Opór jako oznaka podmiotowej orientacji. Rozważania na marginesie pracy socjalnej

• Authors: Małgorzata Ciczkowska-Giedziun

Title variants

EN

Resistance as a manifestation of subjective orientation. Considerations on the margins of social work

Abstracts

PL

W prezentowanym artykule podjęto próbę analizy koncepcji oporu w pracy socjalnej. Kategorię oporu charakteryzuje wielość znaczeń, co oznacza, że ujmowana jest w wieloraki sposób, zależnie od kontekstów cywilizacyjnych i kulturowych. Rozważania nad koncepcją oporu w obszarze nauk humanistycznych i społecznych nie są ani proste, ani jednoznaczne, gdyż każda dziedzina ma swoiste spojrzenie na tę kategorię. Analizy prowadzone w niniejszym opracowaniu przyjmują charakter interdyscyplinarny, jednakże punktem odniesienia jest pedagogika społeczna i rozwijana przez nią praca socjalna. Cel artykułu stanowi ukazanie dotychczasowego dorobku w zakresie kategorii oporu z uwzględnieniem trzech sposobów jej interpretowania: jako indywidualnej reakcji osoby korzystającej z pomocy, jako reakcji osoby wspieranej na relację z profesjonalistą, jako reakcji uczestników systemu pomocy społecznej wobec lokalnych praktyk, polityk instytucjonalnych i rządowych. W dyskursie pracy socjalnej bardziej powszechne jest postrzeganie oporu jako indywidualnej reakcji oraz reakcji na kontakt z profesjonalistą, mniej zaś – jako przejawu podmiotowej orientacji, będącego zasobem, po który sięga się w obliczu opresyjnych praktyk. W związku z tym w artykule poświęcono temu zagadnieniu szczególną uwagę. Całości analizy dopełnia refleksja nad wyzwaniami, jakie stoją przed edukacją do pracy socjalnej, poprzez którą dąży się do uaktywniania kompetencji oporowych nie tylko osób wspieranych, ale również samych profesjonalistów. Analizy treści dokonano na podstawie przeglądu polskiej i zagranicznej literatury ukazującej problematykę oporu w odniesieniu do pracy socjalnej.

EN

This paper attempts to analyse the concept of resistance in social work. The category of resistance is characterized by a multiplicity of meanings, which means that it is understood in many ways, depending on civilizational and cultural contexts. Reflections on the concept of resistance in the humanities and social sciences are neither simple nor straightforward, as each discipline has its own view of this category. The analyses carried out in this study are interdisciplinary, but the point of reference is social pedagogy and social work developed by it. The aim of the article is to present the achievements of the category of resistance, taking into account three ways of interpreting it: as an individual reaction of the person receiving the help, as a reaction of the person receiving the support to the relationship with the professional, as a reaction of the participants of the social welfare system to local practices, institutional and governmental policies. In the discourse of social work, it is more common to see resistance as an individual reaction and a reaction to contact with a professional, and less so as a manifestation of subjective orientation, which is a resource to reach for in the face of oppressive practices. Therefore, the article devotes special attention to this issue. The whole analysis is complemented by a reflection on the challenges faced by social work education, through which the aim is to activate the resistance competences not only of the people supported, but also of the professionals themselves. The content analysis was based on a review of Polish and foreign literature presenting the issue of resistance in relation to social work.

Keywords

PL

opór; opór indywidualny; opór wynikający z relacji pomagania; opór wobec lokalnych praktyk i polityk; praca socjalna; pracownik socjalny; użytkownik usług społecznych

EN

resistance; individual resistance; resistance resulting from helping relationships; resistance to local practices and policies; social work; social worker; service user

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Kultura i Edukacja
• Year: 2024
• Issue: 1(143)
• Pages: 158-172

Dates

published

2024

Contributors

author

Małgorzata Ciczkowska-Giedziun

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

• https://orcid.org/0000000197846501

References

• Adams, R., Dominelli, L., Payne, M. (red.) (2002). Critical practice in social work. Palgrave.
• Arkowitz, H. (2002). Toward an integrative perspective on resistance to change. Psychotherapy in Practice, 58, 219–227.
• Bay, U., Macfarlane, S. (2011). Teaching Critical Reflection: A Tool for Transformative Learning in Social Work? Social Work Education, 30(7), 751–753.
• Berg, I.K. (1994). Family-based services: A solution-focused approach. W.W. Norton & Company.
• Bielska, E. (2013). Koncepcje oporu we współczesnych naukach społecznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Bielska, E. (2017). Opór: jego interdyscyplinarny charakter, sieć pojęć i perspektywy teoretyczne (wybrane ujęcia). Chowanna, 2, 19–32.
• Bilińska-Suchanek, E. (2000). Opór wobec szkoły: dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Studium socjopedagogiczne. Wydawnictwo Uczelniane PAP.
• Boryczko, M. (2018). Teoria przecięć – myślenie krytyczne – Teoria Kodów Legitymizacji. O zastosowaniach teorii w kontekście analizy aktywności edukacyjnej studentów pracy socjalnej. Praca Socjalna, 2(33), 97–116.
• Brehm, J. (1966). Psychological reactance. Academic Press.
• Ciczkowska-Giedziun, M. (2020). Podmiotowość w pracy socjalno-wychowawczej z rodziną: studium fenomenograficzne doświadczeń asystentów rodziny. Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Ciczkowska-Giedziun, M. (2023). Podejście refleksyjne w (edukacji do) pracy socjalnej. W: H. Kędzierska, M. Maciejewska, J. Ostrouch-Kamińska (red.), Pedagogika wobec wyzwań współczesnego świata (s. 171–184). Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
• D’Cruz, H., Gillingham, P., Melendez, S. (2007). Reflexivity, its Meanings and Relevance for Social Work: A Critical Review of the Literature. British Journal of Social Work, 37(1), 73–90.
• Fook, J. (1993). Radical casework: A theory of practice. Allen and Unwin.
• Fook, J. (2016). Social work: a critical approach to practice. Sage Publications Ltd.
• Forrester, D., Westlake, D., Glynn, G. (2012). Parental resistance and social worker skills: towards a theory of motivational social work. Child and Family Social Work, 17, 118–129.
• Foucault, M. (1980). Power/knowledge: Selected interviews and other writings (1972– 1977), ed. C. Gordon. Pantheon Books.
• Foucault, M. (1981). The History of Sexuality. Volume I: An Introduction. Penguin.
• Freud, Z. (1994). Wstęp do psychoanalizy (wyd. 6). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Geregová, M., Frišaufová, M. (2020). People with experience of long-term drug use and homelessness teaching with us: experts by experience participation in university social work education. Social Work Education, 39(3), 315–328.
• Gofron, B. (2010). Podmiotowość jako treść postmodernistycznego dyskursu pedagogicznego. Podstawy Edukacji, 3, 51–77.
• Granosik, M. (2018). Pożegnanie z Foucaultem. Governmentality i praca socjalna. Miscellanea Anthropologica et Sociologica, 19(3), 169–188.
• Granosik, M. (2020). Praca socjalna wobec pedagogizacji życia społecznego – ujęcie krytyczne. Annales Universitatis Maria Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, XXXIII(1), 11–26.
• Gumienny, B. (2018). Opór jako fenomen interdyscyplinarny: inspiracje dla pedagogiki specjalnej. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 22, 239–258.
• Guo, W., Tsui, M. (2010). From resilience to resistance: A reconstruction of the strengths perspective in social work practice. International Social Work, 53(2), 233–245.
• Juhila, K., Caswell, D., Raitakari, S. (2014). Resistance. W: Ch. Hall, K. Juhila, M. Matarese, C. van Nijnatten (red.), Analysing Social Work Communication: Discourse in practice (s. 117–135). Routledge.
• Kottler, J.A. (2003). Opór w psychoterapii: Jak pracować z trudnym klientem? Tłum. A. Rozwadowska. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Kowalczyk, B., Kowalczyk, J., Karczewska, A. (2014). Pracownik socjalny w perspektywie zarządzającego procesem zmiany. Wykorzystanie teorii zarządzania do rozwoju kompetencji pracownika socjalnego. Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich.
• Krasiejko, I. (2010). Metodyka działania asystenta rodziny. Podejście skoncentrowane na rozwiązaniach w pracy socjalnej. Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
• Krasiejko, I. (2011). Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny. Przykład podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniach. Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
• Makowska, M., Boguszewski, R. (2013). Analiza danych zastanych – zagadnienia wstępne. W: M. Makowska (red.), Analiza danych zastanych. Przewodnik dla studentów (s. 9–31). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Markland, D., Ryan, R.M., Tobin, V.J., Rollnick, S. (2005). Motivational interviewing and self-determination theory. Journal of Social and Clinical Psychology, 24(6), 811–831.
• Miller, G. (2003). ‘Writers’, clients’, counsellors’ and readers’ perspectives in constructing resistant clients’. W: C. Hall, K. Juhila, N. Parton, T. Pösö (red.), Constructing clienthood in social work and human services (s. 193–207). Jessica Kingsley Publishers.
• Morley, Ch. (2008). Teaching Critical Practice: Resisting Structural Domination through Critical Reflection. Social Work Education, 279(4), 407–421.
• Morley, Ch., Macfarlane, S. (2014). Critical social work as ethical social work: using critical reflection to research students’ resistance to neoliberalism. Critical and Radical Social Work, 2(3), 337–355.
• Pasikowski, S. (2014). Opór indywidualny. Teorie, klasyfikacje i diagnozowanie w ujęciu psychologicznym. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 68(4), 39–62.
• Payne, M. (1997). Modern social work theory (wyd. 2). Macmillan.
• Przybyła-Basista, H. (2017). Niechęć do uczestniczenia w procesie psychoterapii i mediacjach rodzinnych: opór i jego przyczyny. Chowanna, 2, 33–56.
• Radlińska, H. (1961). Pedagogika społeczna. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Rokowska, A. (2008). Opór psychologiczny młodzieży: rola źródła i kierunku presji społecznej w kwestii ujednolicenia ubioru w szkole. Psychologia Rozwojowa, 13(2), 47–56.
• Rollnick, S., Miller, W.R. (1995). What is motivational interviewing? Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 23(4), 325–334.
• Spector-Mersel, G. (2017). Life Story Reflection in Social Work Education: A Practical Model. Journal of Social Work Education, 53(2), 286–299.
• Strier, R., Breshtling O. (2016). Professional Resistance in Social Work: Counterpractice Assemblages. Social Work, 61(2), 111–118.
• Szczepkowski, J. (2010). Praca socjalna. Podejście skoncentrowane na rozwiązaniach. Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
• Szczepkowski, J. (2015). Źródła podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniach – inspiracje i implikacje dla praktyki pomocowej. Rozwiązania, https://centrumrozwiazan.pl/wp-content/uploads/2018/07/jacek_szczepkowski_-_zrodla_tsr.pdf.
• Watson, J. (2011). Resistance is futile? Exploring the potential of motivational interviewing. Journal of Social Work Practice, 25(4), 465–479.
• Whitaker, L., Reimer, E. (2017). Students’ conceptualisations of critical reflection. Social Work Education, 36(8), 946–958.
• Wieteska, A. (2017). Opór w terapii psychodynamicznej dorosłych, dzieci i młodzieży. Chowanna, 2, 57–70.
• Zembylas, M. (2003). Interrogating “teacher identity”: emotion, resistance, and selfformation introduction, educational theory. Educational Theory, 53(1), 107–127.

Identifiers

DOI

10.15804/kie.2024.01.09

Biblioteka Nauki

31342783