Węzły pamięci. Kwestia zbrodni katyńskiej w relacjach polsko-rosyjskich

• Authors: Konrad Słowiński

Title variants

EN

Memory nodes. The issue of the Katyn massacre in Polish-Russian relations

Abstracts

PL

W artykule skupiono się na omówieniu wpływu uwarunkowań dotyczących zbrodni katyńskiej na obecne stosunki między Warszawą a Moskwą. Historię tych dwóch krajów charakteryzuje długotrwała i trudna przeszłość, stąd też narosły i widoczne są do dziś liczne nierozwiązane spory, obciążenia i mity negatywnie wpływające na obustronne kontakty. W 1989 roku, tuż po upadku systemu komunistycznego w Polsce, nowe elity polityczne, koordynując proces przemian demokratycznych w naszym kraju, podjęły wysiłki zmierzające do uporządkowania spornych wątków we wspólnej polsko-rosyjskiej historii. Bez wątpienia najważniejszym z nich stała się sprawa zbrodni katyńskiej. Dla elit politycznych III RP wyjaśnienie ogółu okoliczności tamtych wydarzeń stanowiło najważniejszy cel podejmowanych działań dyplomatycznych względem Kremla. W ocenie Warszawy rozplątanie tego węzła pamięci z historii stosunków obu krajów sprzyjać miało uwolnieniu ich od dawnych obciążeń i negatywnych nawarstwień i przyczynić się do umocnienia przyjaźni w obecnych czasach. Niestety bardzo szybko okazało się, że temat ten – pomimo uznania przez przedstawicieli Rosji, iż odpowiedzialność za mord na polskich jeńcach wojennych ponoszą najważniejsze osobistości sowieckiego państwa – stał się w niedługim czasie jednym z głównych elementów negatywnie obciążających wzajemne relacje.

EN

The article focuses on discussing the impact of the conditions regarding the Katyn massacre on the current relations between Warsaw and Moscow. The history of these two countries is characterized by a long and difficult past, which is why numerous unresolved disputes, burdens and myths have arisen and are still visible today, negatively affecting bilateral contacts. In 1989, right after the fall of the communist system in Poland, the new political elites, coordinating the process of democratic changes in our country, made efforts to sort out the controversial threads in the common Polish-Russian history. Without a doubt, the most important of them was the Katyn massacre. For the political elites of the Third Polish Republic, explaining the overall circumstances of those events was the most important goal of diplomatic activities undertaken towards the Kremlin. In Warsaw’s opinion, untangling this knot of memory from the history of relations between the two countries was supposed to help free them from past burdens and negative accumulations and contribute to strengthening friendship in current times. Unfortunately, it quickly turned out that this topic soon became one of the main elements negatively burdening mutual relations.

Keywords

PL

Polska; II wojna światowa; stereotypy narodowe; Federacja Rosyjska; polityka historyczna; zbrodnia katyńska

EN

Poland; Russian Federation; World War II; national stereotypes; historical policy; Katyn massacre

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Nowa Polityka Wschodnia
• Year: 2024
• Issue: 1(40)
• Pages: 114-146

Dates

published

2024

Contributors

author

Konrad Słowiński

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000337148992

References

• Bilans moskiewskiej wizyty (1989, 28 listopada). Gazeta Wyborcza.
• Bójko, L. (1989, 26 listopada). Wszystko jest ważne. Gazeta Wyborcza.
• Chucherko, J. (2011). Znaczenie dla stosunków polsko-rosyjskich Polsko-Rosyjskiej Grupy ds. Trudnych. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 3, ss. 13–24.
• Chwedoruk, R. (2018). Polityka historyczna. Warszawa: PWN.
• Cichocki, M. (2005). Władza i pamięć. O politycznej funkcji historii. Kraków.
• Czy państwo ma rządzić historią. (2006, 16 czerwca). Gazeta Wyborcza.
• Darczewska, J. (2019). „Wojna pamięci”: historia, polityka i służby specjalne Federacji Rosyjskiej. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 20, ss. 13–41.
• Domańska, M., Rogoża, J. (2021). Naprzód, w przeszłość! Rosyjska polityka historyczna w służbie „wiecznego” autorytaryzmu. Warszawa: OSW.
• Domaradzki, S. (2008). Polityka historyczna w stosunkach polsko-rosyjskich po roku 1989. Państwo i Społeczeństwo, 2(8), ss. 29–42.
• Gawin, D. (2005). Polityka historyczna i demokratyczne państwo. W: A. Panecka (red.). Polityka historyczna i demokratyczne państwo (22–27). Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego.
• Jelcyn w Warszawie (1993, 25 sierpnia). Gazeta Wyborcza.
• Kicz patriotyczny (2006, 7 stycznia). Gazeta Wyborcza.
• Korkuć, M. (2010). „Wykorzystać – jeżeli to się okaże niezbędne”. Jeńcy 1920 i Anty-Katyń. W: P. Gryc (red.). Jeńcy 1920 (7–64). Kraków-Warszawa: IPN.
• Łojek, B. (2002). Śledztwo katyńskie – zaniechania i zagrożenia. Zeszyty katyńskie, 15, ss. 17–38.
• Łomanowski, A. (2023, 11 kwietnia). Coroczne świństwo Rosji w sprawie Katynia. Rzeczpospolita.
• Materski, W. (2014). Polityka historyczna Federacji Rosyjskiej po 2000 r. Dzieje Najnowsze, 4(46), ss. 93–115.
• Materski, W. (2017). Od Cara do „Cara”. Studium rosyjskiej polityki historycznej. Warszawa: ISP PAN.
• Materski, W. (2020). Katyń in Russian Historical Policy. W: D. Bębnowski, F. Musiał (red.). The Katyn Massacre. Current Research. Warsaw-Cracow: IPN.
• MAW. (2005, 11 marca). Rosja. Katyń to nie ludobójstwo. Gazeta Wyborcza.
• Nowak, E. (2010). Katyń z perspektywy 70 lat. Łambinowicki Rocznik Muzealny, 33, ss. 15–36.
• Oświadczenie agencji TASS nadane w piątek, 13 kwietnia o godz. 14.30 (1990). Zeszyty Katyńskie, 1, 196.
• Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Kultury i Środków Przekazu (Nr 132) z dnia 7 maja 2014 r. (2014). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (Nr 83) z dnia 5 marca 2013 r. (2013). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Plokhy, S. (2009). Remembering Yalta: The Politics of International History. The Harriman Review, 1(17), ss. 34–47.
• Polska polityka historyczna. (2006). Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 5, ss. 2–33.
• Polskie zbrodnie przeciw Rosjanom. (2004, 27 grudnia). Wirtualna Polska. Pobrane z: https://wiadomosci.wp.pl/polskie-zbrodnie-przeciw-rosjanom-6039115903128193a.
• Program Prawa i Sprawiedliwości. (2014). Warszawa: b.w.
• Prus, J. (2010, 10 maja). Kolejny gest Kremla, problemy pozostają. Rzeczpospolita.
• Przewoźnik, A. (2010). Proces odkrywania prawdy i upamiętnienie ofiar. W: A.D. Rotfeld, A.W. Torkunow (red.). Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich (1918–2008) (391–438). Warszawa: PISM.
• Rotfeld, A.D. (2003). Sukces niepowodzenia, czyli fenomen Michaiła Gorbaczowa. W: A. Graczow. Gorbaczow (9–24). Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
• Słowiński, K. (2021). Historical issues in Polish-Russian relations within the period of 1989 to 2007. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, 3(19), ss. 231–255.
• Sprawozdanie stenograficzne z 10. posiedzenia Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 29 stycznia 2016 r. (2016). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 22 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniach 22, 23 i 24 lutego 1990 r. – Załącznik nr 2 (1990). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 28 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniach 26, 27 i 28 kwietnia 1990 r. (1990). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 35. posiedzenia Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 9 lutego 2017 r. (2017). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 39. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 7 kwietnia 2017 r. (2017). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 39. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 9 maja 2013 r., (2013). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 40 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 21 kwietnia 2009 r. (2009). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 64 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 8 kwietnia 2010 r. (2010). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 7 posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w dniu 12 września 1989 r. (1989). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 8 posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w dniach 29 i 30 września 1989 r. (1989). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Sprawozdanie stenograficzne z 82. posiedzenia Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 12 czerwca 2019 r. (2019). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Trojan, S., Kyrydon, A. (2017). Przestrzeń informacyjna: wojna pamięci. Oblicza komunikacji, 10, ss. 119–126.
• Underwood, R. T. (2015). How History Matters: Polish Memory Politics and Policies Toward Russia since 1989. Morgantown: West Virginia University.
• Veselov, F. (2018). The Politics of Memory in Rusia: Historical Policy vs Alternative Memory Project. Budapest: Central European University.
• Wróbel, A. (2020, 17 lutego). Rosja: Sędzia Sądu Konstytucyjnego nazwał ZSRR nielegalnie utworzonym państwem. Dziennik Gazeta Prawna. Pobrane z: https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1454299,rosja-sedzia-sadu-konstytucyjnego-nazwal-zsrr-nielegalnie-utworzonym-panstwem.html.
• Wyciąg z protokołu Politbiura z 31 marca 1989 r. (1992). W: W. Materski (oprac.). Katyń – dokumenty ludobójstwa. Dokumenty i materiały archiwalne przekazane Polsce 14 października 1992 r. Warszawa: ISP PAN.
• Барсенковым, А.С., Корецким, В.А., Остапенко, А.И. (1993). Политическая Россия сегодня : высшая представительная власть. Москва: Московский рабочий.
• Болдин, В.И. (1995). Крушение пьедестала. Штрихи к портрету М.С. Горбачева. Москва: Республика.
• Бухарин, Н.И. (2014). Россия-Польша. Опыт двадцатилетних отношений. 90-е годы ХХ века. Москва и Санкт-Петербург: Нестор-История.
• Государственная Дума (2010, 26 ноябрь). Госдума приняла заявление „О Катынской трагедии и ее жертвах”. Pobrane z: http://duma.gov.ru/news/5093/.
• Данилова, A.A., Филиппова, A.B. (ред.). (2008). История России. 1900–1945 гг. Книга для учителя. Москва: Просвещение.
• Зоря, Ю.Н., Прокопенко, A.C. (1990). Нюрнбергский бумеранг. Военно-исторический журнал, 6, ss. 47–57.
• Караганов, С. (2010, 22 июля). Русская Катынь. Российская газета – Федеральный выпуск.
• Лебедева, Н.С. (1994). Катынь: Преступление против человечества. Москва: Прогресс-Культура.
• Матвеев, Г.Ф., Матвеева, В.С. (2011). Польский плен. Военнослужащие Красной армии в плену у Поляков в 1919–1921 гг. Москвa: Родина Медиа.
• Сабов, А. (2007, 18 сентября). Земля для Катыни. Комментарий. Российская газета – Федеральный выпуск.
• Яжборовская, И.С. (2011). Катынское дело: на пути к правде. Вопросы истории, 5, ss. 22–35.

Identifiers

DOI

10.15804/npw20244006

Biblioteka Nauki

31343420