Nazwy miejscowe jako artefakty instytucji prawno-społecznych monarchii wczesnopiastowskiej

• Authors: Urszula Wójcik

Title variants

EN

Place names as artifacts of legal and social institutions of the early Piast monarchy

Abstracts

EN

The article focuses on toponyms genetically related to the princely law in the Piast monarchy. Historical terms (opole, przesieka, brona, stróża, stróże, dziesiętne, ujazd, lgota) have been recorded in them. The correct explanation of these names implies the use of historical knowledge and appropriate research methodology. The extension of the linguistic perspective of description with the know ledge of the historical context and the reconstructed onyms enables a new interpretation and explains the relations between the form, original meaning and function of the described proper names.

PL

Przedmiotem artykułu są nazwy miejscowe będące artefaktami wybranych instytucji prawno–społecznych monarchii piastowskiej. W opisywanych toponimach zostały utrwalone terminy związane z prawem książęcym. Odnosiło się ono do szerokich uprawnień monarchii patrymonialnej, obejmujących takie obszary jak władza sądownicza, administracyjna i gospodarka – pobieranie danin, świadczenie posług i korzystanie z regaliów. W polu zainteresowania znalazły nazwy miejscowe, które bezpośrednio były motywowane nazwami instytucji prawa książęcego. Część z nich została oddziedziczona z ustroju plemiennego i została tylko zaadaptowana na potrzeby monarchii patrymonialnej. W nazwach miejscowych Polski zostały utrwalone określenia archaicznych powinności, które później zostały zastąpione daninami o takiej samej nazwie.  Poprawne objaśnienie tych onimów implikuje wykorzystanie wiedzy historycznej i odpowiedniej metodologii badawczej. Rozszerzenie językoznawczej perspektywy opisu o znajomość kontekstu historycznego i odtwarzanej konsytuacji nazewniczej umożliwia nową interpretację i wyjaśnia związki między formą, pierwotnym znaczeniem i funkcją opisywanych nazw własnych. Interesujące nas toponimy wraz osadami, które denotują są jedyną materialną pozostałością instytucji prawno-społecznych monarchii wczesnopiastowskiej.

Keywords

PL

nazwy miejscowe; monarchia wczesnopiastowska; prawo książęce; instytucje prawno-społeczne; motywacja

EN

toponyms; early Piast monarchy; princely law; legal and social institutions; motivation

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Onomastica
• Year: 2021
• Volume: 65
• Issue: 1
• Pages: 145-159

Dates

published

2021

Contributors

author

Urszula Wójcik

• Jan Długosz University in Częstochowa

• https://orcid.org/000000034966189X

References

• Bednarczuk, L. (2018). Początki i pogranicza polszczyzny [The Beginnings and Borderlands of Polish]. Kraków: Lexis.
• Buczek, K. (1957). Stróże. Studium z ustroju społecznego Polski wczesnofeudalnej [Stróże. A study of the social system of early feudal Poland]. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 19, 11–41.
• Bujak, F. (1925). Narok. Przyczynek do ustroju społecznego Polski piastowskiej [Narok. Contribution to the Social System of Piast Poland]. Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych [Research on Social and Economic History] (z. 1). Lwów: Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
• Czopek-Kopciuch, B. (1995). Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w Polsce [Adaptations of German Place Names in Poland]. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
• Gawlas, S. (1996). O kształt zjednoczonego królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społecznoustrojowej odrębności Polski [For the Shape of a United Kingdom. German Territorial Sovereignty and the Roots of Poland’s Socio-Political Identity]. Warszawa: DiG.
• Hensel, W. i Pazdur, J. (red.). (1978). Historia kultury materialnej Polski w zarysie [History of Polish Material Culture] (t. 1–6). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kowalczyk, E. (1992). „Nazwy obronne” Słup, Samborza i Zawada a zagadnienie obrony stałej ziem polskich w średniowieczu [„Defensive Names” Słup, Samborza and Zawada and the Problem of Permanent Defense of Polish Lands in the Middle Ages]. Warszawa: Instytut Archeologii UW.
• Kowalczyk, E. (2000). Brona Małopolska. Ze studiów nad obroną stałą ziem polskich we wczes- nym średniowieczu [Brona Małopolska: From Studies on Permanent Defense of Polish Lands in the Early Middle Ages]. Warszawa: Instytut Archeologii UW.
• Łowmiański, H. (1967). Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e. [The Beginnings of Poland. From the History of the Slavs in the First Millennium CE] (t. 3). Warszawa: PWN.
• Łuczyński, M. (2017). „Geograf Bawarski” - nowe odczytania [„Bavarian Geographer” - revi- sited]. Polonica, 37, 67–89.
• Modzelewski, K. (1987). Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej [Peasants in the Early Piast Monarchy]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Modzelewski, K. (2000). Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego [Economic Organization of the Piast State]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• NMPol = Rymut, K. i in. (red.). (1996–2018). Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany [Place Names of Poland. History. Origin. Changes] (t. 1–15). Kraków: IJP PAN.
• Pawłowski, E. (1984). Nazwy terenowe ziemi sądeckiej [Field Names of the Land of Nowy Sącz]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Pałucki, W. (1958). Narok. Studium z dziejów służby informacyjno-łącznikowej w Polsce wczesno- średniowiecznej [Narok. A Study of the History of the Information and Liaison Service in Early Medieval Poland]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• SEBań = Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (t. 1–2). Warszawa: PWN.
• SEBor = Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Sstp = Urbańczyk, S. i in. (red.). (1953–2002). Słownik staropolski [The Old Polish Dictionary] (t. 1–10). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Instytut Języka Polskiego PAN.
• Swoboda, P. (2011). O kilku polskich toponimach z nagłosowym o(b)- na tle słowiańskim [On several Polish toponyms with initial o(b)- against a Slavic background]. Onomastica, 55, 53–71.
• Taszycki, W. (1958). Śląskie nazwy miejscowe [Silesian place names]. W: W. Taszycki (red.), Rozprawy i studia polonistyczne [Polish Dissertations and Studies] (t. 1, s. 297–320). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Trawkowski, S. (1963). Narok - beneficjum [Narok - the benefice]. Kwartalnik Historyczny, 70(2), 437–439.
• Wojciechowski, T. (1948). Państwo polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju [The Polish State in the Middle Ages. The History of the System] (wyd. 2). Poznań: Księgarnia Akademicka.
• Wójcik, U. (2013). Polskie toponimy związane z organizacją gospodarczą państwa wczesnopia- stowskiego. Nazwy miejscowe motywowane antroponimami zbiorowymi [Polish Toponyms Related to the Economic Organization of the Polish Kingdom Under the Early Piast Dynasty. Place Names Motivated by Collective Anthroponyms]. Kraków: Lexis.
• Zientara, B. (1975). Henryk Brodaty i jego czasy [Henryk Brodaty and His Times]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Identifiers

DOI

10.17651/ONOMAST.65.1.9

Biblioteka Nauki

1992274