W poszukiwaniu samowiedzy. Oblicza wartości w mitach jako kodach kultury na przykładzie Syzyfa, Odysa i Edypa

• Authors: Ewa Lech

Title variants

EN

In Search of Self-knowledge. Calculates Values in Myths as Culture Codes on the Example of Sisyphus, Odysseus and Oedipus

Abstracts

DE

In den präsentierten Überlegungen stelle ich Mythen als – bisher einseitig gelesene – Metaphern der Reise der menschlichen Rationalität auf der Suche nach Macht und Wissen (Ödipus), Gewinnmaximierung (Sisyphos), Autonomie (Odysseus) vor. Die vorgestellten Neuinterpretationen zeigen die "andere" Seite der Werte, denen wir bereits Bedeutung gegeben haben. Odysseus verdankt seine Weisheit den Frauen, denen er begegnet. Die Bestrafung des Sisyphos, der einen Felsbrocken den Berg hinauf zu rollen hatte, ist die Essenz des entfremdeten Lebens. Der Held Ödipus verlor gegen das Schicksal, aber am Ende seines Lebens verkörperte er Weisheit und Erfüllung. Und der moderne Mensch – der Mensch des Anthropozäns? Er verliert sich in der Herrschaft über die Erde und auf der Erde. Seine Entwicklung und sein Wachstum bringen keinen Aufschwung. Macht und Wissen garantieren keine Freiheit. Die Autonomie und Selbsterkenntnis der Moderne drohen mit Selbstzerstörung. Die Bedrohung durch die Klimakrise offenbart das Janusgesicht zeitgenössischer Werte.

EN

The article presents myths as one-sided metaphors of the journey of human rationality in search of power and knowledge (Oedipus), profit maximization (Sisyphus), autonomy (Odysseus). The presented reinterpretations show the “other” side of the values to which we have already given meaning. Ulysses owes his wisdom to the women he meets. Sisyphus' punishment of rolling a boulder up a mountain is the essence of alienated life. The hero Oedipus lost to fate, but at the end of his life he personified wisdom and fulfillment. And the modern human-“Anthropoceneman”? He loses himself in dominion on and over the Earth. His development and growth do not lead to flourishment. Power and knowledge do not guarantee freedom. The autonomy and self-knowledge of modernity threaten the human with self-destruct. The threat of the climate crisis reveals the Janus face of contemporary values.

PL

W prezentowanych rozważaniach przedstawiam mity jako dotąd jednostronnie odczytywane metafory podróży ludzkiej racjonalności w poszukiwaniu władzy i wiedzy (Edyp), maksymalizacji zysku (Syzyf), autonomii (Odys). Zaprezentowane reinterpretacje ukazują „inną” stronę wartości, którym już nadaliśmy znaczenie. Ulisses swoją mądrość zawdzięcza napotkanym kobietom. Kara Syzyfa – wtaczanie głazu na górę – to esencja wyalienowanego życia. Heros Edyp przegrał z fatum, ale u kresu życia uosabiał mądrość i spełnienie. A współczesny człowiek, „antropoceńczyk”? Zatraca się w panowaniu nad Ziemią i na Ziemi. Jego rozwój i wzrost nie jest rozkwitem. Władza i wiedza nie zapewniają wolności. Autonomia i samowiedza nowoczesności grożą samozagładą. Zagrożenie kryzysem klimatycznym odsłania Janusowe oblicze współczesnych wartości.

Keywords

DE

Selbsterkenntnis; Wertegesichter; Mythen; Codes der Kultur, Neuinterpretation; Sisyphos; Odysseus; Ödipus

EN

self-knowledge; calculates values; myths; codes of culture; reinterpretations; Sisyphus; Odysseus; Oedipus

PL

samowiedza; oblicza wartości; mity; kody kultury; reinterpretacja; Syzyf; Odys; Edyp

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2022
• Issue: 34
• Pages: 235-255

Dates

published

2022

Contributors

author

Ewa Lech

• Uniwersytet w Białymstoku, Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych

References

• Adorno, Theodor W. Nowy prawicowy radykalizm. Wykład o jego kilku aspektach. Tłum. Mikołaj Ratajczak. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2020.
• Adorno, Theodor W., Max Horkheimer. Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
• Armstrong, Karen. Krótka Historia mitu. Tłum. Ireneusz Kania. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2021.
• Bąk, Wacław. Standardy Ja. Hierarchiczny model samowiedzy. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Filomatów – Wydawnictwo Liberi Libri, 2017.
• Bergson, Henri. Dwa źródła moralności i religii. Tłum. Piotr Kostyło, Krzysztof Skorulski. Kraków: Wydawnictwo Homini, 2007.
• Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: PWN, 2018.
• Cassirer, Ernst. Język i mit. Przyczynek do zagadnienia imion bogów. Tłum. Przemysław Parszutowicz. Kęty: Wydawnictwo Marek Drzewiecki, 2021.
• Eliade, Mircea. Aspekty mitu. Tłum. Piotr Mrówczyński. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1998.
• Eliade, Mircea. Obrazy i symbole. Szkice o symbolice magiczno-religijnej. Tłum. Magda i Paweł Rodakowie. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2022.
• Foucault, Michel. Lectures on The Will to Know. Lectures at The Collège De France, 1970/1971, and Oedipal Knowledge. New York: Picador, 2014.
• Freud, Sigmund. Totem i tabu. Kilka zgodności w życiu psychicznym dzikich i neurotyków. Tłum. Marcin Poręba, Robert Reszke. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1997.
• Fromm, Erich. Zapomniany język. Wstep do rozumienia snów, baśni i mitów. Tłum. Katarzyna Płaza. Kraków: Wydawnictwo vis-á-vis/Etiuda, 2020.
• Galván, Valentín. „El Mito de Edipo Rey en Michel Foucault”. A Parte Rei 2009, nr 64: 1–5.
• Gazzaniga, Michel S. Istota człowieczeństwa. Co sprawia, że jesteśmy wyjątkowi?. Tłum. Agnieszka Nowak-Młyńska. Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa, 2020.
• Graves, Robert. Mity Greckie. Tłum. Henryk Krzeczkowski. Kraków: Wydawnictwo vis-á-vis/Etiuda, 2020.
• Habermas, Jürgen. Filozoficzny dyskurs nowoczesności. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2005.
• Higgins, E. T. „Self-Patterns Discrepancy Theory: What of Self-Beliefs Cause People to Suffer?”. Advances in Experimental Social Psychology 1989, vol. 22: 93–136.
• Homer. Odyseja. Tłum. Lucjan Siemieński. Kraków: Wydawnictwo GREG, 2017.
• Horkheimer, Max, Theodor W. Adorno. Dialektyka oświecenia. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
• Kafka, Franz. Proces. Tłum. Bruno Szulc [właściwie Józefina Szelińska]. Madryt: Wydawnictwo Club International del Libro, 1999.
• Krot, Michał, Ewa Lech, Paweł Falkowski, Karol Polecki. Strach, odpowiedzialność, nadzieja. Filozoficzno-społeczne aspekty globalnego ocieplenia. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2021.
• Lacan, Jacques. Funkcja i pole mówienia i mowy w psychoanalizie. Referat wygłoszony na kongresie rzymskim 26-27 września 1953 w Instituto di psicologia della universitá di Roma. Tłum.
• Barbara Gorczyca, Wincenty Grajewski. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1996.
• Lech, Ewa. „Poszukiwana metafora antropocenu. Reinterpretacja mitu o Edypie”. Kultura i Wartości 2021, nr 31: 85–102. DOI: 10.17951/kw.2021.31
• Lèvi-Strauss, Claude. Mit i znaczenie. Pięć wykładów przygotowanych dla radia przez Claude’a Lévi-Straussa. Tłum. Monika Eccles, Rafał Wiśniewski. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2020.
• Lèvi-Strauss, Claude. „Struktura mitów”. Tłum. Władysław Kwiatkowski. Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 59, nr 4 (1968): 243–266.
• Lurker, Manfred. Przesłanie symboli w mitach, kulturach, religiach. Tłum. Ryszard Wojnakowski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2011.
• Malm, Andreas. „The Anthropocene Myth”. W: Jacobin, 30.03.2015, https://jacobin.com/2015/03/anthropocene-capitalism-climate-change/ (dostęp: 12.05.2022)
• Mercier, Hugo, Dan Sperber. The Enigma of Reason. A New Theory of Human Understanding. London: Penguin Books, 2018.
• Marciniak, Katarzyna. Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem. Warszawa: PWN, 2018.
• „Self-Discrepancy Theory”. Psychology Wiki, https://psychology.fandom.com/wiki/Self-Discrepancy_Theory (dostęp:10.05.2022)
• Sofokles. Tragedie, t. 1: Cykl Tebański. Tłum. Antoni Libera. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2018.
• Stambovsky, Phillip. Myth and the Limits of Reason. Amsterdam; Atlanta, GA: Rodopi, 1996.
• Werner, Kaitlyn M., Marina Milyavskaya. „Motivation and self-regulation: The role of want-to motivation in the processes underlying self-regulation and self-control”. Social and Personality Psychology Compass 13, nr 1 (2019), DOI: 10.1111/spc3.12425
• Žižek, Sławoj. Lacan. Tłum. Julian Kutyła. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2022.34.235-255

Biblioteka Nauki

31231858