Poziom rozwoju funkcji wykonawczych a poczucie umiejscowienia kontroli u dzieci pięcioletnich

• Authors: Sara Aleksandra Filipiak
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zarówno funkcje wykonawcze, jak i poczucie umiejscowienia kontroli wzmocnień zaczynają się kształtować już w okresie dzieciństwa. Wprawdzie reprezentują one odmienną naturę, ale czy rozwijają się zupełnie niezależnie od siebie? Wielokrotnie wskazywano, iż w zmianach rozwojowych poczucia kontroli istotną rolę odgrywają oddziaływania wychowawcze (Kulas 1998, Loeb 1975). Nowsze wyniki badań sugerują także prawdopodobne biologiczne uwarunkowania poczucia kontroli (Declerck, Boone i in. 2006; Kochanska, Murray i in. 2000). Podłożem określonego poczucia kontroli mogą być mózgowe mechanizmy odpowiedzialne za autoregulację. Kluczową rolę w procesach autoregulacyjnych odgrywają funkcje wykonawcze wpływające na skuteczność podejmowanych przez człowieka działań. Wysoka skuteczność działania (wraz z poczuciem satysfakcji, które mu towarzyszy) może sprzyjać kształtowaniu się kontroli wewnętrznej. Celem badań było ustalenie związku między sprawnością funkcji wykonawczych a poczuciem umiejscowienia kontroli u dzieci pięcioletnich. Mimo braku doniesień empirycznych dotyczących małych dzieci założono, że u pięciolatków charakteryzujących się wysoką sprawnością funkcji wykonawczych można częściej zarejestrować poczucie kontroli wewnętrznej (w porównaniu z dziećmi o niskiej sprawności funkcji wykonawczych). Wyniki potwierdziły to założenie. Sprawność funkcji wykonawczych istotnie różnicowała poczucie umiejscowienia kontroli w sytuacjach sukcesów oraz niepowodzeń u badanychdzieci. Dodatkowe analizy wykazały, że pięcioletni chłopcy charakteryzowali się większą sprawnością funkcji wykonawczych w porównaniu z dziewczynkami. Z kolei dziewczynki miały istotnie większe zewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli w sytuacjach sukcesów oraz niepowodzeń w porównaniu z chłopcami. Wyniki te dyskutowane są w kontekście oddziaływań socjalizacyjnych, które podejmuje się wobec chłopców i dziewczynek.

EN

Both executive functions and locus of control start to develop in childhood and represent different nature. However, do they develop quite independently? Locus of control is an important dimension of personality which may be located on the continuum with two ends: internal and external locus of control. The research repeatedly indicate that in developmental changes of locus of control the educational influences are regarded as a key factor (Kulas, 1998; Loeb, 1975). More contemporary research suggest that there might be also biological basis of locus of control (Declerck, Boone et al., 2006; Kochanska, Murray et al., 2000). Specifically, brain mechanisms responsible for self-regulation might be linked to biological bases of locus of control. In self-regulation processes, executive functions play the key role as they have an influence on the efficacy of intentional human behaviours. High efficacy of behaviours and – as a consequence - the feeling of satisfaction, may support the formation of internal locus of control. The research objective is to determine the connection between executive function’s efficiency and locus of control in five-year old children. In spite of lack of empirical evidence from small children, it was assumed that children with high executive function’s efficiency manifest more often internal locus of control (in contrast to children with low executive function’s efficiency.

Keywords

PL

funkcje wykonawcze; poczucie umiejscowienia kontroli wzmocnień; autoregulacja; wiek przedszkolny

EN

executive functions; locus of control; self-regulation; preschool age

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia
• Year: 2016
• Volume: 29
• Issue: 3

Dates

published

2016

online

2017-06-28

Contributors

author

Sara Aleksandra Filipiak

References

• Akin A. (2011), Academic Locus of Control and Self-Handicapping, “Procedia – Social and Behavioral Sciences”, 30, 812–816.
• Anderson P. (2002), Assessment and development of executive function (EF) during childhood, “Child Neuropsychology”, 8, 71–82.
• Anderson V., Jacobs R., Anderson P.J. (2008), Executive functions and the frontal lobes. A lifespan perspective, Nowy Jork: Taylor and Francis Group.
• Ardila A. (2008), On the evolutionary origins of executive functions, “Brain and Cognition”, 68, 92–99.
• Barkley R.A. (1997), Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD, “Psychological Bulletin”, 121, 1, 65–94.
• Beisert M. (2004), Seksualność w cyklu życia człowieka Poznań: Zakład Wydawniczy K. Domke.
• Best D.L., Williams J.E. (1993), A cross-cultural viewpoint, [w:] A.E. Beall, R.J. Sternberg (red.), The psychology of gender, Nowy Jork: Guilford, 215–248.
• Best J. R., Miller P. H., Jones L. L. (2009), Executive functions after age 5: Changes and correlates, “Developmental Review”, 29, 180–200.
• Bodill K., Roberts L. (2013), Implicit theories of intelligence and academic locus of control as predictors of studying behavior, “Learning and Individual Differences”, 27, 163–166.
• Brabander B. de, Boone Ch., Geritz P. (1989), Locus of control, fatalism, arousal, and activation, “Perceptual and Motor Skills”, 69, 75–82.
• Brabander B. de, Boone Ch., Geritz P. (1992), Locus of control and cerebral asymmetry, “Perceptual and Motor Skills”, 75, 131–143.
• Brzezińska A.I., Nowotnik A. (2012), Funkcje wykonawcze a funkcjonowanie dziecka w środowisku przedszkolnym i szkolnym, „Edukacja”, 1, 117, 61–73.
• Brzozowski P. (1995a), Poczucie kontroli jako wymiar osobowości – podstawy teoretyczne, techniki badawcze i wyniki badań, [w:] R.Ł. Drwal (red.), Adaptacja kwestionariuszy osobowości, Warszawa: PWN, 199–227.
• Brzozowski P. (1995b), Kwestionariusz do Pomiaru Poczucia Kontroli (Delta) R. Ł. Drwala, [w:] R.Ł. Drwal (red.), Adaptacja kwestionariuszy osobowości, Warszawa: PWN, 228–241.
• Carlson S.M., White R.E., Davis-Unger, A.C. (2014), Evidence for a relation between executive function and pretense representation in preschool children, “Cognitive Development”, 29, 1–16.
• Culbertson W.C., Zillmer E.A. (2011), Tower of London. Drexel University: 2nd Edition (TOL DX). Technical Manual, Kanada: Multi-Health Systems.
• Pąchalska M., Kaczmarek B.L.J., Kropotov J.D. (2014), Neuropsychologia kliniczna. Od teorii do praktyki, Warszawa: PWN.
• Pennequin V., Sorel O., Fontaine R. (2010), Motor planning between 4 and 7 years of age: Changes linked to executive functions, “Brain and Cognition”, 74, 107–111.
• Piaget J. (1967), Rozwój ocen moralnych dziecka, tłum. T. Kołakowska, Warszawa: PWN.
• Piers E.V. (1977), Children’s self-esteem certainty and responsibility for success and failures, “Journal of Genetic Psychology”, 130, 148–155.
• Putko A. (2008), Dziecięca teoria umysłu w fazie jawnej i utajonej a funkcje wykonawcze, Poznań: Wydawnictwo Naukowe im. Adama Mickiewicza.
• Rotter J. (1966), Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement, “Psychological Monograph”, 80, 1–28.
• Szmigielska B. (1994), Poczucie kontroli wzmocnień u dzieci w wieku przedszkolnym, „Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej”, 2, 1, 50–61.
• Szmigielska B. (1996), Skala Poczucia Kontroli u Dzieci Przedszkolnych – SPK-DP. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
• Szmigielska B. (1998), Wybrane aspekty rozwoju poznawczego i społeczno-emocjonalnego a poczucie kontroli u dzieci, [w:] M. Smoczyńska (red.), Studia z psychologii rozwojowej i psycholingwistyki, Kraków: Universitas, 97–88.
• Szuman S. (1968), Badania nad rozwojem apercepcji i produkcji prostych kształtów u dzieci, [w:] L. Wołoszynowa (red.), Materiały do nauczania psychologii, t. I, Warszawa: PWN, 415–487.
• Trempała J. (2000), Modele rozwoju psychicznego. Czas i zmiana, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
• Trempała J. (2001), Dwa przełomy w badaniach nad rozwojem psychicznym człowieka, „Przegląd Psychologiczny”, 44, 1, 85–92.
• Varatanova I. (2014), Motivation, Self-attitude and Control Locus of Senior School children, “Procedia – Social and Behavioral Sciences”, 146, 358–363.
• Vasta R., Haith M.M., Miller S.A. (2004), Psychologia dziecka, Warszawa: WSiP.
• Zelazo P.D., Frye D., Rapus T. (1996), An age-related dissociation between knowing rules and using them, “Cognitive Development”, 11, 37–63.
• Zelazo P.D., Carter A., Reznick J.S., Frye D. (1997), Early development of executive function: A problem- solving framework, “Review of General Psychology”, 1, 2, 198–226.

Identifiers

DOI

10.17951/j.2016.29.3.83