Poza granicami gatunku: transformacja baśni we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej (Rafik Schami, Walter Moers, Elfriede Jelinek)

• Authors: Ewelina TKACZ

Title variants

DE

Jenseits des Genres: die Rezeption von Märchen in der gegenwärtigen deutschsprachigen Literatur (am Beispiel von Elfriede Jelinek, Walter Moers und Rafik Schami)

EN

Beyond Genre: Fairy Tales Transformation in the Contemporary German-Language Literature (Exemplified By the Works of and Rafik Schami, Walter Moers, Elfriede Jelinek)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Bez względu na to, czym rozliczne badania uzasadniają niesłabnące zainteresowanie baśnią, nie ulega wątpliwości, że współczesne dzieła odwołujące się do niej nie utraciły nic z fabularnej nośności i rozrywkowego potencjału swojego pratekstu. Głównym celem artykułu jest wyodrębnienie (na podstawie przeglądu sposobów recepcji klasycznej baśni we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej) elementów tekstu ulegających trans-formacji i podjęcie próby zarysowania motywów stojących za trawestacją porządku baśniowego. Tekst podąża w tym celu dwoma ważnymi tropami współczesnych badań nad baśnią: po pierwsze, uznając, że baśnie bywają wykorzystywane przez swoich adaptatorów jako narzędzie służące do komentowania dzisiejszej rzeczywistości, przez co stają się radarem przemian społecznych i ewolucji kulturowych, uwzględnia w literaturoznawczym opisie tekstów aspekt kulturoznawczy, socjologiczny i historyczny. Po drugie, za istotę baśni uznając przede wszystkim konkretny typ narracji, zauważa, że gatunek ten jest wyjątkowo podatny na przekraczanie formalnych granic. Jako przykładów użyto tekstów trzech autorów. Pierwszy z nich, interkulturowy twórca Rafik Schami, nawiązuje do klasycznych baśni ludowych formalnie i treściowo. Interpretacji poddane zostało jego dzieło Baśnie z Maluli w kontekście interkulturowego transferu i interferencji motywów baśniowych. Kolejny twórca, Walter Moers, autor Ensel und Krete, unowocześnia formę i treść baśni, dopasowując je do realiów popkultury. W artykule zwraca się szczególną uwagę na parodyjny oraz transmedialny charakter tekstu i rozważa wynikający z niego popkulturowy potencjał. Ostatnim analizowanym tekstem jest dramat Królewna Śnieżka Elfriede Jelinek, strukturalnie niebędący baśnią, podejmujący jednak jej wątki. Autorka artykułu interpretuje ten metatekstualny utwór jako „recepcję recepcji” i umiejscawia go w kulturowym dyskursie z baśnią. Wnioskiem wypływającym z rozważań jest stwierdzenie, że baśnie w samej swej istocie są predysponowane do przekraczania granic genologicznych, jak i interpretacyjnych.

EN

Multiple studies attempt to explain the unflagging interest of literature in fairy tales. Regardless of whatever they define as a reason of the mentioned phenomenon, it is undeniable that the contemporary literary works based on fairy tales still hold the entertainment potential of the original. Therefore, the aim of this article is to explore the reception of classic fairy tales in the contemporary literature, to highlight which text elements are being transformed and to reflect on possible motives of selected travesties. For this purpose, the article follows two important tropes of contemporary studies of fairy tales. Firstly, fairy tales are admittedly being used by their adaptors as a tool for commenting the reality, what makes them a sensors of social changes and cultural developments. That being said, the literary analysis of contemporary fairy tales must include cultural and social studies, as well as the historical aspect. Secondly, defining a specific type of narration as the essence of fairy tales, the article admits that the genre is well suited to exceed any formal limits. The works of three authors were used as a case study. The book Fairy Tales from Malula, written by the intercultural writer Rafik Schami refers to the classic fairy tales both with form and contents and is interpreted in the context of intercultural transfer and interference of fairy tales. Walter Moers, the author of Ensel und Krete, modernizes the form and the contents of classic fairy tales and adapts them to the modern pop-culture, mainly by using the strategy of parody and transmediality. Elfiede Jelinek and her drama Snow White, while not formally a fairy tale, takes up many elements of fairy tales and comments on them. The article interprets this metatextual work as a “reception of reception” and places it in the cultural fairy tale discourse. The author concludes that the very nature of fairy tales predisposes them to transcend borders, both genological and interpretive.

DE

Wie man das ungebrochene Interesse der Literatur an Märchen auch immer erklären will, so steht außer Zweifel, dass die auf Märchen basierenden Werke das Unterhaltungspotential ihrer Prätexte nicht verloren haben. Der Beitrag setzt sich daher zum Ziel, die Rezeption der klassischen Märchen in der deutschsprachigen Gegenwartsliteratur zu erforschen, die transformierten Textelemente hervorzuheben und den möglichen Hintergrund gewählter Travestien sichtbar zu machen. Zu diesem Zweck werden zwei wichtige Tendenzen der gegenwärtigen Märchenforschung aufgegriffen. Erstens werden die Märchen von ihren Nacherzählern als ein Realitätskommentar benutzt, wodurch sie zu Zeugnissen sozialer Änderungen werden. Demgemäß muss die Märchenbeschreibung sowohl literatur- als auch kultur-wissenschaftlich, soziologisch und historisch sein. Zweitens wird im Beitrag, basierend auf der Definition des Märchens als einer spezifischen Narrationsweise, argumentiert, dass die Märchen von Natur aus für die Überschreitung formaler Grenzen geeignet sind. Die Werke von drei Autoren werden als Fallbeispiele benutzt. Das Buch Märchen aus Malula, das von dem interkulturellen Schriftsteller Rafik Schami verfasst wurde, weist sowohl durch seine Form als auch seinen Inhalt auf die klassischen Volksmärchen hin und wird in Bezug auf den interkulturellen Transfer und eine Märchen-Interferenz interpretiert. Walter Moers, der Autor von Ensel und Krete, modernisiert die Form und den Inhalt klassischer Märchen und passt sie dank Parodisierung an die moderne Pop-Kultur an. Elfriede Jelinek und ihr Drama Schneewittchen, das formal gesehen kein Märchen ist, greift mehrere Märchen-Elemente auf und kommentiert sie. Die Autorin des Beitrags interpretiert dieses Werk als „Rezeption der Rezeption“ und platziert es in einem kulturellen Märchen-Diskurs.

Keywords

PL

baśń; parodia; metatekstowość; transmedialność; retelling; Rafik Schami; Baśnie z Maluli; Elfriede Jelinek; Królewna Śnieżka; Walter Moers; Ensel und Krete; baśń; parodia; metatekstowość; transmedialność; retelling; Rafik Schami; Baśnie z Maluli; Elfriede Jelinek; Królewna Śnieżka; Walter Moers; Ensel und Krete

DE

Märchen; interkultureller Transfer; Parodie; Metatextualität; Rafik Schami; Märchen aus Malula; Elfriede Jelinek; Schneewittchen; Walter Moers; Ensel und Krete

EN

fairy tales; intercultural literature; retelling; parody; transmediality; metatextuality; Rafik Schami; Fairy Tales from Malula; Elfriede Jelinek; Snow White; Walter Moers; Ensel und Krete

• Publisher: Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie
• Journal: Transfer. Reception studies
• Year: 2018
• Volume: 3

Dates

published

2018-10-05

Contributors

author

Ewelina TKACZ

References

• A Feminist Adaptation Of „Snow White”, źródło: https://www.npr.org/2017/09/03/548255859/a-feminist-adaptation-ofsnow-white [stan z 13.04.2018].
• Auerochs F., Vom gläsernen Sarg zum „Glaspalast des Männlichen”: Volksmärchen und feministische Philosophiekritik in Elfriede Jelineks Schneewittchen-Adaption „Der Tod und das Mädchen” I, „Studia Austriaca” 2014, Heft 22, s. 105–124; https://doi.org/10.13130/1593-2508/4032.
• Drachengespräche – Hildegunst von Mythenmetz, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=E3JwEVYcGBk [stan z 09.04.2018].
• Dreyer, M. Man muss sogar immer scheitern, wenn man denkt. Elfriede Jelinek über ihre Prinzessinnen-Zwischenspiele, „Programmheft des Deutschen Schauspielhauses Hamburg zu Elfriede Jelineks ‚Der Tod und das Mädchen‘ I–III”, Deutsches Schauspielhaus, Hamburg 2002.
• Esselborn, K., Neue Zugänge zur inter/transkulturellen deutschsprachigen Literatur, [w:] Von der nationalen zur internationalen Literatur. Transkulturelle deutschsprachige Literatur und Kultur im Zeitalter globaler Migration, red. H. Schmitz, Heft 69, Rodopi Verlag, Amsterdam 2009, s. 43–59.
• Grzywka-Kolago K., „Byla to bowiem czarodziejska muzyka…”. Muzyka w polskiej i niemieckiej bajce ludowej, Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012.
• Hallet M., Karasek B., Fairy Tales in Popular Culture, Broadview Press, Peterborough 2014.
• Jakuboze A., Metodologia badań baśni. Problemy i propozycje rozwiązań, [w:] Baśń – oralność – zagadka. Studia, red. J. Lichański, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2007, s. 7–70.
• Jezierska A., Neuere Theatertexte Jelineks und ihr langer Weg auf die polnischen Bühnen. Anmerkungen zum Theatertransfer, „Transfer. Reception Studies” 2017, t. 2: Klasyka i literatura „nieoswojona”. Przekład i odbiór, red. J. Ławnikowska-Koper, A. Majkiewicz, A. Szyndler, s. 157–173, http://dx.doi.org/10.16926/trs.2017.02.08.
• Jordan J., Orientalismus, umgepolt? Zum Gebrauch des Exotismus und des Fantastischen in Werken der Diaspora-Literatur, [w:] Von der nationalen zur internationalen Literatur. Transkulturelle deutschsprachige Literatur und Kultur im Zeitalter globaler Migration, red. H. Schmitz, Heft 69, Rodopi Verlag, Amsterdam 2009, s. 155–169.
• Klotz V. Das europäische Kunstmärchen. Fünfundzwanzig Kapitel seiner Geschichte von der Renaissance bis zur Moderne, Metzler Verlag, Stuttgart 1985.
• Lücke B., Die Bilder stürmen, die Wand hochgehen: Eine dekonstruktivische Analyse von Elfriede Jelineks Prinzessinnendramen, „literatur für leser” 2004, 27. Jahrgang, Heft 1, s. 22–41.
• Lüthi M., Das europäische Volksmärchen. Form und Wesen, UTB Verlag, Stuttgart 2005.
• Lüthi M., Das Volksmärchen als Dichtung. Ästhetik und Anthropologie, Eugen Diederichs Verlag, Göttingen 1990.
• Lyne Ch., How nostalgia took over the world, źródło: https://www.theguardian.com/film/2016/jul/09/the-ghostbusters-rebootand-nostalgia-in-pop-culture [stan z 09.04.2018].
• Ługowska J., „Kopciuszek to ja!” W kręgu zagadnień baśniowej kompensacji, [w:] Baśń we współczesnej kulturze, t. 1: Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa, red. K. Ćwiklak, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2014, s. 83–99.
• O’Keefe A., Tales in Popular Culture through the Depiction of Maternity in Three “Snow White” Variants, University of Louisville, Louisville 2014.
• Propp V., Morfologia bajki, przeł. M. Wojtyga-Zagórska, Książka i Wiedza, Warszawa 1976.
• Röhrich L., Märchen und Wirklichkeit, Steiner Verlag, Wiesbaden 1974.
• Schmitz H., Einleitung, [w:] Von der nationalen zur internationalen Literatur. Transkulturelle deutschsprachige Literatur und Kultur im Zeitalter globaler Migration, red. H. Schmitz, Heft 69, Rodopi Verlag, Amsterdam, 2009, s. 7–16.
• Snow White Movies. A list of movies based on the „Snow White” fairytale, źródło: https://www.imdb.com/list/ls021555624/ [stan z 13.04.2018].
• Stellen Sie sich, Herr von Mythenmetz! Eine Erwiderung auf die haltlosen Vorwürfe des größten zamonischen Dichters, źródło: https://www.zeit.de/2007/35/L-Moers/komplettansicht [stan z 07.04.2018].
• Szewczyk G.B., Literatura – kultura – dialog. Problemy i dylematy współczesnej komparatystyki literackiej, „Transfer. Reception Studies” 2016, t. 1: Cyrkulacja literatury niemieckojęzycznej i polskiej w XXI wieku, red. J. Ławnikowska-Koper, A. Majkiewicz, A. Szyndler; http://dx.doi.org/10.16926/trs.2016.01.01.
• Tatar M., The Hard Facts of the Grimms´ Fairy Tales, Princeton University Press, Princeton 1987.
• Tismar J., Das deutsche Kunstmärchen des zwanzigsten Jahrhunderts, Metzler Verlag, Stuttgart 1981.
• Waksmund R., Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (gatunki – tematy – konteksty), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000.
• Zipes, J., The Enchanted Forest of the Brothers Grimm: New Modes of Approaching the Grimms' Fairy Tales, “The Germanic Review: Literature, Culture, Theory” 1987, 62, s. 66–74; https://doi.org/10.1080/00168890.1987.9934193.

Identifiers

DOI

10.16926/trs.2018.03.06