Użyteczny wróg. Konflikty wojenne w filmie dokumentalnym na wybranych przykładach

• Authors: Jadwiga Hučkova

Title variants

EN

The Useful Enemy: War Conflicts in Documentary Film through Selected Examples

Abstracts

EN

Documentary films about conflicts are perceived not so much as historical films as propaganda films. This is often the case even against the intentions of their authors. It is difficult to break away from already deeply ingrained patterns of thought: the way in which the narrative is conducted and ready-made patterns of representation are incorporated into accounts of reality. We refer to the category of struggle, we use opposites to define our own position. An outstanding example of this strategy is the Why We Fight series by Frank Capra and Anatole Litvak pitting free nations (Allies) against slave nations (Germany, Japan). In the post-war document, the negative reference point was primarily fascism. Since the 1990s (the war in former Yugoslavia), films describing conflicts have again pitted nations against each other. Over the last century, documentary cinema narrating wars has improved its technique. The narrative and the ways of arguing one’s case have not become particularly enriched. At the same time, film archives are becoming more widely available. Filmmakers find in them arguments for their constructions of thought. The danger of misusing archive material and constructing a black-and-white picture of reality was noticed just after World War II. In recent film productions, however, we find examples of both the conscious and responsible use of archives and the avoidance of easy juxtapositions.

PL

Filmy dokumentalne poświęcone konfliktom postrzegane są jako filmy nie tyle historyczne, co propagandowe. Często dzieje się tak nawet wbrew intencjom ich autorów. Bardzo trudno oderwać się od głęboko zakorzenionych schematów myślowych – sposób prowadzenia narracji i gotowe wzorce przedstawieniowe włączone są w relacje o rzeczywistości. Odwołujemy się do kategorii walki, posługujemy się przeciwieństwami, aby określić własne stanowisko. Wybitnym przykładem tej strategii jest seria Dlaczego walczymy Franka Capry i Anatole’a Litvaka, przeciwstawiająca narody wolne (alianci) narodom niewolników (Niemcy, Japonia). W powojennym dokumencie negatywnym punktem odniesienia jest przede wszystkim faszyzm. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku (wojna w Jugosławii) filmy opisujące konflikty znów przeciwstawiają sobie narody. W ciągu ostatniego stulecia kino dokumentalne opowiadające o wojnach udoskonaliło przede wszystkim swoją technikę. Narracja i sposoby argumentowania własnych racji nie wzbogaciły się w szczególny sposób. Jednocześnie coraz szerzej dostępne są archiwa filmowe, w których twórcy znajdują przesłanki do swoich konstrukcji myślowych. Niebezpieczeństwo nadużyć materiałów archiwalnych i budowania czarno-białego obrazu rzeczywistości zauważono tuż po II wojnie światowej. W najnowszych produkcjach filmowych znajdziemy jednak przykłady zarówno świadomego i odpowiedzialnego wykorzystania archiwów, jak i unikania łatwych przeciwstawień.

Keywords

EN

documentary film; archives; war; nation; fascism

PL

film dokumentalny; archiwa; wojna; naród; faszyzm

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia
• Year: 2023
• Volume: 78
• Pages: 189-211

Dates

published

2023

Contributors

author

Jadwiga Hučkova

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

References

• Arendt H., Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, przeł. A. Szostkiewicz, Kraków 1987.
• Bazin A., Na marginesie. Dlaczego walczymy, [w:] Film i rzeczywistość. Wybór tekstów, przeł. i posłowie B. Michałek, Warszawa 1963.
• Bazin A., Cardullo B., On “Why We Fight”: History, Documentation, and the Newsreel (1946), “Film and History: An Interdisciplinary Journal of Film and Television Studies” 2001, vol. 31, no. 1. DOI: 10.1353/flm.2001.a400679
• Bossak J., Sprawy filmu dokumentalnego, „Kwartalnik Filmowy” 1956, nr 1.
• Bossak J., Z ankiety „Rola i specyfika filmu dokumentalnego”. Wypowiedź Jerzego Bossaka, „Kwartalnik Filmowy” 1965, nr 2.
• Brun W., O „Oczach i uszach świata”, „Kino” 1930, nr 4.
• Burke P., Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne, Kraków 2012.
• Culbert D., ‘Why We Fight’: Social Engineering for a Democratic Society at War, [w:] Readings in Propaganda and Persuasion: New and Classic Essays, eds. G.S. Jowett, V. O’Donnell, Thousand Oaks 2006.
• Dąbrowska M., Dzienniki powojenne, t. 2: 1950–1954, Warszawa 1996.
• Eco U., Temat na pierwszą stronę, przeł. K. Żaboklicki, Warszawa 2015.
• Fredericksen D., Polskie liminalne filmy dokumentalne epoki postkomunistycznej, „Studia Filmoznawcze” 2003, nr 24.
• Hendrykowski M., Film jako źródło wiedzy historycznej, Poznań 2000.
• Hendrykowska M., Kronika kinematografii polskiej 1896–2011, Poznań 2012.
• Hlebowicz B., Predappio. Uczniowie nie dostaną pieniędzy na podróż do Auschwitz, bo nie uczy ona o zbrodniach komunizmu, 10.11.2019, https://wyborcza.pl/7,75399,25394750,predappio-uczniowie-nie-dostana-pieniedzy-na-podroz-do-auschwitz.html (dostęp: 6.06.2023).
• Jazdon M., A ziemia była pustkowiem i chaosem… O dokumentach wojennych Johna Forda i Johna Hustona, „Kwartalnik Filmowy” 1998, nr 23.
• Jazdon M., Wiadomości z przesłaniem. „The March of Time” jako nowy typ amerykańskiej kroniki filmowej lat 30., „Przegląd Humanistyczny” 2016, vol. 60, nr 1.
• Kaczmarski J., Limeryki o narodach, https://www.kaczmarski.art.pl/tworczosc/wiersze/limeryki-o-narodach (dostęp: 25.06.2023).
• Kracauer S., Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości, przeł. W. Wertenstein, Gdańsk 2008.
• Liebman S., Obraz obozu w pierwszych filmach dokumentalnych, przeł. A. Zawrzykraj, „Dialog” 2010, nr 1.
• Łesiów M., Melnyk M., O Ukrainie. Prawie wszystko…?, Olsztyn 2011.
• Melnyk M., Kanoniczne terytorium rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Współczesność i historia, [w:] Kontekst kulturowo-moralny współczesnej działalności misyjnej i ewangelizacyjnej, red. A. Jucewicz, Pieniężno 2012.
• Ostatnie listy, „Magazyn Filmowy” 1968, nr 39.
• Podemski P., Spór o Muzeum Faszyzmu w Predappio. Public history in situ po włosku, „Edukacja, Kultura, Społeczeństwo” 2022.
• Radmann H., „Neue Zeit”, 3.07.1966.
• Rich R.R., Leni Riefenstahl: The Deceptive Myth, [w:] Sexual Stratagems: The World of Women in Film, ed. P. Erens, New York 1979.
• Schiefelbein H., „Neues Deutschland”, 28.06.1966.
• Schneider F., Gullans C., Last Letters from Stalingrad, “The Hudson Review” 1961, vol. 14, no. 3. DOI: 10.2307/3848433
• Sondel-Cedarmas J., Giorgio Pisanò: u źródeł neofaszystowskiego rewizjonizmu, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2021, vol. 43, nr 2. DOI: 10.19195/2300-7249.43.2.7
• Sondel-Cedarmas J., Kłopotliwe dziedzictwo Predappio. Konflikt pamięci a konstruowanie narracji europejskiego miasta, „Politeja” 2021, vol. 18, nr 5(74). DOI: 10.12797/Politeja.18.2021.74.04
• Swender R., Claiming the Found: Archive Footage and Documentary Practice, “Velvet Light Trap” 2009, no. 64. DOI: 10.1353/vlt.0.0037
• Szczepański J.J., Dziennik, t. 3: 1964–1972, Kraków 2014.
• Tamasulo F.P., The Mass Psychology of Fascist Cinema: Leni Riefenstahl’s “Triumph of the Will”, [w:] Documenting the Documentary: Close Readings of Documentary Film and Video, eds. B.K. Grant, J. Sloniowski, Detroit 2014.
• TVN24, „Pociąg pamięci” już nie pojedzie do Auschwitz. Inicjatywa „stronnicza”, 9.11.2019, https://tvn24.pl/swiat/miasto-benito-mussoliniego-nie-pojedzie-do-auschwitz-powod-brak-pelnego-naswietlenia-historii-ra984113-2287786 (dostęp: 6.06.2023).
• Willa R., Dezinformacja, propaganda i walka psychologiczna podczas konfliktu w Zatoce Perskiej 1990–1991, „Dialogi Polityczne” 2005, nr 5–6. DOI: 10.12775/DP.2005.007
• Zweig S., Świat wczorajszy. Wspomnienia pewnego Europejczyka, przeł. M. Wisłowska, Warszawa 1958.
• Письма с фронта, Воспоминания немецких солдат выживших в Сталинграде, https://www.youtube.com/watch?v=cugQUBwUn7g (dostęp: 6.06.2023).

Identifiers

DOI

10.17951/f.2023.78.189-211

Biblioteka Nauki

31341448