Obraz służb mundurowych w kinie PRL (1968–1990)

• Authors: Radosław Domke

Title variants

EN

The Image of the Uniformed Services in the Cinema of the People’s Republic of Poland (1968–1990)

Abstracts

EN

The article discusses film motifs focused on the image of a militiaman, a Security Service agent, a prison guard, a soldier, a border guard, and a fireman in Polish television and cinema films. In order to capture the image of the uniformed services of the Polish People’s Republic as broadly as possible, all such motifs available to the Polish viewer were analyzed, but film genres were not distinguished as a separate criterion. In a chronological sense, the author focuses on films shot after March ’68, only mentioning earlier ones. This caesura seems important because after the brutal actions of the Citizens’ Militia against Polish intellectuals in March 1968 and the intervention of the Armed Forces of the Polish People’s Republic in Czechoslovakia in August of that year, the party and state authorities wanted to influence a positive image of the uniformed services among Polish society. The chronological framework ends in 1990 – the last year when it comes to the cinema screens of works shot in the People’s Republic of Poland. The image of uniformed services that emerges from the analysis is multicolored and multifaceted. Certainly, a common feature is the portrayal of Poles wearing uniforms as punitive, disciplined, and humble towards the authorities. There are many more differences. It is basic to distinguish between rank-and-file officers or soldiers and officers. The former are often not very intelligent and are often ridiculed, especially the militiamen. Officers are often portrayed in an exemplary manner, as intelligent men with a high level of personal culture. Both of them have courage. The image of a militiaman was presented most fully, while the image of a customs officer, a border guard, and a fireman was presented least well.

PL

W artykule omówiono motywy filmowe skoncentrowane wokół wizerunku milicjanta, agenta Służby Bezpieczeństwa, strażnika więziennego, żołnierza, wopisty oraz strażaka w polskim filmie telewizyjnym i kinowym. Aby jak najszerzej uchwycić wizerunek służb mundurowych PRL, przeanalizowano wszelkie tego typu motywy dostępne polskiemu widzowi, nie wydzielono jednak gatunków filmowych jako osobnego kryterium. W sensie chronologicznym autor koncentruje się na filmach nakręconych po Marcu ’68, wcześniejsze jedynie sygnalizuje. Cezura ta wydaje się o tyle istotna, że po brutalnych działaniach Milicji Obywatelskiej skierowanych przeciwko polskim intelektualistom na fali marca 1968 roku oraz interwencji Sił Zbrojnych PRL w Czechosłowacji w sierpniu tego roku władzom partyjno-państwowym zależało, aby wpłynąć na pozytywny obraz służb mundurowych wśród polskiego społeczeństwa. Ramy chronologiczne zamykają się na 1990 roku – ostatnim, jeżeli chodzi o wejście na ekrany kin dzieł nakręconych jeszcze w Polsce Ludowej. Obraz służb mundurowych, który wyłania się z analizy, jest wielobarwny i wieloaspektowy. Z pewnością cechą wspólną jest ukazanie Polaków noszących mundury jako jednostek karnych, zdyscyplinowanych i pokornych względem władzy. Różnic jest znacznie więcej. Podstawowe jest rozróżnienie szeregowych funkcjonariuszy czy żołnierzy i oficerów. Ci pierwsi często nie grzeszą zbytnio inteligencją i zazwyczaj są ośmieszani, zwłaszcza milicjanci. Oficerowie zaś ukazywani są niejednokrotnie wzorowo, jako inteligentni mężczyźni z wysokim poziomem kultury osobistej. Jednym i drugim nie brakuje odwagi. Najpełniej przedstawiony został wizerunek milicjanta, a najsłabiej – celnika, wopisty i strażaka.

Keywords

EN

film motifs; cinema of the People’s Republic of Poland; uniformed services; Citizens’ Militia; Armed Forces of the Polish People’s Republic

PL

motywy filmowe; kino PRL; służby mundurowe; Milicja Obywatelska; Siły Zbrojne PRL

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia
• Year: 2023
• Volume: 78
• Pages: 229-235

Dates

published

2023

Contributors

author

Radosław Domke

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• LITERATURA
• Dojwa K., Instytucje bezpieczeństwa w percepcji społecznej – wybrane aspekty, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu” 2012, nr 26.
• Domke R., Miejsce żołnierza w społeczeństwie PRL. Analiza polskiego kina współczesnego w latach 1968–1991, [w:] Społeczeństwo w wojsku, wojsko w społeczeństwie w XIX i XX wieku. Relacje i procesy w ujęciu interdyscyplinarnym, red. M. Kruszyński, T. Osiński, M. Kornat, Dęblin 2020.
• Domke R., Obraz prominentów w filmie PRL po Marcu ’68, [w:] Historia wizualna w działaniu. Studia i szkice z badań nad filmem historycznym, red. D. Skotarczak, J. Szczutkowska, P. Kurpiewski, Poznań 2020.
• Domke R., Science-fiction Plots as an Allegory of Totalitarian Society and State in Cinematography of the Late Communist Poland, “Journal of Modern Education Review” 2019, vol. 9, no. 1.
• Dudziński R., Produkcje sensacyjno-kryminalne Telewizji Polskiej 1965–1989. Konwencje – motywy – konteksty, Gdańsk 2017.
• Dudziński R., Wobec nierozwiązywalnej sprzeczności. Film milicyjnych procedur w systemie gatunkowym lat 60., „Kultura Popularna” 2014, nr 2.
• Gwóźdź A., Wach M. (red.), W poszukiwaniu polskiej nowej fali, Warszawa–Kraków 2017.
• Jachymek K., Film – ciało – historia. Kino polskie lat 60., Gdańsk 2016.
• Jaworska J., „Piękne widoki, Panowie, stąd macie”. O kinie polskiego sockonsumpcjonizmu, Kraków 2019.
• Kurpiewski P., Historia na ekranie Polski Ludowej, Gdańsk 2017.
• Lubelski T., Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Chorzów 2009.
• Luter A., Kino wiecznie młode, Warszawa 2015.
• Łuczak M., Krótki kurs PRL według Barei, Warszawa 2016.
• Łysiak W., Dobry, Warszawa 1996.
• Pokorna-Ignatowicz K., Telewizja w systemie politycznym PRL. Między polityką a widzem, Kraków 2003.
• Prasek C., Film i jego obraz w PRL, Warszawa 2013.
• Replewicz M., Oczko się odlepiło temu misiu… Biografia Stanisława Barei, Warszawa 2015.
• Replewicz M., Stanisław Bareja. Król krzywego zwierciadła, Poznań 2009.
• Skotarczak D., Obraz społeczeństwa PRL w komedii filmowej, Poznań 2004.
• Skotarczak D., Stanisław Bareja. Jego czasy i filmy, Łódź 2022.
• Słojewski J.Z., Celnicy na kazalnicy, „Perspektywy” 1973, nr 15.
• Surmiak-Domańska K., Kieślowski. Zbliżenia, Warszawa 2018.
• Szczepańska A., Do granic negocjacji. Historia Zespołu Filmowego „X” Andrzeja Wajdy (1972–1983), Kraków 2017.
• Szymala J., Film – historia – turystyka, Kraków 2016.
• Talarczyk-Gubała M., PRL się śmieje! Polska komedia filmowa lat 1945–1989, Warszawa 2007.
• Wieczorkiewicz P., Błażejowska J., Przez Polskę Ludową na przełaj i na przekór, Poznań 2011.
• Witek P., Andrzej Wajda jako historyk, Lublin 2016.
• Zwierzchowski P., Filmowe reprezentacje PZPR, Bydgoszcz 2022.
• ŹRÓDŁA INTERNETOWE
• Dudziński P., Dudziński R., Zabić tysiąc kobiet na tysiąclecie państwa polskiego. Władza (ludowa) i śmierć w filmie Janusza Kidawy „Anna” i wampir, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/6537/Zabic_tysiac_kobiet_na_tysiaclecie_panstwa_polskiego_Wladza_ludowa_i_smierc_w_filmie_Janusza_Kidawy_Anna_i_wampir.pdf;sequence=1 (dostęp: 11.10.2023).
• Łobocka A., Tajemnice serialu „Alternatywy 4”. Płoński: Czy to nie dziwne, że lubimy tego tyrana?, 22.08.2018, https://haloursynow.pl/pl/11_wiadomosci/10283_tajemnice-serialu-alternatywy-4-plonski-czy-to-nie-dziwne-ze-lubimy-tego-tyrana.html (dostęp: 2.11.2023).
• FILMOGRAFIA
• 07 zgłoś się, serial, reż. K. Szmagier, 1976–1987.
• Alternatywy 4, reż. S. Bareja, 1983 (1986).
• Aniele Boże, stróżu mój, reż. J. Bromski, 1977.
• „Anna” i wampir, reż. J. Kidawa, 1981.
• Brunet wieczorową porą, reż. S. Bareja, 1976.
• Brylanty pani Zuzy, reż. P. Komorowski, 1971.
• C.K. Dezerterzy, reż. J. Majewski, 1988.
• Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz, reż. S. Bareja, 1978.
• Constans, reż. K. Zanussi, 1980.
• Czerwone Berety, reż. P. Komorowski, 1962.
• Człowiek z marmuru, reż. A. Wajda, 1976.
• Człowiek z żelaza, reż. A. Wajda, 1981.
• Czterdziestolatek, serial, reż. J. Gruza, 1974–1977.
• Daleko od szosy, serial, reż. Z. Chmielewski, 1976.
• Dzieci śmieci, reż. M. Dejczer, 1986.
• Dzięcioł, reż. J. Gruza, 1970.
• Hasło Korn, reż. W. Podgórski, 1968.
• Hydrozagadka, reż. A. Kondratiuk, 1970.
• Iluminacja, reż. K. Zanussi, 1971.
• Jeśli się odnajdziemy, reż. R. Załuski, 1983.
• Kapitan Sowa na tropie, serial, reż. S. Bareja, 1965.
• Kłopotliwy gość, reż. J. Ziarnik, 1971.
• Kochankowie mojej mamy, R. Piwowarski, 1986.
• Kocie ślady, reż. P. Komorowski, 1971.
• Konsul, reż. M. Bork, 1988.
• Kroll, reż. W. Pasikowski, 1991.
• Krótki film o zabijaniu, reż. K. Kieślowski, 1987.
• Marcowe migdały, reż. R. Piwowarski, 1989.
• Miliona za Laurę, reż. H. Przybył, 1971.
• Miś, reż. S. Bareja, 1980.
• Mokry szmal, reż. G. Zalewski, 1985.
• Na całość, reż. F. Trzeciak, 1986.
• Na niebie i na ziemi, reż. J. Dziedzina, 1973.
• Nadzór, reż. W. Saniewski, 1984.
• Nie zaznasz spokoju, reż. M. Waśkowski, 1977.
• Niespotykanie spokojny człowiek, reż. S. Bareja, 1975.
• Nowy Jork, czwarta rano, reż. K. Krauze, 1988.
• Obywatel Piszczyk, reż. A. Kotkowski, 1988.
• Odlot, serial, reż. J. Dymek, 1982.
• Orzeł i reszka, reż. R. Filipski, 1974.
• Ostatni po Bogu, reż. P. Komorowski, 1968.
• Ostatni prom, reż. W. Krzystek, 1989.
• Pantarej, reż. K. Sowiński, 1987.
• Prawo jest prawem, reż. K. Wojciechowski, 1982.
• Prognoza pogody, reż. A. Krauze, 1982.
• Próba ognia i wody, reż. W. Olszewski, 1978.
• Prywatne śledztwo, reż. W. Wójcik, 1987.
• Przejście podziemne, dokument, reż. K. Kieślowski, 1973.
• Przepraszam, czy tu biją, reż. M. Piwowski, 1976.
• Przesłuchanie, reż. R. Bugajski, 1982.
• Przygody psa Cywila, reż. K. Szmagier, 1970.
• Rozmowy kontrolowane, reż. S. Chęciński 1991.
• Rykowisko, reż. G. Skurski, 1986.
• Rzeczpospolita babska, reż. H. Przybył, 1969.
• Samowolka, reż. F. Falk, 1993.
• Siedem życzeń, reż. J. Dymek, 1984.
• Skarb trzech łotrów, reż. J. Rutkiewicz, 1972.
• Stan strachu, reż. J. Kijowski, 1989.
• Top Gun, reż. T. Scott, 1986.
• Trzy dni bez wyroku, reż. W. Wójcik, 1991.
• Tulipan, reż. J. Dymek, 1986.
• Tylko umarły odpowie, reż. S. Chęciński, 1969.
• Wiosna panie sierżancie, reż. T. Chmielewski, 1974.
• Wściekły, reż. R. Załuski, 1979.
• Z punktu widzenia nocnego portiera, dokument, reż. K. Kieślowski, 1979.
• Zabij mnie glino, reż. J. Bromski, 1987.
• Zakład, reż. T. Kotlarczyk, 1990.
• Zamknąć za sobą drzwi, reż. K. Szmagier, 1987.
• Zanim nadejdzie dzień, reż. R. Rydzewski, 1976.
• Zapalniczka, reż. K. Szmagier, 1970.
• Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię, reż. J. Majewski, 1969.
• Zezowate szczęście, reż. A. Munk, 1960.
• Zmiennicy, serial, reż. S. Bareja, 1986–1988.
• Znaki na drodze, reż. A. Piotrowski, 1969.
• Znaki szczególne, serial, reż. R. Załuski, 1976.
• Życie na gorąco, reż. A. Konic, 1978.

Identifiers

DOI

10.17951/f.2023.78.229-265

Biblioteka Nauki

31341438