Miejskie szkoły powszechne dla ludności żydowskiej w wielokulturowej Częstochowie okresu międzywojennego

• Authors: Katarzyna Zalas

Abstracts

EN

In the years 1918–1939, Częstochowa was a multicultural city just like the entire Second Republic was a multicultural country. Groups of people different in the aspects of their ethnic origin, speaking different languages, belonging to different religions, and also representing different cultures co-existed in it; nevertheless, it was Jews that constituted the dominant minority as far as religion was concerned.Economic development, territorial growth, and also increase in the population, observed throughout the period referred to hereinabove, and, first and foremost, a constantly increasing headcount of Jewish minority, rendered it necessary to organise social-cultural and educational institutions, the lion’s share of which were charitable and philanthropic organisations. The demographic structure in the years 1918–1939 determined the educational needs of the city as well. So as to ensure that Jewish population could undergo a compulsory education and complete it, the authorities of the city handed over three municipal primary schools (bearing the following numbers: 12, 13 and 15) to be used only and solely by the members of this very minority.The schools in question constituted an integral element of primary education in the city, and, therefore, suffered from the same difficulties with finding suitable buildings, personnel and organisation. It is, however, worth indicating that, thanks to the grassroots initiatives of the faculty in the aspect of the organisation of upbringing activities, these schools instilled the spirit of respect for the people of all confessions and nationalities, as well as for the state and local community

PL

Częstochowa w latach 1918–1939, podobnie jak cała Rzeczpospolita, była miastem wielokulturowym. Na jej obszarze współistniały grupy ludności różniące się pod względem etnicznym, reprezentujące odmienności językowe, religijne oraz kulturowe, jednak dominującą spośród mniejszości grupę wyznaniową stanowili Żydzi. Rozwój gospodarczy, terytorialny a także demograficzny dokonujący się we wskazanych okresie, a przede wszystkim stale wzrastająca liczba ludności żydowskiej spowodowała konieczność organizowania instytucji społeczno-kulturalnych i oświatowych. Tworzyły je w szczególności organizacje i towarzystwa o charakterze dobroczynnym i filantropijnym. Struktura demograficzna lat 1918–1939 determinowała także potrzeby oświatowe w mieście. W celu upowszechniania obowiązkowej edukacji władze miasta przekazały trzy miejskie szkoły powszechne (nr 12, 13 i 15) wyłącznie na użytek ludności żydowskiej. Szkoły te stanowiły integralny element miejskiego szkolnictwa powszechnego, powielały tym samym trudności lokalowe, kadrowe i organizacyjne. Na uwagę zasługuje jednak fakt, iż dzięki oddolnym inicjatywom kadry pedagogicznej, organizowaniu działań wychowawczych szkoły kształciły w duchu poszanowania ludności wszystkich wyznań i narodowości, szacunku wobec państwa i społeczności lokalnej.

Keywords

EN

primary schools; interwar period; national minorities; Częstochowa; multiculturalism

PL

szkoły powszechne; okres międzywojenny; mniejszości narodowe; Częstochowa; wielokulturowość

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie
• Journal: Podstawy Edukacji
• Year: 2021
• Volume: 14
• Pages: 147-165

Dates

published

2021

Contributors

author

Katarzyna Zalas

References

• Archiwum Państwowe w Częstochowie (APCz), Zespół: Akta Miasta Częstochowa (AMCz): sygn. 6012, Wykaz lokali publicznych szkół powszechnych w Częstochowie w roku szkolnym 1937/1938 i projekt na rok 1938/1939; sygn. 6017, Wykaz danych statystycznych o Publicznej Szkole Powszechnej nr 12; sygn. 6017, Wykaz danych statystycznych o publicznych szkołach powszechnych; sygn. 7662; Protokół nr 3 Szkoły Powszechnej nr 10 w Częstochowie z dnia 7 października 1923 roku; sygn. 7708; sygn. 7718, Oświata początkowa w roku szkolnym 1923/24 (stan z grudnia 1923 roku); sygn. 7741, Wykaz kierowników szkół powszechnych (1925); sygn. 7756, Spis nauczycieli szkół powszechnych; sygn. 7879, Memoriał Opieki Szkolnej przy Publicznej Szkole Powszechnej nr 12 im. Elizy Orzeszkowej w Częstochowie z dnia 16 czerwca 1929 roku; sygn. 7879, Protokół z zebrania rodzicielskiego z dnia 10.11.1929 roku; sygn. 7891, Protokół z zebrania Komitetu Opiek Rodzicielskich i Kierowników Szkół miasta Częstochowy odbytego w dniu 21 grudnia 1933 roku; sygn. 7891, Protokół z zebrania Komitetu Opiek Rodzicielskich i Kierowników Szkół miasta Częstochowy odbytego w dniu 21 grudnia 1933 roku, sygn. 7922, Raport o stanie i potrzebach szkół powszechnych dla dzieci żydowskich w Częstochowie; sygn. 7879; sygn. 7922, Uchwała Rady Miejskiej z dnia 12 lipca 1928 roku; sygn. 8043, Spis lokali, w których mieszczą się szkoły powszechne i przedszkola miejskie w Częstochowie na dzień 1 stycznia 1932 roku; sygn. 8086; sygn. 8115, Wykaz remontów szkół powszechnych. Zespół: Publiczna Szkoła Powszechna nr 13 (PSzP13): sygn. 1; sygn. 4, sygn. 5.
• Konwencja niemiecko-polska dotycząca Górnego Śląska, podpisana w Genewie dnia 15 maja 1922 roku. Dz.U. 1922, nr 44, poz. 371.
• Okólnik Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie niezmuszania w szkołach średnich młodzieży wyznania mojżeszowego do pracy piśmiennej w soboty. Dz.U. MWRiOP 1925, nr 20, poz. 218.
• Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 22 lutego 1923 roku w sprawie nauki w szkołach powszechnych, do której uczęszcza młodzież wyznania mojżeszowego. Dz.U. MWRiOP 1923, nr 4, poz. 27.
• Traktat pokoju między mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonemi i Niemcami, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 roku. Dz.U. 1920, nr 35, poz. 200.
• Traktat pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą podpisany w Rydze dnia 18 marca 1921 roku. Dz.U. 1921, nr 49, poz. 300.
• Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. Dz.U. 1935, nr 30, poz. 227.
• Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. 1921, nr 44, poz. 267.
• Adamczyk D., 2005, Działalność Sekcji Wsparć Niezamożnej Młodzieży Szkolnej przy Towarzystwie Szerzenia Oświaty wśród Żydów w Częstochowie, „Ziemia Częstochowska” t. XXXII, s. 117-132.
• Bąkowski E., 1971, Struktura społeczno-zawodowa ludności Częstochowy w latach 1919-1939, „Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej. Nauki Społeczno-Ekonomiczne” nr 7.
• Chałupczak H., Browarek T., 2000, Mniejszości narodowe w Polsce, Lublin.
• Garbowska W., 1976, Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1932-1939, Wrocław-Gdańsk.
• Głowacki M., 2012, Początki działalności Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej (od 1979 Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego) na tle życia naukowego, kulturalnego i towarzyskiego w Częstochowie w 1932 roku, „Ziemia Częstochowska” t. XXXVIII, s.
• Grządzielski Z., 2002, Z problemów opieki i kształcenia młodzieży żydowskiej w Częstochowie w latach 1912-1939, [w:] Z. Jakubowski (red.), Z dziejów Żydów w Częstochowie, Częstochowa.
• Grządzielski Z., Działalność charytatywna środowiska żydowskiego w Częstochowie na rzecz dzieci w l. 1918-1939, „Biuletyn Instytutu Filozoficzno-Historycznego WSP w Częstochowie” 1995, nr 5.
• Guz I., 1997, Działalność społeczna i oświatowa Żydów w Częstochowie w okresie międzywojennym, „Zeszyty Koła Naukowego Historyków WSP w Częstochowie” , z. 1.
• Hołuszko H., 1992, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, Warszawa.
• Jakubiak K., 1994, Wychowanie państwowe jako ideologia wychowawcza sanacji. Kształtowanie i upowszechnianie w periodycznych wydawnictwach społeczno-kulturalnych i pedagogicznych, Bydgoszcz.
• Jakubowski Z., 2002, Częstochowscy Żydzi. Charakterystyka problematyki i perspektywy badań, [w:] Z. Jakubowski (red.), Z dziejów Żydów w Częstochowie, Częstochowa, s.
• Jamrożek W., 1998, Wychowanie obywatelskie w Drugiej Rzeczypospolitej (geneza i rozwój), [w:] Z. Melosik, K. Przyszczypkowski (red.), Wychowanie obywatelskie. Studium teoretyczne, porównawcze i empiryczne, Poznań-Toruń.
• Kowalińska A., 2014, Żydowskie szkolnictwo średnie w Częstochowie w latach 1918-1939, „Zeszyty Naukowe Akademii im. J. Długosza w Częstochowie. Pedagogika” XXIII,
• Kowalińska A., Żydowskie szkolnictwo średnie w Częstochowie w latach 1918-1939, „Zeszyty Naukowe Akademii im. J. Długosza w Częstochowie. Pedagogika” 2014, t. XXIV, s. 453.
• Magiera E., 2003, Wychowanie państwowe w szkolnictwie powszechnym Drugiej Rzeczypospolitej, Szczecin.
• Mauersberg S., 1968, Szkolnictwo powszechne dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918-1939, Wrocław.
• Mizgalski J., 2008, Żydzi w historii Częstochowy. Ich dzieje i tożsamość kulturowa, „Częstochowski Biuletyn Oświatowy”, r. 17, nr 3, s. 24.
• Mizgalski J., 1991, Życie codzienne Żydów w Częstochowie w II Rzeczypospolitej, [w:] R. Szwed i R. Palus (red.), Życie codzienne w Częstochowie, 1991, s. 121.
• Mizgalski J., 1994, Częstochowska społeczność żydowska w pierwszych latach II Rzeczypospolitej, [w:] R. Szwed, W. Palus, Częstochowa w pierwszych latach Polski Odrodzonej, Częstochowa, s.
• Mizgalski J., 2002, Życie społeczne częstochowskich Żydów w XX wieku przed holocaustem, [w:] Z. Jakubowski (red.), Z dziejów Żydów w Częstochowie, Częstochowa, s.
• Mizgalski J., 2004, Refleksja nad historią częstochowskich Żydów, [w:] Dubicki T., Panecki T. (red.), Z dziejów Polski XIX i XX wieku: księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Ryszardowi Szwedowi, Częstochowa, s. 123.
• Niedojadło A., 2013, Wychowanie narodowe i państwowe w szkołach powszechnych Okręgu Szkolnego Krakowskiego w latach 1918-1939, Lublin-Tarnów.
• Nietyksza M., 1986, Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865-1914, Warszawa.
• Palus W., 1994, Uwarunkowania rozwoju gospodarczego Częstochowy po I wojnie światowej, [w:] R. Szwed, J. Mizgalski, W. Palus (red.), Częstochowa w pierwszych latach Polski Odrodzonej, Częstochowa.
• Pawlina-Meducka M., 1993, Kultura Żydów województwa kieleckiego (1918-1939), Kielce.
• Pawlina-Meducka M., 2003, Szkolnictwo żydowskie w Częstochowie (1918-1939) i jego uwarunkowania, „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Pedagogika” t. XII, s.
• Rędziński K., 2004, Szkolnictwo żydowskie w Częstochowie w latach 1868-1914, „Prace Naukowe Akademii im. J. Długosza w Częstochowie. Pedagogika” z. 13, s.
• Rosół A., 2002, Żydzi w handlu i rzemiośle na terenie miasta Częstochowy w latach 1918-1939, [w:] Z. Jakubowski (red.), Z dziejów Żydów w Częstochowie, Częstochowa, s.
• Ruta Z., 1980, Szkolnictwo powszechne w Okręgu Szkolnym Krakowskim w latach 1918-1939, Wrocław (etc.)
• Sobalski F., 2003, Dwa Towarzystwa Dobroczynności miasta Częstochowy w świetle własnych sprawozdań (1899-1939), „Ziemia Częstochowska”, t. XXX.
• Szczygieł M., Oświata szansą rozwoju wielu kultur: na przykładzie szkolnictwa żydowskiego w Częstochowie w latach 1918-1939, „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Pedagogika” 2003, nr XII.
• Sztumski J., 2002, Kulturotwórcza rola społeczności żydowskiej w Częstochowie, [w:] Jakubowski Z., Z dziejów Żydów w Częstochowie, Częstochowa.
• Tomaszewski J., 1985, Rzeczypospolita wielu narodów, Warszawa.
• Tomaszewski J., 1991, Mniejszości narodowe w Polsce w XX wieku, Warszawa.
• Trzebiatowski K., 1970, Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1918-1932, Wrocław.
• Wróblewska U., 2011, Polityka oświatowa państwa polskiego wobec mniejszości narodowych, grup etnicznych i wyznaniowych zamieszkujących Kresy Wschodnie w II RP¸ „Nauka” nr 2, s.
• Zalas K., 2013, Wartości wychowawcze w Publicznej Szkole Powszechnej nr 13 w Częstochowie w latach 1921-1939. Zarys problematyki, [w:] A. Majkowska, M. Łapot (red.) Edukacja – tradycja i współczesność, Częstochowa.
• Zalas K., 2016, Częstochowskie żydowskie stowarzyszenia filantropijno-oświatowe w latach 1900-1925, „Prace Naukowe Akademii im. J. Długosza w Częstochowie. Rocznik Polsko-Ukraiński” 2016, t. XVIII, s. 176-191.
• Zalas K., 2020, Organizacja, struktura i funkcjonowanie szkolnictwa powszechnego w Częstochowie w latach 1918-1939, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1-2, s. 144-166.
• Żarnowski J., 1969, Społeczeństwo Polski międzywojennej, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.16926/pe.2021.14.11

Biblioteka Nauki

2031168