Этимологическая память слова

• Authors: Светлана Михайловна Толстая
• Languages of publication: RU

Abstracts

RU

Artykuł jest syntetycznym przeglądem badań etymologicznych ostatniego półwiecza, dzięki którym zostały zrekonstruowane ważne obszary prasłowiańskiej kultury duchowej i materialnej związane z trybem życia, gospodarką, uprawą roli, hodowlą zwierząt i ptaków, polowaniem i rybołówstwem, zbieractwem, rzemiosłami oraz społecznymi relacjami i wartościami religijnymi. Semantyczna mapa kultury prasłowiańskiej została wypełniona dzięki zastosowanej przez etymologów metodologii przezwyciężającej podejście do słowa jako izolowanej jednostki i uwzględniającej przestrzeń „kontekstową”.W artykule szczególną uwagę poświęcono pracom uzupełniającym rekonstrukcję obrazu świata starożytnych Słowian w trzech obszarach związanych ze społeczną organizacją życia, nazewnictwem stopni pokrewieństwa oraz relacji międzyludzkich. Są to: 1) system pojęć i terminów starożytnego prawa Słowian, 2) kluczowa opozycja swój : obcy, badana w kontekście etymologii i semantyki prasłowiańskiej leksyki opisującej więzi krwi, 3) obszar prasłowiańskiej aksjologii (analiza derywatów z prefiksem bez- oraz takich kluczowych pojęć, jak ‘dola’ i ‘mera’ [miara]).

EN

The article is a synthetic survey of etymological research of the last half century, which has revealed important areas of Old Slavic spiritual and material culture, connected with people’s lifestyles, economy, farming, hunting, fishing, gathering, craftsmanship, social relationships, and religious values.The semantic map of Old-Slavic culture has been supplemented with new information thanks to the etymological methodology that goes beyond the word as an isolated unit and takes into account its contextual space.Special attention is paid here to publications that aid the reconstruction of the worldview of ancient Slavs in three areas connected with the social organization of life, the names of kinship and generally human relationships. These are: (i) the system of legal concepts and terms; (ii) the opposition of US vs. THEM in the context of the etymology and semantics of Old Slavic kinship terms; (iii) Old-Slavic axiology (derivatives with the prefix bez- ‘non-, un-’ and such key concepts as dola ‘fate’ and mera ‘measure’).

PL

Artykuł jest syntetycznym przeglądem badań etymologicznych ostatniego półwiecza, dzięki którym zostały zrekonstruowane ważne obszary prasłowiańskiej kultury duchowej i materialnej związane z trybem życia, gospodarką, uprawą roli, hodowlą zwierząt i ptaków, polowaniem i rybołówstwem, zbieractwem, rzemiosłami oraz społecznymi relacjami i wartościami religijnymi. Semantyczna mapa kultury prasłowiańskiej została wypełniona dzięki zastosowanej przez etymologów metodologii przezwyciężającej podejście do słowa jako izolowanej jednostki i uwzględniającej przestrzeń „kontekstową”.W artykule szczególną uwagę poświęcono pracom uzupełniającym rekonstrukcję obrazu świata starożytnych Słowian w trzech obszarach związanych ze społeczną organizacją życia, nazewnictwem stopni pokrewieństwa oraz relacji międzyludzkich. Są to: 1) system pojęć i terminów starożytnego prawa Słowian, 2) kluczowa opozycja swój : obcy, badana w kontekście etymologii i semantyki prasłowiańskiej leksyki opisującej więzi krwi, 3) obszar prasłowiańskiej aksjologii (analiza derywatów z prefiksem bez- oraz takich kluczowych pojęć, jak ‘dola’ i ‘mera’ [miara]).

Keywords

RU

etymologia; pamięć; prasłowiańska kultura materialna i duchowa; rekonstrukcja obrazu świata; aksjologia

EN

etymology; memory; Old Slavic material and spiritual culture; reconstruction of worldview; axiology

PL

etymologia; pamięć; prasłowiańska kultura materialna i duchowa; rekonstrukcja obrazu świata; aksjologia

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2019
• Volume: 31

Dates

published

2019

online

2019-10-11

Contributors

author

Светлана Михайловна Толстая

References

• Грковић-Мејџор J., 2016, Формуле са именицом вра у старосрпском jезику // Anna Kretschmer, Heinz Miklas, Gerhard Neweklowsky, Stefan Newerkla, Fedor Poljakov (eds.). Philologica Slavica Vindobonensia. Teil 2. Frankfurt am Main – Berlin – Bruxelles –New York – Oxford – Wien: Peter Lang.
• Живов В.М., 2002, История русского права как лингвосемиотическая проблема // В.М.Живов. Разыскания в области истории и предыстории русской культуры. М., С. 187–305.
• Журавлев А.Ф., 1996, Материальная культура древних славян по данным праславянской лексики // Очерки истории культуры славян. М.: «Индрик». С. 116-144 [То же в кн.: Журавлев А.Ф. Эволюции смыслов. М.: Языки славянских культур, 2016. С. 39-64.].
• Журавлев А.Ф., 1998, К реконструкции древнеславянского мировидения (о категориях «доли» и «меры» в их языковом и культурном выражении) // Проблемы славянского языкознания. Три доклада к XII Международному съезду славистов. М.: Институт славяноведения РАН. С. 71-87 [То же в кн.: Журавлев А.Ф. Эволюции смыслов. М.: Языки славянских культур, 2016. С. 85--96].
• Журавлев А.Ф., 1999, Древнеславянская фундаментальная аксиология в зеркале праславянской лексики // Славянское и балканское языкознание. Проблемы лексикологии и семантики. Слово в контексте культуры. М.: Индрик. С. 7-32. [То же в кн.: Журавлев А.Ф. Эволюции смыслов. М.: Языки славянских культур, 2016. С. 65-84].
• Иванов В.В., Топоров В.Н., 1978, О языке древнего славянского права (к анализу некоторых ключевых терминов) // Славянское языкознание. VIII Международный съезд славистов. Доклады советской делегации. М. С. 221–240.
• Иванов В.В., Топоров В.Н., 1981, Древнее славянское право: архаические мифопоэтические основы и источники в свете языка // Формирование раннефеодальных славянских народностей. М. С. 10–31.
• Куркина Л.В., 2011, Культура подсечно-огневого земледелия в зеркале языка. М.: Институт русского языка.
• Топоров В.Н., 1988, О ритуале. Введение в проблематику // Архаический ритуал в фольклорных и раннелитературных памятниках. М. С. 7-60.
• Топоров В.Н., 1987, Об одном архаичном индоевропейском элементе в древнерусской духовной культуре: *svęt- // Языки культуры и проблемы переводимости. М. С. 184-252.
• Топоров В.Н., 1993, Праславянская культура в зеркале собственных имен (элемент *mir-) // История, культура, этнография славянских народов. XI Международный съезд славистов. Братислава, сентябрь 1993 г. Доклады российской делегации. М. С. 3–118.
• Топоров В.Н., 2006, Речь и река/речка (из области мнимых этимологических парадоксов) // Топоров В.Н. Исследования по этимологии и семантике. Т. 2. Кн. 2. М.: Языки славянских культур. С. 198-223.
• Топоров В.Н., 1995, Святость и святые в русской духовной культуре. I. Первый век христианства на Руси. М.
• Трубачев О.Н., 1959, История славянских терминов родства и некоторых древнейши терминов общественного строя. М.
• Трубачев О.Н., 1966, Ремесленная терминология в славянских языках (этимология и опыт групповой реконструкции). М.
• Трубачев О.Н., 1991, Этногенез и культура древнейших славян. Лингвистические исследования. М.: «Наука».
• Katičić R., 1990, Praslavenski pravni termini i formule u Vinodolskom zakonu // Slovo. Zagreb. Sv. 39-40 (1989–1990). S. 73–85.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2019.31.21