Przeszłość Litwy w księgach silva rerum XVIII wieku

• Authors: Joanna Orzeł

Title variants

EN

Representation of Lithuania’s History in the Eighteenth-Century Silvae Rerum

Abstracts

EN

Existing studies on the historical knowledge of the nobility within the Polish-Lithuanian Commonwealth primarily rely on printed sources. However, these studies often overlook the history of the Grand Duchy of Lithuania, focusing on the Kingdom of Poland instead. This article aims to present Lithuania’s history as depicted in the silvae rerum of eighteenth-century noblemen. Through scientific investigations, it is evident that descriptions of Lithuanian history were less frequent compared to Polish history. The period covered in these descriptions typically ranges from the origin narrative (ethnogenetic legend) to the reign of Władysław Jagiełło. Notably, the history of the Jagiellonian dynasty is incorporated into the history of Poland. By comparing the noblemen’s silvae rerum with historiographical works, both from the 18th century and earlier periods, the article examines the sources of the nobility’s historical knowledge. The analysis reveals the continued influence of works by Maciej Stryjkowski and Wojciech Wijuk Kojałowicz, while also acknowledging the impact of eighteenth-century writers such as Kasper Niesiecki, Władysław Łubieński, and Franciszek Paprocki on the historical content of the silvae rerum.

Keywords

EN

silva rerum; Grand Duchy of Lithuania; eighteenth century; historiography; nobility; historical awareness

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2023
• Volume: 88
• Issue: 3
• Pages: 87-113

Dates

published

2023

Contributors

author

Joanna Orzeł

• Instytut Historii, Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000188165157

References

• Antoniewicz, Marceli. Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2011.
• Banaszkiewicz, Jacek. Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
• Banaszkiewicz, Jacek. Polskie dzieje bajeczne Mistrza Wincentego Kadłubka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
• Bartkiewicz, Kazimierz. Obraz dziejów ojczystych w świadomości historycznej w Polsce doby Oświecenia. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Lubuskie Towarzystwo Naukowe, 1979.
• Długosz, Jan. Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, vol. 1–2. Edited by Jan Dąbrowski, introduction Wanda Semkowicz-Zarembina, translated by Stanisław Gawęda. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.
• Gis, Kacper. “Twórczość historyczna Aleksandra Gwagnina”, PhD diss., Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2018.
• Grabski, Andrzej Feliks. Myśl historyczna polskiego Oświecenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
• Jakubowski, Jan. Studya nad stosunkami narodowościowemi na Litwie przed Unią Lubelską. Warszawa: nakładem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1912.
• Jučas, Mečislovas. “Legenda o rzymskim pochodzeniu Litwinów.” Przegląd Wschodni 4/2 (1997): 289–297.
• Jurkiewicz, Jan. “Legenda o rzymskim pochodzeniu Litwinów w świetle historiografii. Czas powstania i tendencje polityczne.” In Europa Środkowo-Wschodnia. Ideologia, historia a społeczeństwo. Księga poświęcona pamięci Profesora Wojciecha Peltza, edited by Jarosław Dudek, Daria Janiszewska and Urszula Świderska-Włodarczyk, 335–350. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2005.
• Jurkiewicz, Jan. Od Palemona do Giedymina. Wczesnonowożytne wyobrażenia o początkach Litwy, part 1: W kręgu latopisów litewskich. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2013.
• Jurkiewicz, Jan. “Rękopisy prac genealogicznych Michała Szęciłły a obraz w nich początków Litwy.” In Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos kraštovaizdis. Mokslinių straipsnių rinkinys. Skiriama profesorės Jūratės Kiaupienės 65-mečiui, edited by Ramunė Šmigelskytė-Stukienė, 115–146. Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 2021.
• Kosman, Marceli, Litwa pierwotna. Mity, legendy, fakty. Warszawa: Iskry, 1989.
• Krzywy, Roman. “Silvae i sylwy – glosa historycznoliteracka do pewnego nieporozumienia.” Pamiętnik Literacki 104/3 (2013): 141–151.
• Kulicka, Elżbieta. “Legenda o rzymskim pochodzeniu Litwinów i jej stosunek do mitu sarmackiego”. Przegląd Historyczny 71/1 (1980): 1–21.
• Litwinowicz-Droździel, Małgorzata. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych “Universitas”, 2008.
• Łatyszonek, Oleg. Od Rusinów Białych od Białorusinów. U źródeł białoruskiej idei narodowej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2006.
• Łatyszonek, Oleg. “Polityczne aspekty przedstawienia średniowiecznych dziejów ziem białoruskich w historiografii Wielkiego Księstwa Litewskiego XV–XVI w.” Białoruskie Zeszyty Historyczne 25 (2006): 5–44.
• Małecki, Antoni. Lechici w świetle historycznej krytyki. Lwów: nakładem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1897.
• Maślanka, Julian. Literatura a dzieje bajeczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
• Maślanka, Julian. Słowiańskie mity historyczne w literaturze polskiego oświecenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968.
• Mironowicz, Antoni. “Herbarz Michała Szęciłły.” Białoruskie Zeszyty Historyczne (1995) issue 1: 28–39.
• Niendorf, Mathias. Die »Stammsage der Żamaiten« – ein gelehrtes Konstrukt des 19. Jahrhunderts? Mündlichkeit, Schriftlichkeit und Intertextualität in einer europäischen Debatte, In Abstammungsmythen und Völkergenealogien im frühneuzeitlichen Ostseeraum, edited by Stefan Donecker, 229–273. Greifswald: Universität Greifswald, 2020.
• Niendorf, Mathias. Wielkie Księstwo Litewskie. Studia nad kształtowaniem się narodu u progu epoki nowożytnej (1569–1795). Translated by Małgorzata Grzywacz. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
• Orzeł, Joanna. “From imagination to political reality? The Grand Duchy of Lithuania as a successor of Rome in the early modern historiography (15th–18th centuries).” Open Political Science 1/1 (2018): 170–181. https://doi.org/10.1515/openps-2018-0015.
• Orzeł, Joanna. Historia – tradycja – mit w pamięci kulturowej szlachty Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2016.
• Orzeł, Joanna. “Obraz władców polskich w osiemnastowiecznych księgach ‘silva rerum’.” Historia Slavorum Occidentis 13/2 (2023): 70–92. https://doi.org/10.15804/hso230203.
• Orzeł, Joanna. “Poszukiwanie rodowodu Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez autora ‘Skarbca rozmaitych sciencyi…’.” In Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, vol. 7, edited by Wojciech Walczak and Karol Łopatecki, 389–414. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2017.
• Petrauskas, Rimvydas. “Palemon und die vier Sippen. Die römische Abstammungstheorie der Litauer.” In Abstammungsmythen und Völkergenealogien im frühneuzeitlichen Ostseeraum, edited by Stefan Donecker, 195–209. Greifswald: Universität Greifswald, 2020.
• Puchowski, Kazimierz. Edukacja historyczna w jezuickich kolegiach Rzeczypospolitej 1565–1773. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1999.
• Roszak, Stanisław. Archiwa sarmackiej pamięci. Funkcje i znaczenie rękopiśmiennych ksiąg silva rerum w kulturze Rzeczypospolitej XVIII wieku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004.
• Roszak, Stanisław. “Między sylwą a encyklopedią. ‘Skarbiec rozmaitych sciencyi’ nieznanego Litwina z 1759 roku.” In Staropolskie kompendia wiedzy, edited by Iwona M. Dacka-Górzyńska and Joanna Partyka, 173–181. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009.
• Semenowicz, Ewa. “Wokół genealogii Litwinów. U źródeł mitu i sporu historyczno-kulturowego.” Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej 46 (2011): 13–41. https://doi.org/10.12775/SDR.2011.01.
• Sierżęga, Paweł. “Litwa w sarmackiej myśli historycznej doby oświecenia.” Rocznik Lubuski 35/1 (2009): 51–67.
• Stryjkowski, Maciej. Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiej Rusi Macieja Stryjkowskiego, vol. 1. Introduction Mikołaj Malinowski. Warszawa: nakładem Gustawa Leona Glücksberga, 1846.
• Stryjkowski, Maciej. O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od żadnego ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bożego a uprzejmie pilnego doświadczenia. Edited by Julia Radziszewska, translated by Maria Ściebora and Jan Safarewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
• Suchocki, Jerzy. “Geneza litewskiej legendy etnogenetycznej. Aspekty polityczne i narodowe.” Zapiski Historyczne 52/1 (1987): 27–67.
• Ślaski, Kazimierz. Wątki historyczne w podaniach o początkach Polski. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
• Vasiliauskas, Artūras. “Antyk i sarmatyzm”, translated by Beata Kalęba. In Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, edited by Vytautas Ališauskas, Liudas Jovaiša, Mindaugas Paknys, Rimvydas Petrauskas, Eligijus Raila, translated by Paweł Bukowiec, Beata Kalęba and Beata Piasecka, 1–21. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2006.
• Zachara-Wawrzyńczyk, Maria. “Geneza legendy o rzymskim pochodzeniu Litwinów.” Zeszyty Historyczne. Uniwersytet Warszawski (1963) issue 3: 5–35.
• Zakrzewski, Andrzej. “Niepodległość w Rzeczypospolitej, czyli Litwa wobec Korony XVI–XVIII wieku.” In “Najwyższa Pani swoich praw…”. Idee wolności, niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej 1569–1795, edited by Anna Grześkowiak-Krwawicz, 87–101. Warszawa: Muzeum Historii Polski, Polskie Towarzystwo Badań nad Wiekiem Osiemnastym, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, 2019.

Identifiers

DOI

10.15762/ZH.2023.22

Biblioteka Nauki

32388134