95, 291.
• RUS 1970, 1 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 3 tomakh, Kyiv: Naukova dumka, 1970, t. 1, s. 249.
• RUS 2011, 1 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, Kyiv: Znannia, 2011, t. 1, s. 340, 341, 474, 553.
• SDKUM 2006 – Slovnyk-dovidnyk z kultury ukrainskoi movy [Dictionary-reference book on the culture of the Ukrainian language], D. Hrynchyshyn, A. Kapeliushnyi, O. Serbenska, Z. Terlak, Kyiv: Znannia, 2006.
• SDM 2018 – Doroshenko M., Stanyslavskyi M., Strashkevych V., Slovnyk dilovoi movy. Terminolohiia ta frazeolohiia [Business language dictionary. Terminology and phraseology], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2018, reprynt z vyd. 1930 r., 248 s. (Seriia „Slovnykova spadshchyna Ukrainy”).
• Syniavskyi O., Normy ukrainskoi literaturnoi movy [Norms of the Ukrainian literary language], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2018, reprynt z vyd. 1931 r., 368 s. (Seriia „Ukrainska hramatychna klasyka”).
• Slynko I.I., Istorychnyi syntaksys ukrainskoi movy za pamiatkamy XIV–XVIII st. (Chasovi zvoroty) [Historical syntax of the Ukrainian language according to the monuments of the XIV–XVIII centuries. (Time returns)], Chernivtsi: Cherniv. derzh. un-t, 1968.
• Smerechynskyi S., Narysy z ukrainskoi syntaksy (u zviazku z frazeolohiieiu ta stylistykoiu) [Essays on Ukrainian syntax (in connection with phraseology and stylistics)], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2021, reprynt z vyd. 1932 r., 284 s. (Seriia „Ukrainska hramatychna klasyka”).
• Sulyma M., Lektsii z ukrainskoi syntaksy. Stenohrama lektsii, chytanykh u m. Kharkovi 1927/28 akademichnoho roku na kursakh dlia vykladachiv ukrainskoi movy [Lectures on Ukrainian syntax. Transcript of a lecture given in Kharkiv in the 1927/28 academic year at courses for Ukrainian language teachers], Kharkiv, 1928.
• SUM 1970, 1 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, Kyiv: Naukova dumka, 1970, t. 1, s. 551.
• SUM 1972, 3 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, Kyiv: Naukova dumka, 1972, t. 3, s. 7.
• SUMZh 2016 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], vidp. red. V.V. Zhaivoronok, Kyiv VTs „Prosvita”, 2016, s. 129, 290.
• Taranenko O.O., Suchasni tendentsii do perehliadu normatyvnykh zasad ukrainskoi literaturnoi movy i yavyshche puryzmu (u mezhakh hramatychnykh katehorii imennyka) [Modern tendencies to revise the normative principles of the Ukrainian literary language and the phenomenon of purism (within the grammatical categories of the noun)], [v:] „Movoznavstvo”, hol. red. V.H. Skliarenko, Kyiv 2005, № 3–4, s. 85–104.
• Timchenko E.K., Funkcii genitiva v yuzhnorusskoj yazykovoj oblasti [Functions of the genitive in the South Russian language area], Varshava 1913.
• Tymchenko Ye., Vokatyv i instrumental v ukrainskii movi [Vocative and instrumental in the Ukrainian language], Kyiv: Drukarnia Ukrainskoi Akademii Nauk, 1926.
• Umanets, Spilka 1924 – Umanets M., Spilka A. (Komar M.), Slovar rosiisko-ukrainskyi [Russian-Ukrainian dictionary] / Umaneс M., Spіlka A., Russko-ukraynskii slovar [Russian-Ukrainian dictionary], Berlin: Ukrainske slovo, 1924, peredruk iz vydannia 1893 r.
• URS 1962, 5 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], u 6 tomakh, Kyiv: AN URSR, 1962, t. 5, s. 66.
• URS 1963, 6 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], u 6 tomakh, Kyiv: AN URSR, 1962, t. 6, s. 41.
• URS 1975 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], Kyiv: Naukova dumka, 1975.
• URSD 2013 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk-dovidnyk [Ukrainian-Russian dictionary-reference book], Ternopil: Pidruchnyky i posibnyky, 2013.
• Kharchenko S., Syntaksychni normy ukrainskoi literaturnoi movy ХХ – pochatku ХХІ st. [Syntactic norms of the Ukrainian literary language of the XX – beginning of the XXI century], Kyiv: Milenium, 2017.
• Shevelov Yu., Narys suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy ta inshi linhvistychni studii (1947–1953 rr.) [Essay on the modern Ukrainian literary language and other linguistic studies (1941–953)], Kyiv: Tempora, 2012.

Identifiers

DOI

10.14746/sup.2022.10.1.01

Biblioteka Nauki

31343494