Pamięć historii w stereotypach etnicznych (na przykładach Tatara, Kozaka, Szweda i Turka)

• Authors: Monika Łaszkiewicz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka dokonuje analizy wybranych stereotypów etnicznych (Tatara, Kozaka, Szweda i Turka) przy zastosowaniu definicji kognitywnej, zgodnie z zasadami sformułowanymi przez Jerzego Bartmińskiego. Podstawę materiałową stanowią dane językowe pochodzące z ogólnych i gwarowych słowników języka polskiego, teksty folkloru oraz zapisy wierzeń. Rekonstrukcja obrazów najeźdźców pozwala uchwycić i zweryfikować parametry pamięci wyróżnione przez Wojciecha Chlebdę. W świetle analizowanych danych podmiot pamięci to strażnik polskiej historii, Polak-katolik ufny w pomoc Matki Boskiej, relacjonujący zdarzenia z dystansu (ale z zaangażowaniem i współczuciem). Przedmiotem pamięci jest historia relacji polsko-obcych. Treść pamięci charakteryzuje się m.in. ahistorycznością, uproszczeniami, fantastyką, sporadycznym odwoływaniem się do faktów, postaci i miejsc historycznych. Historia staje się tłem do zaprezentowania kanonu wyznawanych wartości i oceny zdarzeń. Dodatkowo – jako parametry pamięci – autorka wprowadza cel i funkcję pamięci: teksty o najeźdźcach pełniły funkcję integrującą, służyły identyfikacji swoich i obcych, pomagały kształtować właściwe postawy wobec najeźdźców.

EN

The study proposes an analysis of selected ethnic stereotypes (of Tartars, Cossacks, Swedes, and Turks) couched within the framework of Jerzy Bartmiński’s cognitive definition. The analysis is based on data from dictionaries of standard and dialectal Polish, texts of folklore and records of beliefs. A reconstruction of images of foreign invaders makes it possible to capture and verify the parameters of memory identified by Wojciech Chlebda. The holder of memory, in the light of the data analysed, is the guardian of Polish history, a Catholic Pole who trusts in the protection of Virgin Mary and relates the events from a distance (but with a considerable degree of engagement and sympathy). The content of memory are the relations between Poles and other nations. It is characterised by, among others, a-historicity, simplification, fantasising, sporadic reference to facts, people, and places. History functions as the background for presenting the canon of one’s values and assessment of events. The aim and function of memory is also discussed: accounts of invasions facilitated integration, helped identify “us” and “them”, or develop attitudes towards the invaders.

Keywords

PL

stereotyp etniczny; definicja kognitywna; pamięć; historia; folklor

EN

memory; history; ethnic stereotypes; invaders; folklore; cognitive definition

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2019
• Volume: 31

Dates

published

2019

online

2019-10-11

Contributors

author

Monika Łaszkiewicz

References

• Baranowski Bohdan, 1952, Chłop polski w walce z Tatarami, Warszawa.
• Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 169–183.
• Bartmiński Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce, „Przegląd Humanistyczny” nr 5, s. 81–101.
• Bartmiński Jerzy, 1996/2007, Język nośnikiem tożsamości narodowej i przejawem otwartości, [w:] tegoż, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin, s. 11–31.
• Bartmiński Jerzy, 1998, Zmiany stereotypu Niemca w Polsce. Profile i ich historycznokulturowe uwarunkowania, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin, s. 225–235.
• Bartmiński Jerzy, 2015, Tradycja uśpiona w języku. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej, [w:] Wartości w języku i kulturze, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, t. 8, Lublin, s. 11–33.
• Bartmiński Jerzy, Lappo Irina, Majer-Baranowska Urszula, 2002, Stereotyp Rosjanina i jego profilowanie we współczesnej polszczyźnie, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 14, s. 105–151.
• Barwicka Aleksandra, 2009, Szwecja i Szwedzi w oczach mieszkańców Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Na polsko-skandynawskich ścieżkach historii, red. Alicja Achtelik, Damian Halmera, Rybnik–Zabrze, 53–74.
• Borawski Piotr, 1986, Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa.
• Borek Piotr, 2001, Ocena Kozaków w staropolskich diariuszach i pamiętnikach, [w:] Sarmackie teatrum, red. Renarda Ocieczek, t. 1, Katowice, s. 101–114.
• Bystroń Jan Stanisław, 1925, Historyja w pieśniach ludu polskiego, Kraków.
• Bystroń Jan Stanisław, 1935/1995, Megalomania narodowa, Warszawa.
• Chlebda Wojciech, 2011, Szkice do językowego obrazu pamięci. Pamięć jako wartość, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 23, s. 83–98.
• Chlebda Wojciech, 2012, Pamięć ujęzykowiona, [w:] Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, Lublin, s. 109–119.
• Chlebda Wojciech, 2018, Pamięć a język. Zarys relacji, [w:] Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, red. Waldemar Czachur, Warszawa, s. 56–67.
• Czarnowski Jan Nepomucen, (b.d.w.), Ukraina i Zaporoże czyli historyja Kozaków od pojawienia się ich w dziejach, do czasu ostatecznego przyłączenia do Rossy, t. 1–2, Warszawa.
• Czachur Waldemar, 2018, Lingwistyka pamięci. Założenia zakres badań i metody analizy, [w:] Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, red. Waldemar Czachur, Warszawa, s. 7–55.
• Dobrzyńska Teresa, 2018, Pamięć – z perspektywy badań tekstu i dyskursu, [w:] Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, red. Waldemar Czachur, Warszawa, s. 94–113.
• Golka Marian, 2009, Pamięć społeczna i jej implanty, Warszawa.
• Hajduk-Nijakowska Janina, 1983, Nie wszystko bajka. Polskie ludowe podania historyczne, Warszawa.
• Hajduk-Nijakowska Janina, 2016, Doświadczanie pamięci. Folklorystyczny kontekst opowieści wspomnieniowych, Opole.
• Łaszkiewicz Monika, 2013, Co za jedni ci Szwedziska? Stereotyp Szweda w polszczyźnie potocznej i w polskiej kulturze ludowej, „Adeptus”, z. 2, Warszawa, s. 17–30.
• Łaszkiewicz Monika, 2014, Stereotyp etnicznie obcych w polskiej kulturze ludowej i w polszczyźnie potocznej, rozprawa doktorska napisana w Instytucie Filologii Polskiej UMCS pod kierunkiem dr hab., prof. UMCS Stanisławy NiebrzegowskiejBartmińskiej, Lublin.
• Łaszkiewicz Monika, 2016, Wizerunek TATARA w polskiej kulturze ludowej i w polszczyźnie potocznej, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty”, nr 3/4, s. 501–506.
• Łaszkiewicz Monika, 2018, Okrutny najeźdźca czy piękny kawaler? Stereotyp Kozaka i jego profilowanie w polszczyźnie ludowej i potocznej, Sofia [w druku].
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2011, Pieśni historyczne, [w:] Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4. Lubelskie, red. Jerzy Bartmiński, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, Lublin 2011, s. 402–420.
• Niewiara Aleksandra, 2000, Wyobrażenia o narodach w pamiętnikach i dziennikach z XVI–XIX wieku, Katowice.
• Niewiara Aleksandra, 2010, Polskie stereotypy narodowe, „LingVaria”, nr 2, s. 171–183.
• Pacławska Ewa, 2009, Ukrainiec w oczach studentów na wschodzie i zachodzie Polski, [w:] Stereotypy w języku i w kulturze, red. Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Sebastian Wasiuta, Lublin, s. 65–80.
• Pajdzińska Anna, 2007, Pamięć jako wartość, [w:] Człowiek wobec wyzwań współczesności. Upadek wartości czy walka o wartość?, red. Jan Mazur, Agata Małyska, Katarzyna Sobstyl, Lublin, s. 253–261.
• Rawita-Gawroński Franciszek, 1922, Kozaczyzna ukrainna w Rzeczypospolitej Polskiej do końca XVIII-go wieku: Zarys polityczno-historyczny, Warszawa.
• Strycharska-Brzezina Maria, 2005, Kozak ukraiński. Studium językowe, Kraków.
• Szacka Barbara, 2006, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa.
• Szczotka Stanisław, 1946, Chłopi obrońcami niepodległości Polski w okresie potopu, Kraków.
• Tyrpa Anna, 2011, Cudzoziemcy i obce kraje w dialektach polskich, Kraków.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2019.31.237