Osada z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na stanowisku Tarnobrzeg 5

• Authors: Wojciech Rajpold

Title variants

EN

The Bronze Age and Early Iron Age settlement at the site Tarnobrzeg 5

Abstracts

EN

Archaeological research at the site Tarnobrzeg 5 site was carried out by Jan Gurba and Marek Florek in 1992, uncovering settlement materials of the Tarnobrzeg Lusatian culture (TLC) and the Trzciniec culture (TC). The latter were not very numerous and representative, so they did not give grounds for a specific determination of the chronology. Undoubtedly, the most interesting artefact was a bronze sickle with a knob, referring to the III and IV period of the Bronze Age. The TLC materials, which almost entirely can be referred to the III phase of its development, turned out to be crucial for determining the chronology of the site. In terms of pottery forms, the most numerous were egg-shaped pots with holes under the edge of the rim, finger hollows and plastic strips. An interesting form was also a bowl on an empty leg. Both egg-shaped pots and a bowl with an empty leg may be evidence of Eastern cultural influences. It is also worth noting two fragmentarily preserved vases, which – as it seems – can be dated to the turn of the II and III phases of the TLC, which would indicate the existence of chronologically older material. Bronze and iron tweezers have also been recorded here, which may document the dissemination of iron.

Keywords

EN

Bronze Age; Early Iron Age; Trzciniec culture; Tarnobrzeg Lusatian culture; settlement archeology; Eastern influences

• Publisher: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie; Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego; Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego
• Journal: Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego
• Year: 2022
• Issue: 43
• Pages: 95-124

Dates

published

2022

Contributors

author

Wojciech Rajpold

• Muzeum Zamkowe w Sandomierzu

References

• Adamik J., Burghardt M. 2011. Osada tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Białobrzegach, pow. Łańcut, stanowisku nr 5, w świetle ostatnich badań. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 32, 117–167.
• Adamik J., Burghardt M., Rajpold W. 2016. Materiały kultury trzcinieckiej i tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle analiz archeologicznych. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 37, 85–123.
• Andrzejewski J. 1998. Nadkole 2. A cementary of the Przeworsk Culture in eastern Poland. Kraków: Secesja.
• Balke B., Bender W. 1991. Cmentarzysko kultury przeworskiej w Wąchocku, woj. kieleckie. Studium krytyczne materiału. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 6, 121–191.
• Chomentowska B. 1980. Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Zawadzie, gm. Połaniec, woj. tarnobrzeskie. Wiadomości Archeologiczne 45 (2), 225–236.
• Chomentowska B. 1989. Osada kultury łużyckiej grupy tarnobrzeskiej w Zawadzie, gmina Połaniec, woj. tarnobrzeskie w świetle dotychczasowych badań. W: A. Barłowska, E. Szałapata (red.), Grupa tarnobrzeska kultury łużyckiej 2, 325–342. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Czopek S. 1992a. Zabytki żelazne w materiałach grupy tarnobrzeskiej. W: S. Czopek (red.), Ziemie polskie we wczesnej epoce żelaza i ich powiązania z innymi terenami, 111–126. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Czopek S. 1992b. Południowo-wschodnia strefa kultury pomorskiej. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Czopek S. 1996. Grupa tarnobrzeska nad środkowym Sanem i dolnym Wisłokiem. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Czopek S. 1997. Osada grupy tarnobrzeskiej na stanowisku nr 5 w Białobrzegach, woj. rzeszowskie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 18, 29–75.
• Czopek S. 2001. Pysznica, pow. Stalowa Wola, stanowisko 1 – cmentarzysko ciałopalne z przełomu epok brązu i żelaza. Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski.
• Czopek S. 2003. Wielokulturowa osada ze stanowiska nr 3 w Kliszowie, pow. Mielec. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 24, 55–82.
• Czopek S. 2004a. Osady tarnobrzeskiej kultury łużyckiej – wielkość, struktura, funkcjonowanie. W: J. Libera, A. Zakościelna (red.), Przez pradzieje i wczesne średniowiecze. Księga Jubileuszowa na siedemdziesiąte piąte urodziny docenta doktora Jana Gurby, 221–238. Lublin: UMCS w Lublinie.
• Czopek S. 2004b. Cmentarzysko ciałopalne z wczesnej epoki żelaza w Knapach. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Czopek S. 2005. Cmentarzyska jako element regionalnej struktury osadniczej na przykładzie nekropoli tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Przegląd Archeologiczny 53, 53–85.
• Czopek S. 2007a. Grodzisko Dolne, stanowisko 22 – wielokulturowe stanowisko nad dolnym Wisłokiem. Część I – od epoki kamienia do wczesnej epoki żelaza. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Czopek S. 2007b. Związki dorzecza Wisły z terenami lasostepu ukraińskiego w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. W: L. Bakalarska (red.), Wspólnota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski, 213–225. Warszawa: Krajowy ośrodek badań i dokumentacji zabytków.
• Czopek S. 2014. Stanowisko 158 w Jarosławiu, woj. podkarpackie. Część II. Osadnictwo od starszej epoki brązu do okresu rzymskiego (= Via Archaeologica Ressoviensia 4). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
• Czopek S., Bronowicki J., Podgórska-Czopek J. 2015. Zamiechów stan. 18 – wielokulturowe stanowisko na Przedgórzu Rzeszowskim (= Via Archaeologica Ressoviensia 8). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
• Czopek S., Niemasik D., Pasterkiewicz W., Pelisak A. 2014. Rzeszów, stanowisko 117 – osada wielokulturowa. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Dzbyński A. 2014. Weight, Value, and Money. A contribution to the issue of weight standards of the Bronze Age. http://dzbynski.info/wp-content/uploads/2010/08/Weight-Value-and-Money-A-contribution...pdf.
• Florek M. 1993. Drugie cmentarzysko grupy tarnobrzeskiej w Kłyżowie, gm. Pysznica, woj. tarnobrzeskie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1991–1992, 175–180.
• Florek M., Gurba J. 1992. Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych przeprowadzonych w Tarnobrzegu w roku 1992. Maszynopis w Archiwum WUOZ w Tarnobrzeg.
• Florek M., Gurba J. 1993. Wyniki badań wykopaliskowych w Tarnobrzegu. Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1992 roku, 14–21. Lublin.
• Florek M., Gruszczyńska A., Koperski A., Muzyczuk A. 1993. Archeologiczne badania wykopaliskowe prowadzone na terenie Polski południowo-wschodniej w latach 1991–1992. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1991–1992, 175–256.
• Garbacz K. 2000. Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. świętokrzyskie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 21, 5–170.
• Gedl M. 1988a. Die Toilettegeräte in Polen (= Prähistorische Bronzefunde 15, Band 1). München.
• Gedl M. 1988b. Uwagi na temat możliwości wykorzystywania miejscowych złóż miedzi w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza. W: B. Gediga (red.), Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy środkowej, 29–39. Wrocław: Polska Akademia Nauk.
• Gedl M. 1995. Die Sicheln in Polen (= Prähistorische Bronzefunde 18, Band 4). Stuttgart.
• Godłowski K. 1977. Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku. Cz. 2. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 4, 7–237.
• Godłowski K. 1981. Kultura przeworska. W: J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich 5. Późny okres przed rzymski, 57–135. Wrocław: Ossolineum.
• Górski J., Kadrow S. 1996. Kultura mierzanowicka i kultura trzciniecka w zachodniej Małopolsce. Problem zmiany kulturowej. Sprawozdania Archeologiczne 48, 9–32.
• Górski J. 2007. Chronologia kultury trzcinieckiej na lessach Niecki Nidziańskiej. Kraków: Muzeum Archeologiczne.
• Górski J. 2009. „Tarnobrzeski” wariant trzciniecko-łużyckiej zmiany kulturowej. Zagadnienia problemowe. W: S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak (red.), Tarnobrzeska kultura łużycka – źródła i interpretacje, 41–52. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Jakimowicz R. 1934. Z działalności Muzeum Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Sandomierzu. Z otchłani wieków 9 (zeszyty 3–5), 69.
• Jamka R. 1932. Cmentarzysko wczesnolateńskie w Błoniu w pow. sandomierskim. Przegląd Archeologiczny 4, 224–232.
• Kadrow S. 1998. The „Pompeii Premise” and archaeological investigations in Poland – selected aspects. W: S. Tabaczyński (red.), Dialogue with the Data: the Archaeology of Complex Societies and Its Context in the 90s (= Theory and Practice of Archaeological Research 3), 285–301.
• Karnas A. 2003. Osada grupy tarnobrzeskiej w Ostrowach Tuszowskich, pow. Kolbuszowa. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 24, 83–114.
• Kłosińska E. 1983. Obrządek pogrzebowy ludności kultury zachodniotrzcinieckiej (= Archeologiczne Listy 7). Lublin.
• Kłosińska E., Orzeł J., Sadowski S. 2017. Z badań nad znaleziskami brązowych sierpów z guzkiem na Lubelszczyźnie i na terenach ościennych. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego ośrodka Archeologicznego 38, 49–72.
• Krauss A. 1956. Skarb wczesnobrązowy z miejscowości Załęże, pow. Jasło. Wiadomości Archeologiczne 23, 72–80.
• Krauss A. 1963. Odkrycia archeologiczne w tarnobrzeskim zagłębiu siarki w latach 1957–1961. Materiały Archeologiczne 4, 347–353.
• Kuśnierz J. 1989. Sprawozdanie z badań na cmentarzysku kurhanowym kultury trzcinieckiej w Tyszowcach, stanowisko 25A, woj. Zamość. Sprawozdania Archeologiczne 40, 217–229.
• Liana T. 1970. Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim. Wiadomości Archeologiczne 35, 429–491.
• Ligoda J. 2004. Cmentarzysko grupy tarnobrzeskiej na stan. 1 w Tarnobrzegu. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 25, 105–123.
• Marciniak J. 1972. Z badań nad łużycko-pomorsko-kloszowym kompleksem kulturowym na Kielecczyźnie. Rocznik Świętokrzyski 3, 119-140.
• Mierzwiński A. 2003. Znaki utrwalone w glinie. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
• Mogielnicka-Urban M. 1984. Warsztat ceramiczny w kulturze łużyckiej. Wrocław: Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
• Moskwa K. 1964. Łużyckie cmentarzysko ciałopalne na stanowisku I w Mokrzyszowie, pow. Tarnobrzeg. Wiadomości Archeologiczne 30, 336–353.
• Moskwa K. 1971. Późnołużyckie cmentarzysko w Trzęsówce pow. Kolbuszowa. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1967, 9–96.
• Moskwa K. 1976a. Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
• Moskwa K. 1976b. Mokrzyszów, gm. Tarnobrzeg. Informator Archeologiczny. Badania 1975, 64–66.
• Moskwa K. 1979. Cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej w Zbydniowie, gm. Zaleszany, woj. Tarnobrzeg. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1973–1975, 3–57.
• Mycielska R., Woźniak Z. 1988. Cmentarzysko wielokulturowe w Błoniu. Część 1. Materiały Archeologiczne 24, 5–326.
• Mycielska R., Woźniak Z. 1990. Cmentarzysko wielokulturowe w Błoniu. Część 2. Materiały Archeologiczne 25, 5–77.
• Niemiec Ł. 2007. Żelazne kiełzno z cmentarzyska w Wierzawicach, pow. Leżajsk, stan. 18 na tle podobnych metalowych zabytków z terenu Polski z wczesnej epoki żelaza. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 28, 45–58.
• Niewęgłowski A. 1991. Cmentarzysko kultury przeworskiej w Garwolinie, woj. siedleckie. Warszawa: Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk.
• Ormian K., Brylska M., Guściora K.J. 2001. Cmentarzysko z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Furmanach, stan. 1, pow. Tarnobrzeg, województwo podkarpackie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 22, 295–312.
• Pawelec A. 2005. Przemiany osadnicze nad dolnym Sanem od starszego okresu epoki brązu do wczesnej epoki żelaza. W: M. Kuraś (red.), Archeologia Kotliny Sandomierskiej (= Rocznik Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli 4), 368–399. Stalowa Wola: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli.
• Pieróg I. 2005. Stan rozpoznania archeologicznego stanowisk z okresu epoki brązu położonych w Machowie, pow. tarnobrzeski (badania A. Kraussa w latach 1957–1967). W: M. Kuraś (red.), Archeologia Kotliny Sandomierskiej (= Rocznik Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli 4), 401–409. Stalowa Wola: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli.
• Podgórska-Czopek J., Czopek S. 1991. Materiały z osad kultury łużyckiej (grupy tarnobrzeskiej) i kultury przeworskiej ze stanowiska 1 w Tarnobrzegu-Zakrzowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1980–1984, 71–114.
• Przybyła M.S. 2003. Uwagi o chronologii ceramiki grupy tarnobrzeskiej. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 16, 27–54.
• Przybyła M.S. 2007. Początki późnej epoki brązu w dorzeczach Sanu i Cisy – chronologia, obraz kulturowy i transkarpackie powiązania. W: J. Chochorowski (red.), Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w Europie. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, 571–640. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Przybyła M.S. 2009. Uwagi o genezie grupy tarnobrzeskiej nad środkowym Sanem. W: S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak (red.), Tarnobrzeska kultura łużycka – źródła i interpretacje, 53–88. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Przybyła M.S., Blajer W. 2008. Struktury osadnicze w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. Na obszarze podkarpackiej wysoczyzny lessowej między Wisłokiem i Sanem. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Rajpold W. 2013. Przemiany ludnościowe zachodzące od środkowego okresu epoki brązu do początków epoki żelaza w tarnobrzesko-koprzywnickim regionie osadniczym. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 34, 35–50.
• Rajpold W. 2015a. Przemiany osadnicze nad dolnym odcinkiem górnej Wisły w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
• Rajpold W. 2015b. Zabytki brązowe a archeologia osadnictwa na przykładzie Polski południowo-wschodniej. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 36, 89–120.
• Rozwałka A. 1989. Stanowiska Tarnobrzeg-Borów 1 i 2. Dokumentacja z ratowniczych badań archeologicznych. Lublin. Maszynopis w archiwum WUOZ oddział w Tarnobrzegu.
• Rydzewski J. 1982. Liczebność grupy ludzkiej a możliwości produkcyjne środowiska naturalnego na przykładzie zespołu osadniczego kultury łużyckiej w Wawrzeńczycach, woj. krakowskie. W: M. Gedl (red.), Południowa strefa kultury łużyckiej i powiązania tej kultury z Południem, 319–334. Kraków–Przemyśl: Instytut Archeologii UJ.
• Taras H. 1995. Kultura trzciniecka w międzyrzeczu Wisły, Bugu i Sanu. Lublin: Katedra Archeologii UMCS.
• Trybała-Zawiślak K. 2012. Kłyżów, stan. 2 i Mokrzyszów, stan. 2 – cmentarzyska ciałopalne z wczesnej epoki żelaza. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Urban J. 2009. Uwagi na temat uprawy roli w tarnobrzeskiej kulturze łużyckiej na podstawie materiałów z Polski południowo-wschodniej. W: S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak (red.), Tarnobrzeska kultura łużycka – źródła i interpretacje, 289–302. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Wróbel H. 1991. Osada kultury trzcinieckiej w Zalesiu, stan. 5, gmina Jeżewo, woj. Tarnobrzeskie. Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1991 roku, 32–35.
• Zeylandowa M. 1963. Osada kultury łużyckiej w Turbii, pow. Tarnobrzeg. Materiały Archeologiczne 4, 253–297.
• Żaki A. 1950. Początki rozwoju kultury łużyckiej w dorzeczu górnej Wisły. Annales UMCS. Sectio F 3 (1948).

Identifiers

DOI

10.15584/misroa.2022.43.6

Biblioteka Nauki

3143473