Traditions of the European basilica model in the sacred architecture of Colonial Latin America

• Authors: Ewa Kubiak

Title variants

ES

La tradición del modelo basilical Europeo en la arquitectura sacra LatinoAmericana en la época colonial

PL

Tradycje europejskiego modelu bazylikowego w sakralnym budownictwie Ameryki Łacińskiej w okresie kolonialnym

Abstracts

PL

W artykule zostały poruszone dwa problemy. Pierwszy z nich dotyczy zagadnienia sposobu funkcjonowania architektonicznego modelu europejskiej bazyliki na obszarze kolonialnej Ameryki Łacińskiej. Drugi odnosi się do tradycji i funkcjonowania atrium w architekturze kolonialnej. Za bazylikę uznaję, bez względu na proporcje, wszystkie kościoły trzynawowe, w których nawa główna jest oświetlona oknami umieszczonymi ponad nawami bocznymi – czy to w ścianie ponad nimi, czy też w sklepieniu przykrywającym nawę główną. Układ bazylikowy w architekturze Ameryki Łacińskiej pojawia się stosunkowo rzadko. Przeważające są plany prostsze – kościoły jednonawowe, często z transeptem, czasami z kopułą podkreślającą skrzyżowanie naw. Najważniejszą grupą kościołów, wśród których spotykamy schemat bazyliki w architekturze amerykańskiej, są katedry. Drugą grupą świątyń, gdzie stosunkowo często pojawia się schemat bazylikowy, są kościoły zakonne – dotyczy to jednak prawie wyłącznie obiektów wznoszonych w dużych ośrodkach miejskich, które ze względu na występowanie bazylik zdecydowanie wysuwają się na plan pierwszy. W skali makroterytorialnej najważniejszym obszarem dla fundacji o formie bazylikowej jest Nowa Hiszpania. Najwięcej założeń tego typu – zarówno katedralnych, jak i zakonnych – powstało na terenie Meksyku. Drugie zagadnienie, które wydaje mi się interesujące, to problem istnienia i funkcjonowania atrium w architekturze sakralnej Ameryki Łacińskiej. Jest to forma znana w sakralnej architekturze europejskiej od czasów wczesnochrześcijańskich, jednak w realizacjach na terenie Europy atrium jako element założenia kościelnego zanika w świątyniach pochodzących z późniejszych epok. W Ameryce popularność atrium można tłumaczyć specyficzną sytuacją społeczną, która była odmienna niż ta w XVI- i XVII-wiecznej Europie. Zwłaszcza w pierwszych latach konkwisty była bardziej zbliżona do realiów pierwszych wieków chrześcijaństwa niż do mechanizmów kształtujących społeczeństwo renesansowe. Podstawowym zadaniem, z punktu widzenia religii, była ewangelizacja ogromnej rzeszy Indian, szerzenie nowej wiary – w tym kontekście atrium okazało się narzędziem wspomagającym ewangelizację i cieszyło się wielką popularnością ze względów funkcjonalnych.

ES

El artículo aborda dos problemas: por un lado, la cuestión del funcionamiento del modelo de la basílica europea en las colonias de América Latina y por otro lado, la cuestión de la tradición y funcionamiento del atrio en la arquitectura colonial. Por basílica entiendo en este caso todas las iglesias – sin tener en cuenta sus proporciones – de tres naves en las que la nave principal está iluminada por ventanas ubicadas por encima de las naves laterales, bien en las mismas paredes o bien en la bóveda de la nave principal. El plano basilical es relativamente poco común en América Latina, mucho más frecuentes son proyectos más sencillos como la iglesia de nave única, a menudo con transepto, en ocasiones con una cúpula que acentúa el crucero. El esquema basilical en la arquitectura latinoamericana encontramos en primer lugar en realizaciones catedralicias. Otro grupo de templos donde a menudo se optó por este modelo constructivo son las iglesias conventuales, mayormente objetos en grandes núcleos urbanos que destacan por la presencia de construcciones de este tipo. Analizando la cuestión a gran escala, el terreno más importante para las realizaciones de forma basilical es Nueva España. La gran mayoría de este tipo de fundaciones, tanto catedralicios como conventuales, fue fundada en México. La segunda cuestión que parece interesante, es el tema de la existencia y funcionamiento del atrio en la arquitectura sacra de América Latina. El atrio como elemento arquitectónico de la iglesia está conocido en la arquitectura sacara europea desde la época paleocristiana, pero va desapareciendo en las realizaciones sacras europeas de épocas posteriores. La popularidad del atrio en América Latina puede explicar la específi ca situación social del Nuevo Mundo, que en los siglos XVI y XVII difería mucho de la situación en Europa, acercándose en los primeros años de la conquista más bien a la realidad de la época paleocristiana que a los mecanismos que formaban la sociedad renacentista. La principal misión, desde el punto de vista de la religión, era la evangelización de la inmensa populación indígena, la divulgación de la nueva fe. En este contexto el atrio resultó ser una herramienta muy útil para la evangelización, lo que le aseguró una gran popularidad.

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Sztuka Ameryki Łacińskiej
• Year: 2012
• Issue: 2
• Pages: 97-116

Dates

published

2012

Contributors

author

Ewa Kubiak

• Faculty of Art History, University of Łódź, Poland Polish Institute of World Art Studies

References

• Arbelaez Camacho 1966 – C. Arbelaez Camacho, El templo de la Compañía de Bogotá. Nuevos aportes a su análisis historico-arquitectonico, “Boletín del Centro de Investigaciones Historicas y Estéticas”, n. 6, 1966, pp. 86–103.
• Aroeira Neves 1980 – S. Aroeira Neves, A Catedral de Salvador. Um Estudo sobre a Arquitetura Maneirista Luso-Brasileira, “Barroco” n. 11, 1980, pp. 17–37.
• Artiga 1985 – J.B. Artiga, Capillas abiertas aisladas de Tlaxcala, Mexixo 1985. Bailey 2006 – G.A.
• Bailey, Cultural Convergence at the Ends of the Earth: The Unique Art and Architecture of the Jesuit Missions to the Chiloé Archipelago (1608–1767), in: J. W., O’Malley [and others] The Jesuits II. Cultures, Sciences, and the Arts 1540–1773, Toronto–Buffalo– London 2006, p. 211–239.
• Bakewell 1976 – P.J. Bakewell, Minería y sociedad en el México colonial, Zacatecas 1976.
• Bargellini 1991 – C. Bargellini, La arquitectura de la Plata. Iglesias monumentales del centro-norte de México, 1991.
• Bargellini 2002 – C. Bargellini, Iglesia de la Casa Profesa. Ciudad de México, México, in: L. E. Alcalá (ed.), Fundaciones jesuíticas en Iberoamerica, Madrid 2002, pp. 292–299.
• Bayón, Marx 1989 – D. Bayón, M. Marx, History of South American Colonial Art and Architecture, Barcelona 1989.
• Chara Zereceda, Caparó Gil 2004 – O. Chara Zereceda, V. Caparó Gil, The Churches of Cusco. History and Architecture, Cusco 2004.
• Chueca Goitia 1947 – F. Chueca Goitia, La catedral de Valladolid: una página del siglo de oro de arquitectura española, Madrid 1947.
• Gisbert 2001 – T. Gisbert, El Paraiso de los Pajaros Parlantes. La imagen del otro en la cultura andina, La Paz 2001.
• Gorriti Yangüas 2005 – R. Gorriti Yangüas, Catedrales Renacentistas, Madrid 2005.
• Guarda 1980 – G. Guarda, La liturgia, una de las claves del barroco americano, in: V. Minardi (ed.) Congresso Barocco Latino Americano, vol. 2, Roma 1980, pp. 469–481.
• Gutiérrez [and others] 1986 – R. Gutiérrez [and others], Arquitectura del Altiplano Peruano, Buenos Aires 1986.
• Gutiérrez 2002 – Gutiérrez, Arquitectura y urbanismoen Iberoamérica, Madrid 2002.
• Gutiérrez – Page 1999 – R. Ramón, Page Carlos A., La Catedral de Córdoba, Córdoba 1999.
• Kubler, Soria 1959 – G. Kubler, M. Soria, Art and architecture in Spain and Portugal and their American dominions 1500 to 1800, Harmondsworth, Middlesex 1959.
• Kubler 1968 – G. Kubler, El Problema de los aportes europeos non ibericos en la arquitectura colonial latinoamericana, “Boletín del Centro de Investigaciones Historicas y Estéticas” 9 (1968), pp. 104–116.
• McAndrew 1965 – J. McAndrew, The open-air churches of sixteenth-century Mexico: atrios, posas, open chapels and other studies, Cambridge 1965.
• Mesa, Gisbert 1962 – J. de Mesa, T. Gisbert, Iglesias con Atrio y Posas en Bolivia, La Paz 1962.
• Mesa, Gisbert 1985 – J. de Mesa, T. Gisbert, Arquitectura Andina. Historia y analisis, La Paz 1985.
• Mesa, Gisbert 2002 – J. de Mesa, T. Gisbert, Monumentos de Bolivia, La Paz 2002
• Crespo Ortiz 2002 – Ortiz Crespo, La iglesia de la Compañía de Jesús de Quito, cabeza de serie de la arquitectura barroca en la antigua Audiencia de Quito, in: Alexandra Kennedy (ed.), Arte de la Real Audiencia de Quito, siglo XVII–XIX, Madrid 2002, pp. 86–107.
• Paszenda 2000 – J. Paszenda, «Architektura Świętej Lipki», in: Jerzy Paszenda (ed.), Budowle jezuickie w Polsce, vol. 2, Kraków 2000, pp. 393–419.
• Pérez Monzón 2003 – O. Pérez Monzón, Catedrales Góticas, Madrid 2003. Vargas Ugarte 1951 – R. Vargas Ugarte, Concilios Limenses, vol. 1, Lima 1951.
• Vargas Ugarte 1956 – R. Vargas Ugarte, La Iglesia de San Pedro de Lima, Lima 1956.
• Vargas Ugarte 1963 – R. Vargas Ugarte, Los jesuitas del Perú y el Arte, Lima 1963.
• Wuffarden 2002a – L. E. Wuffarden, Misión de San Pedro Apóstol, Andahuaylillas, Perú, in: Luisa Elena Alcalá (ed.), Fundaciones jesuíticas en Iberoamerica, Madrid 2002, pp. 140–147.
• Wuffarden 2002b – L. E. Wuffarden, Misión de Tópaga. Colombia, in: Luisa Elena Alcalá (ed.), Fundaciones jesuíticas en Iberoamerica, Madrid 2002, pp. 232–237.
• Wuffarden 2002c – L. E. Wuffarden, Iglesia y Colegio del Espíritu Santo, Puebla, México, in: Luisa Elena Alcalá (ed.), Fundaciones jesuíticas en Iberoamerica, Madrid 2002, pp. 300–309.
• Zawisza 1969 – L. Zawisza, Tradición monastica europea en los conventos mexicanos del siglo XVI, “Boletín del Centro de Investigaciones Historicas y Estéticas” 11(1969), pp. 90–122.

Identifiers

DOI

10.15804/sal201204

Biblioteka Nauki

2180355