Nazwiska Polaków jako tekst kultury i źródło badań nad wspólnotową autonarracją

• Authors: Iza Matusiak-Kempa

Title variants

EN

Surnames of Poles as a culture text and basis of research into community self-narration

Abstracts

EN

The article contributes to the research into the modern system of surnames of Poles as a culture text which can become a basis for reconstructing community self-narrations. The presented perspective takes into consideration the following assumptions: 1. Narration naturally accompanies cognition. 2. Personal proper names (i.e. anthroponyms) have a unique ontological and epistemological status in the anthropocentric cognitive system. 3. An anthroponym is a message determined by cognitive needs and the system of values of a given linguistic and cultural community. In order to reconstruct narrations embedded in surnames it is proposed that the following steps be adopted: 1) perform statistical analysis concerned with the number of onymic derivation sets, 2) undertake semantic studies considering the level of categorization of appellatives which motivate the creation of surnames, 3) adopt endocentric and exocentric perspectives in the analysis of descriptive functions of anthroponyms which belong to particular motivation-formal types.

PL

W artykule omawia się propozycje badań współczesnego systemu nazwisk Polaków jako tekstu kultury, z którego można rekonstruować wspólnotowe autonarracje. Przedstawiona perspektywa opisu uwzględnia następujące założenia: 1. narracja jest naturalnym procesem towarzyszącym poznaniu; 2. osobowa nazwa własna ma szczególny status ontologiczny i epistemologiczny w antropocentrycznym systemie pojęciowym; 3. osobowa nazwa własna jest komunikatem zdeterminowanym potrzebami poznawczymi i systemem wartości wspólnoty językowo-kulturowej. W celu odtwarzania wspólnotowej narracji utrwalonej w nazwiskach proponuje się: 1. badania statystyczne obejmujące liczebność onimicznych gniazd derywacyjnych, 2. badania semantyczne uwzględniające poziom kategoryzacji motywujących apelatywów, 3. przyjęcie perspektywy endocentrycznej i egzocentrycznej w analizie funkcji deskrypcyjnych nazw osobowych tworzących poszczególne typy motywacyjno-formalne.

Keywords

PL

narracja; poznawcza funkcja antroponimów; wspólnotowa wizja świata

EN

narration; cognitive function of anthroponyms; community vision of the world

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Onomastica
• Year: 2022
• Volume: 66
• Pages: 51-64

Dates

published

2022

Contributors

author

Iza Matusiak-Kempa

• University of Warmia and Mazury in Olsztyn

• https://orcid.org/000000026753167X

References

• Bartmiński, J. (1988). Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji. [The cognitive definition in the description of connotation]. W: J. Bartmiński (red.), Konotacja. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartmiński, J. (2014). Narracyjny aspekt definicji kognitywnej [Narrative aspects of cognitive definition]. W: D. Filar i D. Piekarczyk (red.), Narracyjność języka i kultury (s. 99–115). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bubak, J. (1986). Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego [The process of development the Polish bourgeois and peasant surnames]. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Cieślikowa, A. (1990). Rodzaje ekspresji w tworzeniu nazw osobowych [Types of expression in the process of nicknames forming]. Polonica, 15, 119–120.
• Filar, D. (2013). Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie [Narrative aspects of the linguistic worldview. The interpretation of dream in contemporary Polish]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Filar, D. (2014). Narracyjność w badaniach interdyscyplinarnych a kategorie narracyjne w semantyce [The category of narrative in interdisciplinary research and semantics]. W: D. Filar i D. Piekarczyk (red.), Narracyjność języka i kultury (s. 13–33). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Ingarden, R. (1988). O dziele literackim [On literary work]. Warszawa: PWN.
• Goffman, E. (2007). Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości [Stigma. Notes on the management of spoiled identity] (A. Dzierżyńska, J. Tokarska-Bakir, tłum.; Wyd. 2). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Lakoff, G. (2011). Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle [Women, fire, and dangerous things. What categories reveal about the mind]. Kraków: Universitas.
• Matusiak-Kempa, I. (2019). Nomen omen. Studium antroponimiczno-aksjologiczne [Nomen omen. Anthroponymic and axiological study]. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
• Matusiak-Kempa, I. (2020). Społeczny wymiar osobowej nazwy własnej - zarys problematyki. [The social dimension of personal names - an outline of the issue]. Prace Językoznawcze, 22(3), 165–179.
• NP = Rymut, K. (1999–2001). Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny [Surnames of Poles. Historical and etymological dictionary] (t. 1–2). Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
• Oronowicz-Kida, E. (2009). Współczesne przezwiska mieszkańców dawnego powiatu jarosławskiego [Contemporary nicknames of the inhabitants of the former Jarosław district]. Rzeszów: Fraza.
• Pleszczyński, J. (2018). Odmienność. Kiedy inny staje się obcym. [Otherness. When the other becomes a stranger]. W: M. Karwatowska, R. Litwiński i A. Siwiec (red.), OBCY/INNY. Propozycje aplikacji pojęciowych (s. 181–196). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2013). Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno-komunikacyjnej [Onymic genology. Proper name on motivational and communicational level]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Rutkowski, M. i Skowronek, K. (2020). Onomastyczna analiza dyskursu [Onomastic discourse analysis]. Kraków: Wydawnictwo AGH.
• Skowronek, K. (2001).Współczesne nazwisko polskie [The contemporary Polish surname]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
• Sulima, R. (2021). Imiona jako systemy aksjologiczne [First names as axiological systems]. W: M. Rutkowski i A. Hącia (red.), Nazwy własne w języku i społeczeństwie (s. 49–58). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
• Tokarski, R. (1997/1998). Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu [The linguistic picture of the world and some assumptions of cognitivism]. Etnolingwistyka, 9/10, 7–24.
• Tokarski, R. (2014). Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej [Worlds behind words. Lectures in lexical semantics]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Trzebiński, J. (2002). Narracja jako sposób rozumienia świata [Narration as a way of understanding the world]. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Identifiers

DOI

10.17651/ONOMAST.66.6

Biblioteka Nauki

2167459