Сибирь (Syberia) w świetle danych systemowych języka rosyjskiego

• Authors: Aleksandra Starzyńska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Сибир należy do tej grupy pojęć, które zajmują szczególne miejsce w leksyce języka rosyjskiego, zatem i w rosyjskim myśleniu o świecie. W artykule zrekonstruowano wyobrażenie Сибири na podstawie danych systemowych języka rosyjskiego (za źródło których posłużyły opracowania leksykograficzne), przy wykorzystaniu metody definicji kognitywnej, zgodnie z postulatami Jerzego Bartmińskiego. Zaprezentowano kwestię etymologii nazwy Сибирь, definicje, synonimy, opposita, derywaty: semantyczne i słowotwórcze. Analizę dopełnia przegląd utartych zestawień, wyrażeń i zwrotów frazeologicznych. Na podstawie danych systemowych zbudowano definicję kognitywną pojęcia, którą współtworzy 30 cech definicyjnych, uporządkowanych w następujące fasety: kategoria, część czego, opozycja, lokalizacja, cechy niezwiązane z wyglądem, rozmiar, cechy związane z wyglądem, lokalizator, warunki bytowe, funkcja, odczucia i uczucia ludzi wobec Syberii, mieszkańcy.W różnych kontekstach językowego użycia wyrazu Сибирь (i jego derywatów) najbardziej wyraźnie ujawnia się negatywne wartościowanie Syberii, które w sposób bezpośredni wyrażają jej charakterystyki związane z miejscem odbywania kary, także ze specyficznymi warunkami klimatycznymi oraz trudnymi warunkami bytowymi, jakie w niej panują.

EN

Сибирь belongs to concepts whose position in the Russian lexis, and so in the Russian worldview, is special. As proposed by Jerzy Bartmiński, the study reconstructs the image of Сибирь on the basis of the Russian language system (more precisely, on the basis of dictionaries) and with the use of the cognitive definition. Discussed is the etymology of Сибирь, the lexeme’s synonyms, opposites, semantic and word-formational derivatives. The analysis is complemented with a survey of fixed expressions and collocations. Thus, the cognitive definition is proposed, consisting of thirty defining features organised into the following facets: category, part, opposition, location, size, appearance, conditions of living, function, feelings, attitudes to Siberia, the region’s inhabitants. In various contexts of the usage of Сибирь (and its derivatives) the most conspicuous is the negative valuation of Siberia as a place of exile, harsh climate, and unwelcoming living conditions.

Keywords

PL

definicja kognitywna; Syberia; dane systemowe; język rosyjski

EN

cognitive definition; Siberia; language system; Russian

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2016
• Volume: 28

Dates

published

2016

online

2016-09-22

Contributors

author

Aleksandra Starzyńska

References

• Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 169–183.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin, s. 211–224.
• Berezovič Elena L., 2007, Jazyk i tradicionnaja kul’tura. Ètnolingvističeskie issledovanija, Moskva.
• Berezovič Elena L., Krivoščapova Julija A., 2011, Sibir’ v russkoj jazykovoj tradicii (na inojazyčnom fone), [w:] Prostranstvo i vremja v jazyke i kul’ture, Moskva, s. 110–156.
• Bojaršinova Zoja Ja., 1960, Naselenie Zapadnoj Sibiri do načala russkoj kolonizacii, Tomsk.
• Chanova Irina E., 2011, Rol’ Uzbekistana i Taškenta v sochranenii i priumnoženii naučnogo potenciala i kul’turnogo nasledija SSSR v gody Velikoj Otečestvennoj vojny (1941–1945 gg), http://ia-centr.ru/expert/10175/, (dostęp: 12.08.2015).
• Chlebda Wojciech, 1997, Zarys polskiej geografii mentalnej, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 81–94.
• Chlebda Wojciech, 2008, Leksykografia w aktach i procesach polskiej autoidentyfikacji narodowej, [w:] Tożsamość a język w perspektywie slawistycznej, red. Stanisław Gajda, Opole, s. 255–274.
• Domanskij Valerij A., 2003, Recepcija Sibiri v očerkach I. A. Kuščevskogo, „Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo pedagogičeskogo universiteta”, nr 1, s. 86–88.
• Galkina–Fedoruk Evdokija M., 1956, Slovo i ponjatie, Moskva.
• Krivoščapova Julija A., Makarova Anna A., 2010, Iz materialov k slovarju russkich ottoponimičeskich obrazovanij: Sibir’ (probnaja stat’ja), „Voprosy onomastiky”, nr 2 (9), s. 106–122.
• Statejnov Anatolij P., 2008, Toponimika Sibiri i Dal’nego Vostoka, Krasnojarsk.
• Šafárik Pavel, 1844, Słowiańskie starożytności. Oddział dziejopisny, сz. 1, tłum. Hieronim Bońkowski, Poznań.
• Ščukin Nikolaj S., 1856, Geografičeskaja i ètnografičeskaja terminologija Vostočnoj Azii, „Vestnik Imperatorskogo russkogo geografičeskogo obščestva”, nr 17, s. 259–280.
• Słowniki
• AnÈS – Anikin Aleksandr E., 2000, Ètimologičeskij slovar’ russkich dialektov Sibiri. Zaimstvovanija iz ural’skich, altajskich i paleoaziatskich jazykov, wyd. 2, Moskva – Novosibirsk.
• BSRNS– Mokienko Valerij M., Nikitina Tat’jana G., 2008, Bol’šoj slovar’ russkich narodnych sravnenij, Мoskva.
• BSRP – Mokienko Valerij M., Nikitina Tat’jana G., 2007, Bol’šoj slovar’ russkich pogovorok, Moskva.
• BSRProz – Val’ter Charri, Mokienko Valerij M., 2007, Bol’šoj slovar’ russkich prozvišč, Moskva.
• BTSRJ Ku – Kuznecov Sergej A. (red.), 2000, Bol’šoj tolkovyj slovar’ russkogo jazyka, SanktPeterburg.
• Dal – Dal’ Vladimir I., 1880, 1881, 1882, Tolkovyj slovar’ živago velikorusskago jazyka, t. 1, 2, 4, wyd. 3, SanktPeterburg–Moskva.
• Dal 1909 – Dal’ Vladimir I., 1909, Tolkovyj slovar’ živago velikorusskago jazyka, t. 2, wyd. 3, SanktPeterburg – Moskva.
• DalPos – Dal’ Vladimir I., 1862, Poslovicy russkogo naroda, http://www.rodon.org/dvi/ prn0.htm, (dostęp: 14.09.2015).
• EfNSRJ – Efremova Tat’jana F., 2000, Novyj slovar’ russkogo jazyka. Tolkovoslovoobrazovatel’nyj, Moskva, http://www.efremova.info/, (dostęp: 14.09.2015).
• KSRJ –Tichonov Aleksandr N. (red.), 2001, Kompleksnyj slovar’ russkogo jazyka, Moskva.
• KTS – Nikonov Vladimir A., 1966, Kratkij toponimičeskij slovar’, Moskva.
• Otin – Otin Evgenij S., 2004, Slovar’ konnotativnych sobstvennych imën, Doneck.
• OžSRJ – Ožegov Sergej I., 1968, Slovar’ russkogo jazyka, Moskva.
• OžŠvTSRJ – Ožegov Sergej I., Švedova Natalija Ju., 1998, Tolkovyj slovar’ russkogo jazyka, wyd. 4, Moskva.
• PosTS – Pospelov Evgenij M., 2002, Geografičeskie nazvanija mira: Toponimičeskij slovar’, Moskva.
• PreÈS – Preobraženskij Aleksandr G., 1910–1914, Ètimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, Moskva.
• RČFS –Stěpanova Ludmila I., 2007, Rusko–český frazeologický slovník, Olomouc.
• RO – Trubačev Oleg N. (red.), 1994, Russkaja onomastika i onomastika Rossii. Slovar’, Moskva.
• SDrevSJ – Starčevskij Al’bert V., 1899, Slovar’ drevnego slavjanskogo jazyka, sostavlennyj po Ostromirovu evangeliju, F. Miklošiču, A. Ch. Vostokovu, Ja. I. Berednikovu i I. S. Kočetovu, SanktPeterburg.
• SLBTŽ – Baldaev Dancik S., Belko Vladimir K., Isupov Igor’ M., 1992, Slovar’ lagernogo, blatnogo, tjuremnogo žargona, Moskva.
• SNF – Belko Vladimir K., 2000, Žgučij glagol: Slovar’ narodnoj frazeologii, Moskva.
• SNTSRJ – Šagalova Ekaterina N., 2011, Samyj novejšij tolkovyj slovar’ russkogo jazyka XXI veka, Moskva.
• SPGN – Levašov Evgenij A., 1986, Slovar’ prilagatel’nych ot geografičeskich nazvanij, Moskva.
• SRGS – Fedorov Aleksandr I. (red.), 2005, Slovar’ russkich govorov Sibiri, t. 5, Novosibirsk.
• SRJ EvRaz – Evgen’eva Anastasija P., Razumnikova Galina A. (red.), 1984, Slovar’ russkogo jazyka, t. 7, Moskva.
• SRJ XI-XVII – Bogatova Galina A. (red.), 2000, Slovar’ russkogo jazyka XI–XVII vv., t. 24, Moskva.
• SRNG – Sorokoletov Fёdor P. (red.), 1986, 2003, Slovar’ russkich narodnych govorov, t. 21, 37, SanktPeterburg.
• SSRLJ – Sorokoletov Fёdor P., 1962, Slovar’ sovremennogo russkogo literaturnogo jazyka, t. 13, Moskva–Leningrad.
• SUSRJ – Rogožnikova Roza P., Karskaja Tat’jana S., 2008, Slovar’ ustarevšich slov russkogo jazyka (po proizvedenijam russkich pisatelej XVIII–XX vv.), wyd. 3, Moskva.
• TSRJ Dm – Dmitriev Dmitrij V. (red.), 2003, Tolkovyj slovar’ russkogo jazyka, Moskva.
• TSRJ Šv – Švedova Natalija Ju. (red.), 2008, Tolkovyj slovar’ russkogo jazyka s vključeniem svedenij o proischoždenii slov, Moskva.
• TSRJ Uš – Ušakov Dmitrij N. (red.), 1935, 1940, Tolkovyj slovar’ russkogo jazyka, t. 1, 4, Moskva.
• TSRSlen – Elistratov Vladimir S., 2005, Tolkovyj slovar’ russkogo slenga, svyše 12000 slov i vyraženij, argo, kinemalogos, žargony, Moskva.
• Vasmer – Vasmer Max, 1987, Ètimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, t. 3, 4, wyd. 2, Moskva.
• ŽR – Beljanin Valerij P., Butenko Irina A., 1994, Živaja reč’. Slovar’ razgovornych vyraženij, Moskva.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2016.28.187