Odstępstwa od wzorca duchownego w okresie potrydenckim. Wybrane przykłady z ksiąg wizytacyjnych archidiakonatu gnieźnieńskiego

• Authors: Anna Monika Jabłońska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ma na celu ukazanie przykładów duchownych, których zachowanie stanowiło odstępstwa od wzorca wypracowanego przez sobór trydencki. Sobór ten określił zasady przestrzegania w praktyce określonych ideałów teologicznych, formalnych, moralnych, materialnych, jak również obowiązujący aparat kontroli.Artykuł opisuje sytuację na wybranym terenie (archidiakonat gnieźnieński) w okresie, gdy wprowadzano w Polsce zalecenia reformy. W pracy zostało omówione świeckie duchowieństwo parafialne oraz związane z miejskimi szpitalami. Dane na temat postawy duchownych pochodzą ze staropolskich wizytacji archidiakonatu gnieźnieńskiego.Pozwalają one na zestawienie obowiązującego, posoborowego wzorca duchownego z rzeczywistością konkretnego miejsca i czasu. Do największych problemów należały: pijaństwo i związane z nim inne elementy, jak np. awanturnictwo i niedbałość w obowiązkach oraz niewłaściwe relacje z kobietami (w tym konkubinat i posiadanie nieślubnych dzieci). Zdarzały się również inne występki, jak np. niewłaściwy sakrament małżeństwa. Do radykalnych przewinień zaliczyć można natomiast kradzież. Towarzyszyć im mogły różne inne negatywne zachowania. W artykule ukazano jedynie pewne odstępstwa, natomiast została pominięta część dotycząca wywiązywania się ze sprawowania kultu i opieki duszpasterskiej ze względu na objętość pracy.Praca pokazuje także reakcję władz duchownych na odkryte problemy, jak również istnienie i funkcjonowanie aparatu kontroli, kary i poprawy.

EN

This article aims at presenting examples of the Polish clergy whose behaviour deviated from the model recommended by the Church Council of Trent. The Council established the principles of obeying in praxis theological, formal, moral and material ideals as well as the apparatus of obligatory supervision.The article describes the state of the affairs within the chosen area (i.e. the Gniezno archdeaconry) and within the period while the Church Council of Trent reform's recommendations were being implemented in Poland. In the paper, both the worldly parochial clergy and those connected to town hospitals are discussed. The data on the stances taken by clergy come from Old-Polish inspections of the Gniezno archdeaconry.The abovementioned data allow to confront the model set by the Council of Trent with the reality within the given area and period. Among the greatest problems were drunkenness and connected ailments, such as unruliness and airiness with reference to the duties as well as incorrect relations with women (including cohabitation and illegitimate children). There also occurred other trespasses, e.g. inappropriately administered sacrament of marriage. Among the extreme faults, theft may be counted. Might other negative behaviours have accompanied them, the present paper deals only with some of deviations, while – with respect to the volume of the article – those relating to cult-observing and pastoral care are omitted.Moreover, this paper presents the church administration response to unearthed problems as well as the existing apparatus of supervision, punishment, and betterment.

Keywords

PL

sobór trydencki; wizytacje; duchowieństwo parafialne; archidiakonat gnieźnieński; wzorzec duchownego epoki potrydenckiej

EN

Church Council of Trent; inspections; parochial clergy; Gniezno archdeaconry; post-Trent epoch model of clergyman

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2020
• Issue: 49

Dates

published

2020

online

2020-12-21

Contributors

author

Anna Monika Jabłońska

References

• Archival sources
• Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie:
• Archiwum Konsystorza Generalnego:
• ref. no. E 6, Wizytacja archidiakonatu gnieźnieńskiego Stanisława Lipskiego 1696–1699, ref. no. E 15, Wizytacja generalna Franciszka Józefa Kraszkowskiego 1727,
• ref. no. E 40, Wizytacja archidiakonatu gnieźnieńskiego Wincentego de Seve 1608–1609.
• Printed sources
• Constitutiones synodorum metropolitanae Ecc. Gnesnensis provincialium authoritate synodi provincialis Gembicianae per deputatos recognitae […] D. Joannis Wężyk […], Cracoviae in Officina Andrea Petricovii […] M. DC.XXX.
• Dokumenty soborów powszechnych, vol. 4, part 1–2, (1511–1870) Lateran V, Trydent, Watykan I, eds. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2007
• Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, vol. 1–2, ed. R. Pollak, Wrocław 2003.
• Statuta ecclesiae Gnesnensis, in: J. Korytkowski, Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych, vol. 4, Gniezno 1883.
• Statuta capituli et ecclesie cathedralis Posnaniensis ex annis 1298–1763, ed. W. Pawelczak, in: Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu. Studia i Materiały, vol. 15, Poznań 1995.
• Statuty świetnej kapituły w Łowiczu, part 2, ed. S. Librowski, ‘Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne’ 1981, 43.
• Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich. Wybór tekstów ze zbioru Jana Wężyka z r. 1761, ed. I. Subera, Warszawa 1981.
• Studies
• Aleksandrowicz M., Początkowe dzieje seminarium duchownego w Gnieźnie (1602–1718), ‘Nasza Przeszłość’ 1966, 24.
• Aleksandrowicz M., Wychowawcy i wychowankowie seminarium gnieźnieńskiego w latach 1602–1718, ‘Roczniki Teologiczno-Kanoniczne’ 1965, 12, 4.
• Antosiewicz K., Opieka nad chorymi i biednymi w krakowskim szpitalu Świętego Ducha (1220–1741), ‘Roczniki Humanistyczne’ 1978, 26, 2.
• Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, vol. 1–2, Warszawa 1976.
• Caroll W.H., Historia chrześcijaństwa, vol. 4, Podział chrześcijaństwa, Wrocław 2011.
• Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, eds. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999.
• Delumeau J., Narodziny i rozwój reformy protestanckiej, transl. J.M. Kłoczowski, Warszawa 1986.
• Duda S., Reformacja: rewolucja Lutra, Gliwice 2017.
• Dworzaczkowa J., Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce, Poznań 1995.
• Ferenc M., Czasy nowożytne, in: Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, ed. A. Chwalba, Warszawa 2005.
• Heers J., Dwór papieski w czasach Borgiów i Medyceuszy, transl. K. Szeżyńska-Maćkowiak, Warszawa 2014.
• Historia chrześcijaństwa, ed. T. Dowley, eds. polish edition B. Bojar, P. Wacławik, P. Woszczenko, transl. T. Szafrański, Warszawa 2002.
• Historia Kościoła w Polsce, eds. B. Kumor, Z. Obertyński, vol. 1, do roku 1764, part 2, od roku 1506, Poznań 1974.
• Jabłońska A., XVII-wieczny szpital św. Marty w Gnieźnie w świetle księgi rachunkowej, ‘Nasza Przeszłość’ 2008, 109.
• Jabłońska A., Funkcje społeczne parafii archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII w., Kielce 2013.
• Jabłońska A. , Kościół parafialny w Grzegorzewie w świetle siedemnastowiecznych wizytacji kościelnych archidiakonatu gnieźnieńskiego, ‘Polonia Maior Orientalis. Studia z Dziejów Wielkopolski Wschodniej’ 2017, 4.
• Jabłońska A., Obraz duchowieństwa w świetle wizytacji Wincentego de Seve (1608–1609) – wybrane aspekty, ‘Roczniki Humanistyczne’ 2017, 65, 2, Historia.
• Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2007.
• Kracik J., Prawie wielebni. Z dziejów kleru parafialnego XVII–XVIII w., Kraków 2011.
• Krawiec A., Seksualność w średniowiecznej Polsce, Poznań 2000.
• Kuchowicz Z., Człowiek polskiego baroku, Łódź 1992.
• Kuchowicz Z., Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku, Łódź 1975.
• Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI–XVIII wieku jako źródło historyczne, ‘Zeszyty Naukowe KUL’ 1962, 5, 3.
• Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004.
• Łoziński W., Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków 1987.
• Radzimiński A., Życie i obyczajowość średniowiecznego duchowieństwa, Warszawa 2002.
• Różański M., Duchowieństwo parafialne archidiakonatu uniejowskiego w XVIII wieku. Studium prozopograficzne, Łódź 2010.
• Słoń M., Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Warszawa 2000.
• Surdacki M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015.
• Szady B., Wizytacje diecezji chełmskiej w XVII wieku, ‘Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne’ 2004, 82.
• Szpitalnictwo w dawnej Polsce, eds. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warszawa 1998.
• Tazbir J., Kultura szlachecka w Polsce – rozkwit, upadek, relikty, Poznań 2002.
• Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2020.49.207-227