Strategie adaptacyjne młodzieży z pogranicza – komunikat z badań pokoleniowych

• Authors: Alina Szczurek-Boruta

Title variants

EN

Adaptation strategies of borderland youth – a report from generational studies

Abstracts

PL

Prowadzone rozważania osadzone są w pedagogice młodzieży, teorii adaptacji społecznej Roberta Mertona oraz koncepcji pedagogiki międzykulturowej i koncepcji „międzykulturowej tożsamości” Jerzego Nikitorowicza. Artykuł przedstawia strategie przystosowania się młodych mieszkańców pogranicza polsko-czeskiego do warunków szkolnych i wymagań życia społecznego. Wyniki przeprowadzonych, w odstępie 13 lat, badań ukośnych młodzieży szkół średnich wskazały na dwie dominujące strategie: konformizm i innowacyjność, ujawniły niewielki spadek średniej wartości konformizmu (3%) oraz znaczny wzrost średniej wartości innowacyjności (zmiana 22%). W ich kontekście wskazano na cechy socjalizacji do permanentnej zmiany przebiegającej w warunkach pogranicza polsko-czeskiego: dynamiczność, dwukierunkowość, funkcjonowanie/bycie „pomiędzy”, wzorzec kulturowy. Na tle uzyskanych wyników można stwierdzić, że socjalizacja i wychowanie młodzieży z pogranicza przebiega wedle zasady kontinuum, tj. rozwoju zgodnego z naturalnym procesem ewolucji, ciągle zachodzącym i nieustającym procesem stopniowych zmian, wskutek czego kolejne pokolenia przetrwały w tym środowisku. Empirycznie wyznaczone strategie adaptacyjne młodzieży pokazują, jak młodzi ludzie radzą sobie w złożonej rzeczywistości i jak mogą włączyć się w nurt życia społecznego.

EN

The conducted discussion is embedded in pedagogy of youth, Robert Merton’s theory of social adaptation, the concept of intercultural education and the concept of “intercultural identity” by Jerzy Nikitorowicz. In the article, the strategies are presented of the adaptation of young inhabitants of the Polish-Czech borderland to school conditions and the requirements of social life. The results of some diagonal studies among secondary school learners, conducted 13 years apart, indicated two dominant strategies of conformism and innovation, revealed a slight decrease in the average value of conformism (3%) and a significant increase in the average value of innovation (22% change). In that context, the features of permanent socialization taking place in the conditions of the Polish-Czech borderland were indicated: dynamism, bidirectionality, functioning/being “in-between”, cultural pattern, the principle of continuum. Empirically determined adaptation strategies of youth show how young people handle a complex reality and how they can join the mainstream of social life.

Keywords

PL

młodzież; pogranicze; strategie przystosowania; dynamika; dwukierunkowość; „pomiędzy”; wzorzec kulturowy; zasada kontinuum

EN

youth; borderland; adaptation strategies; dynamism; bidirectionality; functioning/being “in-between”; cultural pattern; principle of continuum

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Edukacja Międzykulturowa
• Year: 2023
• Volume: 22
• Issue: 3
• Pages: 119-133

Dates

published

2023

Contributors

author

Alina Szczurek-Boruta

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000177054398

References

• Bee, A. 2004. Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.
• Benedict, R. 1966. Wzory kultury. Warszawa: PWN.
• Bilińska-Suchanek, E. 2003. Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Studium socjopedagogiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Cieszyn.pl – serwis informacyjny. www.cieszyn.pl.
• Cybal-Michalska, A. 2019, Pedagogika młodzieży. W: Kwieciński Z., Śliwerski B. red. Pedagogika. Podręcznik akademicki. Warszawa: PWN, ss. 383–390.
• Fatyga, B. 2005. Dzicy z naszej ulicy. Antropologia kultury młodzieżowej. Warszawa: Ośrodek Badań Młodzieży, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski.
• Fazlagić, J. 2008. Charakterystyka pokolenia Y. „E-mentor” 2008, nr 3, s. 13. https://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/25/id/549 (22.06.2023).
• Ferguson, G.A. i Takane, Y. 2004. Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: PWN.
• Gołdyka, L. 2016. Uwagi o efekcie pogranicza. W: J. Miluska, Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań. Szczecin: MINERWA, ss. 15–30.
• Gromkowska-Melosik, A. 2015. Elitarne szkolnictwo średnie: między reprodukcją społeczną a ruchliwością konkurencyjną. Poznań: Wydawnictwa Naukowe UAM.
• Hejnicka-Bezwińska, T. red. 2003. Problemy, antynomie, dylematy i kontrowersje w myśleniu o pedagogice i edukacji. Bydgoszcz: Wyd. Akademii Bydgoskiej.
• Janowski, A. 1989. Uczeń w teatrze życia szkolnego. Warszawa: WSiP, ss. 178–198.
• Kwieciński, Z. 1995. Socjopatologia edukacji. Olecko: MWN, ss. 13–20.
• Kowalik, S. 1998. Adaptacja. W: Kojder A., Koseła A., Kwaśniewicz W., Kubiak H., Mucha J., Szacki J., Ziółkowski M. red. 1998. Encyklopedia socjologii. T. I, A–J. Warszawa: Oficyna Naukowa, ss. 13–15.
• Kożyczkowska, A., Młynarczuk-Sokołowska, A. 2018. Kulturowe konteksty dzieciństwa. Szkice antropologiczno-pedagogiczne. Gdańsk: WN Katedra.
• Liedloff, J. 2021. W głębi kontinuum. Warszawa: Wydawnictwo Mamamnia.
• Masten, A.S., Obradović, J. 2006. Competence and resilience in development. Annals of the New York Academy of Sciences. Dec. 1094, pp. 13–27. https://doi.org/10.1196/annals.1376.003.
• Maturzyści z naszego Powiatu na IV miejscu w województwie śląskim! https:// www.powiat.cieszyn.pl/aktualnosci/maturzysci-z-naszego-powiatu-na-iv-miejscu-w-wojewodztwie-slaskim (19.07.2023).
• Merton, R.K. 1982. Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Warszawa: PWN.
• Misiejuk, D. 2021. Kontekst kulturowy wychowania. Wielokulturowość a standard społeczny stosunków międzykulturowych w perspektywie pedagogicznej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Murawska, I. 2022. Między konformizmem a innowacyjnością. Strategie adaptacji młodzieży w szkole. Toruń: Wydawnictwa Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Nikitorowicz, J. 2003. Typy tożsamości człowieka w społeczeństwie zróżnicowanym kulturowo. Chowanna. 1, ss. 50–66.
• Nikitorowicz, J. 2005. Kreowanie tożsamości dziecka w społeczeństwie zróżnicowanym kulturowo. W: Izdebska, J. i Sosnowski, T. red. Dziecko i media elektroniczne – nowy wymiar dzieciństwa. T. 1. Telewizja i inne mass media w życiu dziecka – wyzwaniem dla edukacji medialnej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”, ss. 15–26.
• Nikitorowicz, J. 2006. Tożsamość jako twórczy wysiłek podmiotu otwierający na dialog międzykulturowy. W: Nikitorowicz, J., Halicki, J. i Muszyńska, J. red. Kultury narodowe na pograniczach. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”, ss. 309–319.
• Nikitorowicz, J. 2011. Od Federacji Zespołów Badań Pogranicza do Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej. Pogranicze. Studia Społeczne. XVII, ss. 7–18.
• Nikitorowicz, J. 2019. Pedagogika międzykulturowa w rewitalizacji heterologii w warunkach zróżnicowania kulturowego. Przegląd Pedagogiczny. 1, ss. 11–20.
• Oleszkowicz, A. i Senejko, A. 2017. Dorastanie. W: Trempała J. red. Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: PWN.
• Przyborowska, B. i Murawska, I. 2017. Między konformizmem a innowacyjnością. Z badań nad strategiami uczniowskimi. Przegląd Badań Edukacyjnych. vol. 2, nr 25, ss. 247–265.
• Radziewicz-Winnicki A., 2004. Społeczeństwo w trakcie zmiany. Rozważania z zakresu pedagogiki społecznej i socjologii transformacji. Gdańsk: GWP.
• Radziewicz-Winnicki, A. 2008. Pedagogika społeczna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Rembierz, M. 2020. Między zakorzenieniem w dziedzictwie tradycji a otwartością (na) pogranicza. O kształtowaniu „międzykulturowej tożsamości” i tropach pedagogicznych poszukiwań Jerzego Nikitorowicza. Edukacja Międzykulturowa. 1 (12), ss. 19–51.
• Róg, J. 2013. Procesy integracyjne na pograniczu polsko-czeskim. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Seria: Organizacja i Zarządzanie. Z. 65, nr kol. 1897.
• Sarlińska, J. 2022, Generacja Z – Encyklopedia Zarządzania. https://mfiles. pl/pl/index.php/Generacja_Z (2.01.2022). Są wyniki! Maturzyści z powiatu cieszyńskiego najlepsi w województwie śląskim! https://www.powiat.cieszyn.pl/aktualnosci/sa-wyniki-maturzysci-z-powiatu-cieszynskiego-najlepsi-w-wojewodztwie-slaskim (26.11.2022).
• Spyra, J. 2012. Śląsk Cieszyński w okresie 1653–1848. W: Panic I. red. Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych. T. 4, Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie.
• Szczurek-Boruta, A. 1999. Edukacja szkolna na pograniczu polsko-czeskim. W: Nikitorowicz J., Sobecki M. red. Edukacja międzykulturowa w wymiarze instytucjonalnym. Białystok: Wyd. Uniwersyteckie „Trans Humana”, ss. 153–165.
• Szczurek-Boruta, A. 2007. Zadania rozwojowe młodzieży i edukacyjne warunki ich wypełniania w środowiskach zróżnicowanych kulturowo i gospodarczo – studium pedagogiczne. Katowice: Wyd. UŚ.
• Szczurek-Boruta, A. 2017. Doświadczanie, rozumienie i postrzeganie rzeczywistości społecznej i zawodowej oraz praktyki działania pedagogicznego nauczycieli Pogranicza. W: Lewowicki, T., Szczurek-Boruta, A. i Szafrańska, A. Sfery życia duchowego dzieci, młodzieży i dorosłych – studium z pogranicza polsko-czeskiego. T.4. O nauczycielach ich spostrzeganiu świata społecznego i aktywności. Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, ss. 19–76.
• Szczurek-Boruta, A. 2019. Zadania rozwojowe i edukacja szkolna młodzieży. Stałość i zmienność. Toruń: Wyd. Adam Marszałek.
• Szczurek-Boruta, A. 2021. The determinants of positive creative adaptation of youth in the Polish-Czech borderland. Creativity studies. Vol. 14, Issue 2, pp. 488–505. DOI: 10.3846/cs.2021.14116
• Śliwerski, B. 2007. Wychowanie. Pojęcie-znaczenia-dylematy. W: Dudzikowa, M. i Czerepaniak-Walczak, M. red., Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Gdańsk: GWP, ss. 25–76.
• Śliż, A. i Szczepański, M.S. 2016. Pogranicze polsko-czeskie w perspektywie socjologicznej. Kontekst kulturowy. Pogranicze. Studia społeczne. Tom XXVII, cz. 1, ss. 47–59.
• Ziółkowski, M. 1989. Społeczne uwarunkowania wiedzy indywidualnej. Socjalizacja poznawcza i role poznawcze. W: Muszyński, H. red. Socjalizacja – osobowość – wychowanie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, ss. 134–135.

Identifiers

DOI

10.15804/em.2023.03.08

Biblioteka Nauki

20023079