Tłumacz rusza w drogę – o nieprzetłumaczalności kultury

• Authors: Anna Maria Sadkowska
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The purpose of the present article is to direct attention to a rather infrequent perspective on translating culturally-embedded concepts. It constitutes an attempt to grade the instances of cultural untranslatability in a source text from translator’s perspective by employing as examples a few culturally humorous utterances from the American TV series The Big Bang Theory. In the initial part of the substantial theoretical section the article launches into the discussion over the position of culture in translation theory, recalling the “cultural turn” of the 1980s and touching upon the relationship between language and culture, while also enumerating the prevalent techniques for translating culture-bound concepts. Since culture can often be reflected in humour, the ensuing part investigates its varieties and approaches to humour in translation. The third part of the section is a discussion over the concept of untranslatability. It ponders upon the dichotomy into linguistic and cultural untranslatability and its purposefulness in the light of the language-kulture debate in linguistic studies. It also offers an insight into approaches to untranslatability, leading to the discussion over its absoluteness and/or gradability. Based on the foregoing, the latter section offers an attempt at grading the instances of untranslatability on the basis of culture-bound humour from The Big Bang Theory TV series. By presenting three examples from the series, the chapter introduces three categories of (un)translatable utterances: culture bumps, complex linguistic hurdles and culture clashes.

PL

Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na raczej rzadko spotykane podejście do tłumaczenia pojęć zakorzenionych w kulturze. Jest on próbą gradacji występowania nieprzetłumaczalności kulturowej w tekście źródłowym z perspektywy tłumacza poprzez wykorzystanie kilku przykładów humorystycznych kulturowo wypowiedzi z amerykańskiego serialu Teoria wielkiego podrywu. Początkową część jakże istotnej sekcji teoretycznej artykułu stanowi dyskusja na temat pozycji kultury w teorii tłumaczenia, odwołująca się do zjawiska „zwrotu kulturowego” z lat 80.XX wieku oraz poruszająca temat związku między językiem i kulturą, wymieniając jednocześnie główne techniki tłumaczenia pojęć kulturowych. Jako że kultura może być często odzwierciedlona w humorze, dalsza część rozpatruje jego odmiany i podejścia do tłumaczenia humoru. Trzecia część tej sekcji stanowi dyskusję na temat pojęcia nieprzetłumaczalności. Przedstawia rozważania dotyczące podziału nieprzetłumaczalności na językową i kulturową oraz jego celowości w świetle debaty w studiach językoznawczych o związku języka i kultury. Oferuje ona również wgląd w podejścia do nieprzetłumaczalności, prowadząc do dyskusji na temat nieprzetłumaczalności bezwzględnej oraz/lub jej gradacji. Na podstawie powyższego końcowa sekcja proponuje próbę gradacji przypadków nieprzetłumaczalności na podstawie humoru kulturowego w serialu Teoria wielkiego podrywu. Przez prezentację trzech przykładów z serialu rozdział wprowadza trzy kategorie wyrażeń (nie)przetłumaczalnych: culture bumps – wyboje kulturowe, complex linguistic hurdles – złożone językowe przeszkody oraz culture clashes – zderzenia kultur.

Keywords

EN

translation theory; culture-bound concepts; humour; untranslatability

PL

pojęcia związane z kulturą; humor; nieprzetłumaczalność kulturowa; wyboje kulturowe; złożone językowe przeszkody; zderzenia kultur

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
• Year: 2016
• Volume: 34
• Issue: 1

Dates

published

2016

online

2016-12-13

Contributors

author

Anna Maria Sadkowska

References

• Aloysius Parker, (n.d.), [in:] Wikipedia, [in:] http://en.wikipedia.org/wiki/Aloysius_Parker [dostęp: 21.04.2016]
• Bałuk-Ulewiczowa T., 2000, Beyond Cognizance: Fields of Absolute Untranslatability, [in:] W. Kubiński, O. Kubińska, T. Z. Wolański (red.), Przekładając nieprzekładalne, Gdańsk, s. 173–182.
• Bałuk-Ulewiczowa T., 2002, Dzieje innych miłości, czyli o nieprzekładalności bezwzględnej w tekstach o wartościach w sztuce, [in:] W. Chłopicki (red.), Język trzeciego tysiąclecia II, 2: Polszczyzna a języki obce: przekład i dydaktyka, „Język a komunikacja 4”, Kraków, s. 9–17.
• Bassnett S., 2007, Culture and Translation, [in:] P. Kuhiwczak, K. Littau (eds.), A Companion to Translation Studies, Clevedon–Buffalo–Toronto, s. 13–23.
• Bellis M., n.d., Famous Trademarks – Pillsbury Doughboy, About.com, [in:] http://inventors.about.com/od/pstartinventions/a/Pillsbury_Dough.htm [dostęp: 25.04.2016].
• Catford J. C., 1965, A linguistic theory of translation, Oxford.
• Cui J., 2012, Untranslatability and the Method of Compensation, “Theory and Practice in Language Studies”, nr 2(4), s. 826–830, [in:] http://ojs.academypublisher.com/index.php/tpls/article/view/tpls0204826830/4574 [dostęp: 21.04.2016]; doi:10.4304/tpls.2.4.826-830.
• Cymbalista P., 2003, Untranslatability as Culture-Specific Phenomenon, “Studia Anglica Resoviensia”, nr 2(14), s. 21–31, [in:] http://www.ur.edu.pl/file/1251/sar_v2_02.pdf [dostęp: 23.04.2016].
• Hatim B. & Mason I., 1989, Discourse and the Translator, London.
• Hejwowski K., 2004, Translation: A cognitive-communicative approach, Olecko.
• Karamanian A. P., 2002, Translation and Culture, “Translation Journal”, nr 6(1), [in:] http://www. bokorlang.com/journal/19culture2.htm [dostęp: 25.04.2016].
• Korzeniowska A., Kuhiwczak P., 1998, Successful Polish-English translation: tricks of the trade, Warszawa.
• Kostovčík L., 2009, The Translation of Verbally-Expressed Humour on Screen in Slovakia: An Outline of Research Problems, [in:] Language, Literature and Culture in a Changing TransatlanticWorld, s. 175–180, [in:] www.pulib.sk/elpub2/FF/Ferencik2/pdf_doc/23.pdf [dostęp: 21.04.2016].
• Lambert J., 2000, Cultural studies, the study of cultures and the question of language: facing / excluding the new millennium, [in:] D. Delabastita, L. D’hulst, R. Meylaerts (red.), 2006, Functional Approaches to Culture and Translation, Amsterdam/Philadelphia, s. 163–171.
• Leemets T., 1992, Translating the “untranslatable” words, [in:] Euralex ’92 – Proceedings, [in:] http://www.euralex.org/elx_proceedings/Euralex1992_2/022_Helle%20Leemets%20-Translating%20the%20untranslatable%20words.pdf [dostęp: 17.04.2016].
• Lefevere A. (red.), 1992, Translation: History, Culture: A Source Book, London–New York.
• Lorre Ch. & Prady B. (Producers) & Cendrowski M. (Director). (2007–2012). Teoria wielkiego podrywu [DVD]. Seasons 1–5. United States: Warner Bros. Entertainment. Polish distribution: Galapagos Sp. z o.o.
• Newmark P., 1988, A Textbook of Translation, London.
• Nida E., Taber C., 1969, The Theory and Practice of Translation, Leiden.
• Nosy, n.d., [in:] Oxford Dictionaries Online, [in:] http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/nosy?q=nosey [dostęp: 25.04.2016].
• Pedersen J., 2005, How is culture rendered in subtitles?, [in:] MuTra Conference Proceedings, [in:] http://euroconferences.info/proceedings/2005_Proceedings/2005_Pedersen_Jan.pdf [dostęp: 22.04.2016].
• Pisarska A., Tomaszkiewicz T., 1996, Współczesne tendencje przekładoznawcze, Poznań.
• Raphaelson-West D., 1989, On the Feasibility and Strategies of Translating Humor, “Meta”, nr 34(1), s. 128–141, doi: 10.7202/003913ar.
• Samuel M. B., Samuel K. D., 2007, Critical Approaches to the Notion of Translatability and Untranslatability of Texts in Translation Studies, “Pakistan Journal of Social Sciences”, nr 4(3), s. 375–379, [in:] http://docsdrive.com/pdfs/medwelljournals/pjssci/2007/375-379.pdf [dostęp: 17.04.2016].
• Swearinge J., 2013, Cow Tipping: Fake or Really Fake?, “Modern Farmer”, [in:] http://modernfarmer.com/2013/09/cow-tipping-myth-or-bullcrap/ [dostęp: 07.04.2016].
• Tisgam K. H., 2009, Translating Cultural Humour: Theory and Practice, “Wasit Journal for Humanities” 5(9), s. 79–121, [in:] http://www.iasj.net/iasj?func=fulltext&aId=19938 [dostęp: 21.04.2016].

Identifiers

DOI

10.17951/ff.2016.34.1.123