Stereotypy – literatura – polityka. Jan (Iwan) Mazepa w polskim przekazie

• Authors: Teresa Chynczewska-Hennel
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Jan (Iwan) Mazepa-Kołodyński (około 1639–1709) to postać znana głównie pisarzom, poetom, malarzom i kompozytorom. Mazepa, początkowo związany z Janem Kazimierzem, a następnie z hetmanem prawobrzeżnej Ukrainy Doroszenką, zwrócił się do Piotra I. W latach 1687–1708 był hetmanem kozackim lewego brzegu Ukrainy. Powrót Mazepy do Polski nastąpił po wojnie Rosji ze Szwecją. Mazepa starał się odłączyć Ukrainę od Rosji. Nawiązał kontakt z obozem Stanisława Leszczyńskiego. Klęska Karola XII w Połtawie (8 sierpnia 1609 r.) Była końcem marzenia hetmana o wolnej Ukrainie. Dla Rosji i rosyjskiego Kościoła prawosławnego przez długi czas był symbolem zdrajcy, co miało wpływ na rosyjską historiografię. Dla współczesnej Ukrainy Iwan Mazepa jest bohaterem narodowym. W polskich mediach, z wyjątkiem relacji Jana Chryzostoma Paska i części starszej historiografii, obraz Mazepy jest obiektywny i raczej pozytywny. W artykule omówiono opinie i oceny w dzienniku Paska i dramacie Juliusza Słowackiego. Podano przykłady słowa „mazepa” w mowie potocznej. Z historiografii polskiej wspomniano polskich historyków, w tym: Józefa Feldmana, Jana Perdenia, Józefa Andrzeja Gierowskiego, Wiesława Majewskiego, Władysława Andrzeja Serczyka, Zbigniewa Wójcika i innych. W konkluzji autorka stwierdza, że nie ma książki biograficznej o Mazepie. Czeka on wciąż na właściwego historyka i należy mieć nadzieję, że uwzględni on zjawisko złego wpływu wszystkich tendencji politycznych na obiektywność historyczną.

EN

Jan (Ivan) Mazepa-Kołodyński (around 1639–1709) is a character known primarily to writers, poets, painters, and composers. Mazepa, initially associated with Jan Kazimierz, then with the hetman of Right-bank Ukraine Doroszenka, turned to Piotr I. In the years 1687–1708, he was the Cossack hetman of the Left Bank of Ukraine. Mazepa’s return to Poland followed Russia’s war with Sweden. Mazepa sought to detach Ukraine from Russia. He made contact with the camp of Stanisław Leszczyński. The defeat of Charles XII at Poltava (8 August 1609) was the end of the hetman’s dream of a free Ukraine. For Russia and the Russian Orthodox Church, he became a symbol of the traitor for a long time, which affected Russian historiography. For contemporary Ukraine, Ivan Mazepa is a national hero. In the Polish media, with the exception of the account of Jan Chryzostom Pasek and a part of older historiography, Mazepa’s image is objective and rather positive. The article discusses the opinions and assessments in the diary of Pasek and the drama of Juliusz Słowacki. Examples of the word “mazepa” in colloquial speech are given. As regards Polish historiography, the author mentions Polish historians such as Józef Feldman, Jan Perdenia, Józef Andrzej Gierowski, Wiesław Majewski, Władysław Andrzej Serczyk, Zbigniew Wójcik and others. In the conclusion the author states that there is no biographical book about Mazepa. It is still waiting for a proper historian and it is to be hoped that it will take into account the phenomenon of bad influence of all political trends on the historical objectivity.

Keywords

PL

Jan (Iwan) Mazepa; stereotypy; literatura; polityka; historiografia

EN

Jan (Ivan) Mazepa; stereotypes; literature; politics; historiography

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia
• Year: 2018
• Volume: 73

Dates

published

2018

online

2019-05-27

Contributors

author

Teresa Chynczewska-Hennel

References

• Andrusiewicz A., Cywilizacja rosyjska, t. 2, Warszawa 2005.
• Anusik Z., Fenomen Iwana Mazepy w historiografii polskiej XIX i XX w., [w:] Mity i stereotypy w dziejach Polski i Ukrainy w XIX i XX wieku, red. A. Czyżewski, R. Stobiecki, T. Tobork, L. Zaszkilnik, Warszawa–Łódź 2012.
• Babinski H., The Mazeppa Legend in European Romanticism, New York 1974.
• Beauvois D., Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793–1914, przeł. K. Rutkowski, Lublin 2016.
• Chynczewska-Hennel T., Idea unii hadziackiej – pięćdziesiąt lat później, „Kwartalnik Historyczny” 2002–2003, t. 109 (numer specjalny dedykowany Prof. Zbigniewowi Wójcikowi w związku z Jubileuszem osiemdziesięciolecia urodzin)n.
• Chynczewska-Hennel T., Mazepa w polskiej historiografii, [w:] Ivan Mazepa ta joho doba, istorija, kultura, nacjonalna pamjat’. Materiały miżnarodnoji konferenciji (15–17 żovtnia 2008, Kyjiv–Połtava), red. V. Szczerbak, Kyjiv 2008.
• Chynczewska-Hennel T., The Idea of Union of Hadjac Fifty Years Later, [w:] Mazepa il suo tempo. Storia, cultura societa, Mazepa and His Time, History, Culture, Society, ed. G. Siedina, Alessandria 2004.
• Feldman J., Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704–1709, Kraków 1925.
• Gąssowski S., Mazepa, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Warszawa 1986.
• Gierowski J.A., W cieniu ligi północnej, Wrocław 1971.
• Jakowenko N., Historia Ukrainy do 1795 roku, przeł. A. Babiak-Owad, K. Kotyńska, Warszawa 2011.
• Janczak J., Powstanie Paleja, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego. Historia III. Seria A” 1960, nr 23.
• Kopaliński W., Mazepa, [w:] Słownik mitów i tradycji kultury, t. 2, cz. 2: Rzeczpospolita, Warszawa 2007.
• Majewski W., Mazepa Jan (Iwan), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław 1975.
• Maternicki J., Historiografia i mity, [w:] Mity i stereotypy w dziejach Polski i Ukrainy w XIX i XX wieku, red. A. Czyżewski, R. Stobiecki, T. Tobork, L. Zaszkilnik, Warszawa–Łódź 2012.
• Mazepa, [w:] Słownik języka polskiego PWN, t. 2, Warszawa 1979.
• Naumow A., Obraz Mazepy w cerkiewnych tekstach obrzędowych, [w:] Od Kijowa do Rzymu. Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej ze Stolicą Apostolską i Ukrainą. W 35-lecie pracy naukowej Teresie Chynczewskiej-Hennel, red. M.R. Drozdowski, W. Walczak, K. Wiszowata-Walczak, Białystok 2012.
• On the Eve of Poltava: The Letters of Ivan Mazepa to Adam Sieniawski. 1704–1709, ed. O. Subtelny, New York 1975.
• Pasek J., Pamiętniki, wstęp i objaśnienia W. Czapliński, Wrocław 1979.
• Perdenia J., Stanowisko Rzeczypospolitej szlacheckiej wobec sprawy Ukrainy na przełomie XVII–XVIII w., Wrocław 1963.
• Rostworowski E., Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 2006.
• Serczyk W.A., Hajdamacy, Kraków 1972.
• Serczyk W.A., Historia Ukrainy, Wrocław 2001.
• Serczyk W.A., Połtawa 1709, Warszawa 1982.
• Słowacki J., Mazepa, [w:] idem, Dzieła wybrane. Dramaty, oprac. M. Bokszczanin, t. 4, Wrocław 1983.
• Stępniak A., Mit Kozaczyzny w historiografii polskiej XIX i XX wieku, [w:] Mity i stereotypy w dziejach Polski i Ukrainy w XIX i XX wieku, red. A. Czyżewski, R. Stobiecki, T. Tobork, L. Zaszkilnik, Warszawa–Łódź 2012.
• Wójcik Z., Dzieje Rosji 1533–1801, Warszawa 1971.
• www.tekstowo.pl/drukujslawa_przybylska,siedzielismy_na_dachu.html [dostęp: 24.09.2017].

Identifiers

DOI

10.17951/f.2018.73.105-117