Między instynktem a racjonalnością – wartość najwyższa dla Nietzschego i Sokratesa

• Authors: Maciej Wodziński
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest polemika z przyjętym postrzeganiem kwestii uznawania wartości najwyższej przez Sokratesa oraz Fryderyka Nietzschego. Jednego przedstawia się zazwyczaj jako skrajnego racjonalistę, drugiemu przypisuje się natomiast wychwalanie witalności oraz postępowania instynktownego, którego celem miało być wzmaganie woli mocy. Przeprowadzona w artykule analiza wybranych wątków z pism Ksenofonta i Platona pokazuje, że myśli Ateńczyka nie można przypisać dogmatycznego intelektualizmu etycznego. Jego prawdziwymi celami okazują się: rozbudzanie niepewności swoich interlokutorów, zdobywanie nad nimi przewagi w dyskusji, co przyjmowało często formę słownego agonu, będącego odpowiednikiem woli mocy Nietzschego. Natomiast zestawienie postaci Kaliklesa z Platońskiego Gorgiasza z myślą Nietzschego pokazuje, że oprócz czystej instynktowności liczyła się dla nich również umiejętność jej opanowania i samo-przezwyciężenia. Konkluzją artykułu jest wykazanie, że zarówno Sokratesowi, jak i Nietzschemu nie należy przypisywać zwyczajowych, skrajnych stanowisk, a wartością uznawaną przez obu za najwyższą było posiadanie „instynktu racjonalności” – czyli takiego wykorzystania potencjału naszej plastycznej natury, które uzgodni wolę mocy z rozumem.

DE

Das Ziel des Artikels ist die Polemik mit der gebräuchlichen Auffassung der Frage nach ein Anerkennung des höchsten Wertes bei Sokrates und Friedrich Nietzsche. Der eine wird als der extremer Rationalist dargestellt, dem anderen wird dagegen die Apotheose der Vitalität und des instinktiven Verhaltens zugeschrieben, das den Willen zur Macht stärken soll. Die im Artikel durchgeführte Analyse ausgewählter Motive aus den Schriften von Xenofon und Platon zeigt, dass die Gedanken des Atheners nicht einem dogmatischen ethischen Intellektualismus entspringen. Als seine wahren Ziele erweisen sich das Erwecken der Unsicherheit bei seinen Gesprächspartnern sowie der Vorsprung in der Diskussion, was häufig die Form von mündlichem Agon annahm, einer Entsprechung des Willens zur Macht bei Nietzsche. Die Zusammenstellung der Gestalt von Kalikles aus Platons Gorgias mit dem Gedanken Nietzsches verdeutlicht, dass ausser reinem instinktivem Verhalten auch die Fähigkeit seiner Beherrschung und Selbstüberwindung für sie zählte. Der Artikel gelangt zu der Schlussfolgerung, dass man weder Sokrates noch Nietzsche die gewöhnlichen extremen Haltungen zuschreiben sollte und dass für beide Philosophen als der höchste Wert der Besitz eines "Instinkts der Rationalität" galt - einer solchen Benutzung des Potenzials unserer plastischen Natur also, das den Willen zur Macht mit dem Verstand vereinbart.

EN

Challenged in this paper is the general perception of how the concept of supreme value was perceived by Socrates and Friedrich Nietzsche. Socrates is usually described as an extreme rationalist while Nietzsche is referred to as a proponent of vitality and instinctive behaviour designed to increase the will to power. It follows from an analysis of Xenophon’s and Plato’s works by the author of this paper that the Athenian’s ethical intellectualism was far from dogmatic. For his real goal was to raise his interlocutors’ doubts in the discourse and stimulate critical thinking. This took often the form of a verbal agon, which actually corresponds with Nietzsche’s will to power. Yet a juxtaposition of Callicles from Plato's Gorgias with Nietzsche's thought indicates that what mattered for them both apart from pure instinctiveness was the ability to control and overcome that phenomenon. The author concludes that neither Socrates nor Nietzsche should be associated with holding customarily extreme positions, and that the value considered by both as the supreme one was possessing an "instinct of rationality", that is taking such advantage of the potential of our plastic nature which reconciles the will to power with reason. 

Keywords

PL

Nietzsche; Sokrates; wartość najwyższa; aksjologia; wola mocy

DE

Nietzsche; Sokrates; der höchste Wert; Axiologie; der Wille zur Macht

EN

Nietzsche; Socrates; supreme value; axiology; the will to power

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2019
• Issue: 27

Dates

published

2019

online

2019-07-30

Contributors

author

Maciej Wodziński

References

• Arystoteles. Metafizyka. Tłum. Kazimierz Leśniak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1984.
• Arystoteles. „O dowodach sofistycznych”. W: Arystoteles, Dzieła wszystkie. Tłum. Kazimierz Leśniak. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1990.
• Deleuze, Gilles. Nietzsche i filozofia. Tłum. Bogdan Banasiak. Warszawa: Wydawnictwo Spacja, 1993.
• Fisher, Milena. „Nietzsche o moralności”. W: Nietzsche i tradycja antyczna, red. Bogdan Banasiak, Paweł Pieniążek, 221-231. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.
• Guthrie, William Keith Chambers. Sokrates. Tłum. Krzysztof Łapiński, Sławomir Żuławski. Warszawa: Aletheia, 2000.
• Hackforth, Reginald. „Great thinkers. (I) Socrates”. Philosophy, 1933, vol. 8 issue 31: 259-272. DOI: https://dx.doi.org/10.1017/S0031819100032939
• Heidegger, Martin. Nietzsche. Tłum. Andrzej Gniazdowski, Piotr Graczyk, Wawrzyniec Rymkiewicz, Mateusz Werner, Cezary Wodziński. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
• Hyland, Drew. „Nietzsche’s 'Love' for Socrates”. Humanities, 2015, 4: 3-16. DOI: https://dx.doi.org/10.3390/h4010003.
• Jadczak, Ryszard. „Teoria kratyzmu Władysława Witwickiego”. Acta Universitatis Nicolai Copernici, 1981, (121): 25-40.
• Kaufman, Walter Arnold. “Nietzsche's admiration for Socrates”. Journal of the History of Ideas, 1948, vol. 9, nr 4: 472-491.
• Kierkegaard, Soren Aabye. Okruchy filozoficzne. Tłum. Karol Toeplitz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1988.
• Kierkegaard, Soren Aabye. O pojęciu ironii z nieustającym odniesieniem do Sokratesa. Tłum. Alina Djakowska. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1999.
• Ksenofont. Pisma Sokratyczne. Tłum. Leon Joachimowicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1967.
• Kwiek, Marek. Rorty i Lyotard: w labiryntach postmoderny. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, 1994.
• Legutko, Ryszard. Sokrates, filozofia męża sprawiedliwego. Poznań: Zysk i S-ka, 2013.
• Leoński, Jacek. „Historia wykorzystywania dokumentów osobistych w socjologii”. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, 1995, zeszyt 2: 123-128.
• Letkiewicz, Sławomir. Moralność dla wszystkich czy dla każdego? Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2011.
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. Antychrześcijanin. Tłum. Grzegorz Sowinski. Kraków: ZW Nomos, 1996.
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm. Tłum. Bogdan Baran. Kraków: Inter Esse, 1994.
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. Tako rzecze Zaratustra. Tłum. Wacław Berent. Gdynia: Wydawnictwo Tenet, 1991.
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. The Pre-Platonic Philosophers. Tłum. Gregory Whitlock. Chicago: University Of Illinois Press, 2006.
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. Wola mocy. Tłum. Stefan Frycz, Konrad Drzewiecki. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003.
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. Zmierzch bożyszcz. Tłum. Paweł Pieniążek. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006.
• Olesiński, Dariusz. „Elenktyka jako therapeia w świetle Platońskiego Eutyfrona”. W: Therapeia, askesis, mediatio, red. Krzysztof Łapiński, Robert Pawlik, Rafał Tichy, 49-60. Warszawa: Wydawnictwo UW, 2017.
• Platon. Dialogi. Tłum. Władysław Witwicki. T. I, II. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 1997-99.
• Porter, James. „Nietzsche and 'The problem of Socrates'”. W: A Companion to Socrates, red. Sara Ahbel-Rappe, Rachana Kamtekar, 406-425. Oxford: Blackwell, 2006. DOI: https://dx.doi.org/10.1002/9780470996218.ch25
• Sauerland, Karol. „Od Sokratesa do Zaratustry”. W: Nietzsche i tradycja antyczna, red. Bogdan Banasiak, Paweł Pieniążek, 129-133. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.
• Sikorski, Dariusz Konrad. „Sofistyka, nihilizm, totalitaryzm – myśli na XXI wiek”. Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska 3, 2004: 223-234.
• Tymura, Dorota. Sokrates Ksenofonta. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2017.

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2019.27.53-76