PL
Przedmiotem niniejszego artykułu jest transformacja jako wielopoziomowe zjawisko społeczne, doświadczenie transformacji i modernizacji polskiego społeczeństwa (od 1989 roku do dzisiaj) oraz zmiany jego cech mentalnych. Badanie zmiany mentalności obejmuje analizę przemian w systemach wartości i zainteresowań oraz orientacji społecznych, dominujących społecznych wzorców zachowań, typowych reakcji itd. Udowodniono, że cechy mentalne odgrywają jedną z najważniejszych ról w procesach transformacji społecznej. Mają one swój udział w kształtowaniu postrzegania i wdrażaniu postaw i nastawień, które są do pewnego stopnia nawykowe oraz odpowiadają wartościom i ustalonym normom zachowania. Jednocześnie potrafią znacznie skomplikować szybkie opanowanie innowacji, ponieważ jedną z głównych funkcji mentalności jest przeciwdziałanie gwałtownym rewolucyjno-reformistycznym przemianom i promowanie ścieżek ewolucyjnych zmian kulturowych, społecznych i innych. W artykule podjęto próbę ustalenia, które cechy mentalne były i są dalej pomocne dla rozwoju oraz modernizacji Polski, a które odwrotnie – przeszkadzają na etapie przeprowadzania reform i zmian społecznych oraz przy tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego. Zgodnie z wnioskami płynącymi z badań polskiemu społeczeństwu ogólnie udało się odejść od strategii działania według reguł „starego systemu” i mentalności homo sovieticus. Przede wszystkim dotyczy to nowego pokolenia urodzonego w niepodległej Polsce. Ważnym zadaniem, które stoi przed polskim społeczeństwem jest porzucenie pozostałych przestarzałych sowieckich zachowań, zwiększenie poziomu odpowiedzialności oraz aktywności, wzajemnego zaufania i współpracy, rozwój działalności społecznej, wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego, które jest motorem zmian oraz kontrolerem samorządu lokalnego i władzy państwowej. Wtedy mentalność będzie mogła pełnić funkcję katalizatora, nie zaś hamulca rozwoju społecznego.
EN
The subject of article is transformation as a multilevel social phenomenon, experience of transformation and modernization of Polish society (in the period from 1989 to the present day, including the turning point of the reforms in 1999 and the context of Poland's membership in NATO and the EU) and changes in its mental characteristics. Mental qualities play one of the most important roles in the processes of social transformation: they have their share in shaping the perception and implementation of attitudes, correspond to values, established norms of behavior. At the same time, they can significantly complicate the rapid mastery of innovation (both consciously and subconsciously), because one of the main functions of mentality is to counteract violent revolutionary-reformist transformations and to promote paths of evolutionary cultural, social and other changes. The study of mental features should clarify which of them were helpful, and which rather the opposite – hindered at the stage of reforms and social changes and the creation of civil society. These considerations are based on the assumption that destructive mental traits are mainly associated with many years of subjecting Poland to the power of other countries, especially the Soviet Union, which led to negative state experiences, which in turn translates into a lack of liberal traditions and a low level of civic awareness of society. A very important task that Polish society faces is abandoning outdated Soviet behavior, increasing the level of responsibility and activity, mutual trust and cooperation, developing social activity, strengthening civil society, which is the engine of change and the controller of local and state self-government.