Literatura lęku, literatura nadziei – przemiany wybranych kategorii katastrofizmu i postapokaliptyki na przełomie wieku XX i XXI

• Authors: Karolina Wierel
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Głównym celem rozprawy jest wskazanie ewolucji i zróżnicowania strategii narracyjnej w obrębie fantastyki naukowej, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości, którą można zakwalifikować jako cosy catastrophe, speculative fiction, dystopia postapokaliptyczna czy ekotopia, wraz z przykładami literackimi i filmowymi. Motywy  katastrofy, końca i apokalipsy stanowią główne punkty konstrukcyjne niniejszej analizy i kierują uwagę na ich wykorzystanie w literaturze fantastycznej, szczególnie z końca wieku XX i początku wieku XXI. W celu zobrazowania przemian, jakim ulegają owe motywy,  przywołano pojęcia takie jak: fantastyka, fantastyka  postapokaliptyczna, katastrofizm, cosy catastrophe, speculative fiction. Odmiany te przedstawiono wraz z przykładami dzieł  przynależących do fantastyki naukowej. Wykorzystano narzędzia oferowane przez hermeneutykę oraz intuicjonizm. Po analizie i interpretacji zgromadzonego materiału zauważono, iż konwencje charakterystyczne dla „gatunków zmąconych” z przełomu wieku XX i XXI są podobne pod względem konstrukcji fabuły do aktualnych dyskursów prowadzonych w obszarze nowej humanistyki, humanistyki afirmatywnej czy humanistyki zaangażowanej w kwestie podstawowe dla całej dziedziny, takie jak zdefiniowanie pojęć: człowiek, życie, człowieczeństwo, nie-człowiek. Konwencje katastroficzna i postapokaliptyczna, które bazują na perspektywie stworzenia rzeczywistości odmiennej od tej sprzed katastrofy, uruchamiają obszary wiedzy z dziedziny antropologii kultury, socjologii czy psychologii w celu interpretacji tematów istotnych dla paradygmatów nowej humanistyki końca XX i początków XXI wieku. Zarysowują pejzaż intelektualny i emocjonalny czasu przełomu.

EN

The motifs of catastrophe, end and apocalypse constitute the main construction points of this analysis and direct research attention to their use in fantastic works, with particular emphasis on its literary relationship with the works of the late 20th century and the beginning of the 21st century. To illustrate the changes that these motifs undergo, I will refer to concepts such as: fantasy, post-apocalyptic fantasy, catastrophism, cosy catastrophe, speculative fiction, or dark ecology and their literary and film accomplishments. The main way of thinking of the dissertation is to take into account the differences between catastrophic and post-apocalyptic creativity and to indicate the implications between these styles and their textual narratives. After the analysis and interpretation of the collected material, it can be noticed that the conventions characteristic of the turn of the 20th and 21st century, being an example of "blurred species" within science fiction, refer to the plot of the current discourses in the field of the new humanities, affirmative humanities or humanities involved in fundamental issues for the humanities themselves, such as human, life, humanity, non-human.

Keywords

PL

fantastyka; katastrofizm; postapokalipsa; nowa humanistyka

EN

fantastic fiction; post-apocalyptic fiction; catastrophism; cosy catastrophe; new humanistic

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
• Year: 2018
• Volume: 36
• Issue: 2

Dates

published

2018

online

2019-01-18

Contributors

author

Karolina Wierel

References

• BIBLIOGRAFIA PODMIOTOWA
• Atwood, M. (2004). Oryks i Derkacz. Przeł. Małgorzata Hesko-Kołodzińska. Poznań: Zysk i S-ka.
• Atwood, M. (2010). Rok Potopu. Przeł. Marcin Michalski. Kraków: Znak.
• Atwood, M. (2017). MaddAddam. Przeł. T. Wilusz. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Butler, O.E. (2000). Przypowieść o siewcy. Przeł. J. Chełmniak. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Butler, O.E. (2003). Przypowieść o talentach. Przeł. J. Chełminiak. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Cixin, L. (2017a). Ciemny las. Przeł. A. Jankowski. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
• Cixin, L. (2017b). Problem trzech ciał. Przeł. A. Jankowski. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
• Cixin, L. (2018). Koniec śmierci. Przeł. A. Jankowski. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
• Christopher, J.S. (1992). Śmierć trawy. Przeł. D. Górska. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
• Dick, P.K. (1995). Czy androidy śnią o elektrycznych owcach? Przeł. S. Kędzierski. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Faber, M. (2005). Pod skórą. Przeł. M. Świerkocki. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Faber, M. (2015). Księga dziwnych nowych rzeczy. Przeł. T. Kłoszewski. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Glukhovsky, D. (2010). Metro 2033. Przeł. P. Podmiotko. Kraków: Wydawnictwo Insignis.
• Glukhovsky, D. (2010). Metro 2034. Przeł. P. Podmiotko. Kraków: Wydawnictwo Insignis.
• Glukhovsky, D. (2015). Metro 2035. Przeł. P. Podmiotko. Kraków: Wydawnictwo Insignis.
• Huxley, A. (1932). Brave New World. Londyn: Chatto & Windus.
• Ishiguro, K. (2007). Nie opuszczaj mnie. Przeł. A. Szulc. Warszawa: Wydawnictwo Albatros.
• Ishiguro, K. (2017). Pogrzebany olbrzym. Przeł. A. Szulc. Warszawa: Wydawnictwo Albatros.
• Jemisin, N.K. (2015). Piąta pora roku (audiobook). Przeł. J. Małecki. Czyt. M. Więckowski. Kraków: Wydawnictwo SQN. Pobrano z: https://www.youtube.com/watch?v=_cyWgfHIg2c (dostęp: 31.10.2018).
• Jemisin, N.K. (2016). Wrota obelisków. Przeł. J. Małecki. Kraków: Wydawnictwo SQN. Pobrano z: https://www.youtube.com/watch?v=zL6gnJil34Y (dostęp: 31.10.2018).
• Jemisin, N.K. (2017). Kamienne niebo. Przeł. J. Małecki. Kraków: Wydawnictwo SQN.
• McCarthy, C. (2008). Droga, wyd. II . Przeł. R. Sudół. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Shelley, M. (1826). The Last Man. Londyn: Henry Kolbum.
• Shelley, M. (2013). Frankenstein albo Nowy Prometeusz. Przeł. M. Płaza. Czerwonak: Wydawnictwo Vesper.
• Tołstoj, T. (2004). Kyś. Przeł. J. Czech. Kraków: Znak.
• BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTOWA
• Agamben, G. (2008). Wspólnota która nadchodzi. Przeł. S. Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
• Aldis, B. (1973). Billion Year of Spree: The True History of Science Fiction. Nowy Jork: Doubleday.
• Böhme, G. (1998). Antropologia filozoficzna: ujęcie pragmatyczne. Przeł. P. Domański. Warszawa: Wydawnictwo IFI S PAN.
• Braidotti, R. (2013). The Posthuman. Nowy Jork: Polity Press.
• Czapliński, P. (2017). Sploty. Teksty Drugie, 1, s. 9–17.
• Domańska, E. (2017). Sprawiedliwość epistemiczna w humanistyce zaangażowanej. Teksty Drugie, 1, s. 41–59.
• Frelik, P. (2017). Kultury wizualne science fiction. Kraków: Universitas.
• Girard, R. (2018). Apokalipsa tu i teraz. Przeł. C. Zalewski. Kraków: Wydawnictwo W.A.M.
• Geertz, C. (1990). O gatunkach zmąconych: nowe konfiguracje myśli społecznej. Przeł. Z. Łapiński. Teksty Drugie, 2, s. 113–130.
• Heffernan, T. (2008). Post-Apocalyptic Culture: Modernism, Postmodernism and the Twentieth-Century Novel. Toronto–Buffalo–Londyn: University of Toronto Press.
• Hölderlin, F. (2014). Patmos. W: F. Hölderlin, Poezje zebrane. Przeł. A. Lam. Pułtusk: Wydawnictwo Typografia.
• Latour, B. (2009). Polityka natury: nauki wkraczające do demokracji. Przeł. A. Czarnecka. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Latour, B. (2011). Nigdy nie byliśmy nowocześni. Przeł. M. Gdula. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Morton, T. (2013). Hiperobjects. Philosophy and Ecology After the End of the World. Minneapolis–London: University of Minnesota Press.
• Morton, T. (2016). Dark Ecology: For a Logic of Future Coexistence. Nowy Jork: Columbia University Press.
• Nietzsche, F. (2012). Narodziny tragedii. Przeł. P. Pieniążek. Łódź: Wydawnictwo Oficyna.
• Nurek, G. (2016). Festiwal Conrada 2016. Michel Faber, autor książki Pod skórą, słucha Czesława Miłosza i SBB. Gazeta Wyborcza, 26 października. Pobrano z: http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,44425,20893307,michel-faber-slucha-niemena-i-sbb.html (dostęp: 29.10.2018).
• Nycz, R. (2017). Nowa humanistyka w Polsce. Teksty Drugie, 1, s. 18–40.
• Ortega y Gasset, J. (2008). Bunt mas. Przeł. P. Mikiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza.
• Oziewicz, M. (2017). Speculative Fiction. W: Oxford Research Encyclopedias. Pobrano z: http://literature.oxfordre.com/view/10.1093/acrefore/9780190201098.001.0001/acrefore-
• 9780190201098-e-78 (dostęp: 29.10.2018). DOI:10.1093/acrefore/9780190201098.013.78.
• Spengler, O. (2001). Zmierzch Zachodu: zarys morfologii historii uniwersalnej. Przeł. J. Marzęcki. Kraków: Wydawnictwo KR.
• Szatrawski, K.D. (2013). Tożsamość rozproszona i społeczna opresja w warunkach wyczerpującej się kultury. W: E. Starzyńska, A. Kucner, P. Wasyluk (red.), Pesymizm, sceptycyzm, nihilizm, dekadentyzm – kultura wyczerpania? (s. 111–122). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Wojnowski, K. (2016). Pożyteczne katastrofy. Kraków: Universitas.
• Rosińska-Kozuba, N. (2013). Kultura Zachodu jako kultura wyczerpania rozumu. Emila Ciorana pesymistyczna wizja kultury zachodniej. W: E. Starzyńska, A. Kucner, P. Wasyluk (red.), Pesymizm, sceptycyzm, nihilizm, dekadentyzm – kultura wyczerpania? (s. 153–166). Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Identifiers

DOI

10.17951/ff.2018.36.2.107-120