Kandyd w potrzasku. Juliana Bruna długa podróż z Brukseli do Moskwy (1937–1941)

• Authors: Eryk Krasucki

Title variants

EN

Candide in the pitfall. Julian Brun’s long journey from Brussels to Moscow (1937–1941)

Abstracts

PL

Julian Brun (1886–1942) był jednym z najbardziej rozpoznawalnych działaczy Komunistycznej Partii Polski w okresie międzywojennym. Ceniono jego publicystykę, która przekraczała wąskie granice debat partyjnych. Przykładem mogą być studia na twórczością Stefana Żeromskiego i kwestią narodową, które odbierać można jako próbę zbliżenia się do polskiej inteligencji oraz nowego ujęcia tematyki traktowanej dotąd w KPP jednorodnie i bez jakichkolwiek subtelności. Wchodząc w skład kierownictwa partii w połowie lat 30. był Brun w oczywisty sposób narażony na stalinowskie represje, które doprowadziły do likwidacji organizacji i wymordowania jej przywódców. Tak się jednak nie stało. Tekst jest studium sytuacji w jakiej znalazł się Julian Brun w latach 1937–1941, przebywając za granicą – w Belgii i Francji – bez partyjnego przydziału, w ciągłym lęku odnośnie do własnej przyszłości. Oprócz namysłu nad sytuacją biograficzną, artykuł napisany na podstawie dokumentów z archiwów polskich i rosyjskich, przynosi również wiedzę o funkcjonowaniu mechanizmów aparatu kominternowskiego.

EN

Julian Brun (1886–1942) was one of the most recognizable activists of the Communist Party of Poland in the interwar period. His journalism beyond the narrow confines of party debates was highly regarded. An example is his studies of the works of Stefan Żeromski and the national question, which can be seen as an attempt to get closer to the Polish intelligentsia and to take a new look at topics that had been treated uniformly and without subtlety in the KPP until then. Entering the party leadership in the mid-1930s, Brun clearly exposed himself to Stalinist repression, which was to lead to the liquidation of the organization and the murder of its leaders. This, however, did not happen. The text is a study of the situation in which Julian Brun found himself between 1937 and 1941, staying abroad – in Belgium and France – without a party assignment, in constant anxiety about his own future. In addition to reflecting on the biographical situation, the article, written on the basis of documents from Polish and Russian archives, also brings knowledge about the functioning of the mechanisms of the Comintern apparatus.

Keywords

PL

Julian Brun; Międzynarodówka Komunistyczna (Komintern); Komunistyczna Partia Polski; Przedstawicielstwo Komunistycznej Partii Polski przy Komitecie Wykonawczym Kominternu

EN

Julian Brun; the Communist International (Comintern); the Communist Party of Poland; the Representation of Communist Party of Poland in Executive Committee of Comintern

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Polish Biographical Studies
• Year: 2023
• Issue: 11
• Pages: 43-91

Dates

published

2023

Contributors

author

Eryk Krasucki

• https://orcid.org/0000000348581011

References

• Julian Brun – spuścizna, zespół 1860
• Komunistyczna Partia Polski, zespół 158
• Zespół akt działaczy polskiego ruchu robotniczego, zespół 1582
• Zespół mikrofilmów, mikrofilmy 878, 933
• Zespół relacji dotyczących ruchu robotniczego 1956–1989, zespół 1581
• Rosyjskie Państwowe Archiwum Historii Społeczno-Politycznej w Moskwie
• Międzynarodówka Komunistyczna (1919–1943), fond 495
• Bronowicz J. [Julian Brun], Stefana Żeromskiego tragedia pomyłek, Warszawa 1926.
• Brun J., Stefana Żeromskiego tragedia pomyłek, Warszawa 1958.
• Brun, Pisma wybrane, t. I: W kwestii narodowej, Warszawa 1955.
• Brun, W walce o Polskę Ludową, Warszawa 1954.
• Budzyńska C., Strzępy rodzinnej sagi, Warszawa 1997.
• Dimitrov G., Journal 1933–1949, wstęp i oprac. G. Moullec, tłum. A. Castagnos-Sen, T. Zazerskaia, A. Stantcheva, Paris 2005.
• Dzierżynskaja S., Krach impierialisticzieskoj Polszi i oswobożdienie narodow Zapadnoj Ukrainy i Zapadnoj Bielorusii, „Kommunistieczieskij Internacionał” 1939, nr 8–9.
• Krajewski W., Kancewicz J., Klonowicz S., Ludkiewicz S., Ludzie bliscy, Warszawa 1960.
• Kruczkowski L., Słowo wstępne, [w:] J. Brun, Stefana Żeromskiego tragedia pomyłek, Warszawa 1958.
• Priedsmiertnoje pismo Bucharina, Stalin: rewolucionier, wożd’, czełowiek, sait o żizni i dejateielnosti, http://stalinism.ru/dokumentyi/predsmertnoe-pismo-buharina.html (dostęp 12.06.2023).
• Spis J. [Julian Brun], Luksemburgizm we wczesnej historii Komunistycznej Partii Polski, „Z pola walki” 1934, nr 16.
• Torańska T., Oni, Warszawa 2004.
• Baczko B., Hiob, mój przyjaciel. Obietnice szczęścia i nieuchronność zła, tłum. J. Niecikowski, Warszawa 2002.
• Bertram Ł., Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956, Warszawa 2022.
• Bouju M.-C., La production des maisons d’édition du P.C.F. 1921–1956, Villeurbane 1999, praca napisana w Ecole Nationale Supérieure des sciences de l’Information et des Bibliothèques, https://www.enssib.fr/bibliotheque-numerique/documents/1546-la-production-des-maisons-d-editions-du-p-c-f-1921-1956.pdf (dostęp: 22.05.2023).
• Cimek H., Komuniści, Polska, Stalin 1918–1939, Białystok 1990.
• Drozdowicz Z., O typach i typologizacji racjonalizmu. Kilka uwag wstępnych, [w:] O racjonalności w nauce i w życiu społecznym, red. Z Drozdowicz, Z. Melosik, S. Sztajer, Poznań 2009.
• Ennker B., Kult wożdia kak sociokulturnyj projekt stalinskoj epochi, [w:] Istoria stalinizma. Itogi i problemy izuczenja, Materiały meżdunarodnoj naucznoj konfierencii, Moskwa, 5–7 dekabrja 2008 g., Moskwa 2011.
• Evans K., Red Rosa. A Graphic Biography of Rosa Luxemburg, New York 2015.
• Gmurczyk-Wrońska M., Julian Brun – krytyczny szkic do portretu komunisty, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2010, t. 45.
• Jaworski K., Bruno Jasieński w sowieckim więzieniu. Aresztowanie, wyrok, śmierć, Kielce 1995.
• Jerofiejew W., Dobry Stalin. Powieść, tłum. A.L. Piotrowska, Warszawa 2005.
• Kalicka F., Brun Julian, [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1: A–D, red. F. Telich, Warszawa 1978.
• Kalicka F., Julian Brun-Bronowicz. Życie, działalność, twórczość, Warszawa 1973.
• Khlevniuk O., Stalin. Nowa biografia, tłum. D. Bal, Kraków 2016.
• Krasucki E., Dyskusje polskich historyków (krajowych) wokół biografistyki – między „odwilżą” a upadkiem PRL, „Polish Biographical Studies” 2014, nr 2.
• Krasucki E., The Russian Revolution and Polish Communism in the Interwar Era, [w:] The Rise of Bolshevism and its Impact on the Interwar International Order, red. V. Lomellini, London 2020.
• Łętocha R., Nacjonal-bolszewik czy narodowy komunista. Naród i nacjonalizm w koncepcjach Juliana Bruna-Bronowicza, [w:] Lewica polska, t. I: Koncepcje i ludzie, red. E. Krasucki, T. Sikorski, A. Wątor, Wrocław 2012.
• McDermott K., Agnew J., The Comintern. A History of International Communism from Lenin to Stalin, London 1996.
• Morgan K., International Communism and the Cult of the Individual. Leaders, Tribunes and Martyrs under Lenin and Stalin, London 2017.
• Mrozik A., Architektki PRL-u. Komunistki, literatura i emancypacja kobiet w powojennej Polsce, Warszawa 2022.
• Nazarewicz R., Komintern a lewica polska. Wybrane problemy, Warszawa 2008.
• Nazarewicz R., Od KPP do PPR (1938–1942). Kryzys polskiego ruchu komunistycznego w świetle dokumentów Międzynarodówki Komunistycznej, [w:] Tragedia Komunistycznej Partii Polski, red. J. Maciszewski, Warszawa 1989.
• Okraska R., Tradycje polskiej lewicy (Przewodnik ideowy), lewicowo.pl, http://lewicowo.pl/tradycje-polskiej-lewicy-przewodnik-ideowy/ (dostęp: 24.05.2023).
• Piper E., Rosa Luxemburg. Ein Leben, München 2018.
• Płużański T., Brun przeciwko Polsce, niezależna.pl, https://niezalezna.pl/opinie/39282-brun-przeciwko-polsce/39282 (dostęp: 24.05.2016).
• Priedsmiertnoje pismo Bucharina, Stalin: rewolucionier, wożd’, czełowiek, sait o żizni i dejateielnosti, http://stalinism.ru/dokumentyi/predsmertnoe-pismo-buharina.html (dostęp 12.06.2023)
• Prilepin Z., Pismo towariszczu Stalinu, Swobodnaja Pressa, http://svpressa.ru/all/article/57411/ (dostęp 12.06.2023).
• Pychanow I., Wsia klewieta na Stalina. Fakty protiw łży o Wożdie, Moskwa 2012.
• Rutkowski P.T., Nauki historyczne w Polsce 1944–1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007.
• Rutkowski P.T., Rola Wydziału Historii Partii KC PPR/PZPR w kształtowaniu polityki historycznej w Polsce (1946–1956), w: Pamięć i polityka historyczna. Doświadczenia Polski i jej sąsiadów, red. S.N. Nowinowski, J. Pomorski, R. Stobiecki, Łódź 2008.
• Ryklin M., Kommunizm kak religia. Inteliektualisty i oktiabrskaja riewolucja, Moskwa 2009.
• Schlögel K., Terror i marzenie. Moskwa 1937, tłum. I. Drozdowska-Broering, J. Kałużny, Poznań 2012.
• Studer B., The Transnational World of the Cominternians, tłum. D. Rees Roberts, Basingstoke 2015
• Tomasiewicz J., Po dwakroć niepokorni. Szkice z dziejów polskiej lewicy patriotycznej, Łódź 2014.
• Wiatr J., Naród i państwo, Warszawa 1973.

Identifiers

DOI

10.15804/pbs.2023.02

Biblioteka Nauki

31342650