Dr Zofja Marja Bessażanka – nieznana polska poetka z Kołomyi. Między literaturą Kresów i/czy patriotyzmem lokalnym?

• Authors: Ivan Monolatii

Title variants

UK

Доктор Зоф’я Марія Бессажанка – невідома польська поетка з Коломиї. Між літературою Кресів і/або локальним патріотизмом?

Abstracts

PL

Artykuł poświęcony badaniu poetyckiej spuścizny nieznanej polskiej poetki okresu międzywojennego Zofji Marji Bessażanki, prawdopodobnie rodem z Kołomyi lub rejonu Kołomyjskiego w zakresie historii etnicznej i politologii, literatury, kultury pamięci. Dziś nie da się ustalić miejsca jej narodzin i śmierci, wiadomo jednak, że w końcu lat dwudziestych i w pierwszej połowie lat trzydziestych XX w. zajmowała się literaturoznawstwem, w szczególności obroniła rozprawę z historii literatury polskiej, pracowała w szkolnictwie polskim w Kołomyi, podróżowała Pokuciem i Huculszczyzną oraz innymi rejonami II Rzeczypospolitej. Mając na myśli interdyscyplinarne podejście zastosowane w artykule, autor, opierając się na współczesnych dyskursach interpretacji literatury kresowej (Alexander Fiut) i typologiach patriotyzmu (Piotr Bugalski, Stanisław Ossowski), sugeruje zinterpretować poezje Z. M. Bessażanki jako swego rodzaju manifestację „nacjonalizmu opiekuńczego”, który był po części odzwierciedleniem kultury stosunków międzyetnicznych w Galicji Wschodniej (Małopolska Wschodnia) w okresie międzywojennym. Jednocześnie autor proponuje zrozumienie twórczości poetki jako swoistego „echa” od twórczości wybitnego poety-modernisty Jana Kasprowicza (aluzja, parafrazy), także została określona intertekstualna podstawa jej wierszy – z uwagi na zaangażowanie ku polskim romantyków (Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicza), częściowo niemieckim (Heinrich Heine). Stwierdza się, że spuścizna poetycka Z. M. Bessażanki jest dość oryginalną, choć oryginalną ekspresją własnego etnicznego „ja”, swoistą mapą świata galicyjskiej i polskiej sfery etnopolitycznej okresu międzywojennego.

EN

The article is devoted to the study of the poetic heritage of the unknown Polish poetess of the interwar period Zofja Marja Bessażanka, a probable native of Kolomyia or Kolomyia region in terms of ethnic history and political science, literature, culture of memory. Today it is impossible to establish the place of her birth and death, but it is known that in 1920 – 1930 she was engaged in literary studies, in particular defended a dissertation on the history of Polish literature, was active in Polish schools in Kolomyia, travelled to Pokuttya and Hutsul and other regions of the II Polish Republic. Given the interdisciplinary approach used in the article, the author, based on modern discourses in interpretations of literature of the Kresy (Alexander Fiut) and typologies of patriotism (Piotr Bugalski, Stanisław Ossowski), suggests interpreting Z. M. Besssażanka’s poetry as a kind of manifestation of “protective nationalism”, which was partly a reflection of the culture of interethnic relations in Eastern Galicia (Małopolska Wschodnia) in the interwar period. At the same time, the understanding of the poetess work as a kind of “echo” of an outstanding modernist Polish poet Jan Kasprowicz (allusions, paraphrases) was proposed, the intertextual basis of her poems was stated – given the involvement of Polish romanticists (Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz), partly German (Heinrich Heine). It is concluded that the poetic heritage of Z. M. Bessażanka is an original, albeit original expression of the ethnic “I”, a kind of picture of the world of the East Galician and Polish ethno-political sphere of the interwar period.

Keywords

EN

culture of interethnic relations; Kresy; patriotism; Zofja Marja Bessażanka; the II Polish Republic; Pokuttya; Hutsul region; Kolomyia

PL

kultura stosunków międzyetnicznych; Kresy; patriotyzm; Zofja Marja Bessażanka; II Rzeczpospolita; Pokucie; Huculszczyzna; Kołomyja

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Wschód Europy. Studia humanistyczno-społeczne
• Year: 2022
• Volume: 8
• Issue: 1
• Pages: 33-56

Dates

published

2022

Contributors

author

Ivan Monolatii

• Przykarpacki Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Stefanyka, Wydział Historii, Politologii i Stosunków Międzynarodowych

References

• Twory literatury
• Antologia współczesnej poezji polskiej 1918–1938. Oprac. Ludwik Fryde, Antoni Andrzejewski, Lublin – Wilno 1939.
• Bessażanka Z. M., Słoneczne loty. Poezje, Kołomyja 1933.
• Kasprowicz J., Dzieła, pod redakcją Stefana Kołaczkowskiego, tom XVII: Utwory pozproszone, Warszawa 1931.
• Kasprowicz J., Hymny, Wydanie drugie, Warszawa 1927.
• Kasprowicz J., Księga miłości, Warszawa 1922.
• Kasprowicz, Dzieła, pod redakcją Stefana Kołaczkowskiego, tom XVI: Księga ubogich, Kraków 1930.
• Pol W., Mohort. Wstępem i objaśnieniami zaopatrzył prof. dr Aleksander Łucki. Wydanie drugie, przejrzane. Kraków 1925.
• Vincenz S., Na wysokiej połoninie. Obrazy, dumy i gawendy z wierchowiny huculskiej, Warszawa 1936.
• Wittlin J., Sól ziemi. Powieść o cierpliwym piechurze, Warszawa 1936.
• Albom sniw. Wybrani wirszi polśkych poetiw u perekładach Iwana Monołatija, Drohobycz 2021.
• Antołohija polśkoji poeziji. W dwoch tomach, tom perszyj, Kyjiw 1979.
• Hejne H., Nimeczczyna (Zymowa kazka). Per. Ł. Perwomajśkoho, Kyjiw 1937.
• Kochanowśkyj Ja., Poeziji, per. z poł., peredm., prym. P. Tymoczka, Kyjiw 1980.
• Mickiewycz A., Wybrani twory w dwoch tomach, t. 1, per. z poł. za red. M. Rylśkoho, Kyjiw 1955.
• Rusałka. Myckewyczowa ballada, [u:] Twory Pantełejmona Kuljisza. Tom tretij, Lwiw 1909.
• Słowaćkyj Ju., Wybrani twory w dwoch tomach, t. I, per. z poł. za red. M. Rylśkoho, Kyjiw 1959.
• Franko I., Hynuczomu switowi. Poeziji Jana Kasprowycza, [u:] Iwan Franko. Zibrannia tworiw u pjatdesiaty t. 36, Kyjiw 1982.
• Doslidżennia
• Bessażanka Z., Podłoże histotyczno-społeczne poezji ludowej Lenartowicza i Konopnickiej. Cz. I., [w:] „Pamiętnik Literacki” (Lwów) 1929, t. XXVI/1/4; Op. cit. Cz. II., [w:] Pamiętnik Literacki 1930, t. XXVII/1/4.
• Burgoński P., Patriotyzm w Unii Europejskiej, Warszawa 2008.
• Czachowski K., Obraz współczesnej literatury polskiej 1884–1934. Tom III: Ekspresjonizm i neorealizm, Warszawa – Lwów 1936.
• Czapliński P., Kresowe narracje, [w:] „Polityka. Pomocnik historyczny” (Warszawa). 2015. Nr 2: Kresy Rzeczypospolitej. Wielki mit Polaków.
• Kolbuszewski J., Kresy,Wrocław 1997.
• Kotyńska K., Zarycki T., Na peryferiach, [w:] „Herito” (Kraków). Nr. 21 (4/2015): Galicja po Galicji / Galicia after Galicia.
• Ossowski S., O ojczyźnie i narodzie, Warszawa 1984.
• Ostanek A. A., Garnizon Kołomyja w latach 1919–1939, [w:] Kołomyja, Pokucie i Huculszczyzna w II Rzeczypospolitej. Wybrane zagadnienia. Redakcja naukowa: Adam Adrian Ostanek, Aleksander Smoliński, Warszawa 2017.
• Popławski Z. Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1945. [Ossolineum], 1992.
• Sowa J. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Kraków 2011.
• Hnatiuk O., Miż literaturoju i politykoju. Eseji ta intermediji, Kyjiw 2012.
• Monołatij I., Soniaczni łety Mariji Bessażanky, [u:] „Wisnyk Kołomyji” (Kołomyja) 1995, 15 łypnia, cz. 51.
• Monołatij I. Kołomyjeznawstwo. Narysy z istoriji Kołomyji. Wyd. druhe, wyprawł. ta dopown., Kołomyja 2016.
• Monołatij I., Razom, ałe majże okremo. Wzajemodija etnopolitycznych aktoriw na zachidnoukrajinśkych zemlach u 1867–1914 rr., Iwano-Frankiwśk 2010.
• Rubinger Ł., Deszczo pro stołyciu Pokuttia, [u:] Kołomyja j Kołomyjszczyna. Zbirnyk spomyniw i stattej pro nedawnie mynułe. Red. Bohdan Romanenczuk, Filadelfija 1988.
• Fjut A., Zustriczi z Inszym; per. z poł. Ja. Poliszczuk, Charkiw 2009.
• Presa, archiwaliji
• Centralne Archiwum Wojskowe, Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. Sygn. I.481.B.5338 (Mieczysław Leon Bessaga).
• Dziennik Urzędowy Ministerstwa Komunikacji. Rok 1934 (Warszawa).
• Kongres Eucharystyczny w Kołomyi, [w:] „Lwowskie wiadomości parafialne” (Lwów) 1936, 5 lipca, nr. 25.
• Kronika Państwowego Seminarium Nauczycielskiego żeńskiego w Kołomyi za lata 1906 do 1932, Kołomyja, 1932.
• Polonista (Warszawa) 1934, tom 4, zeszyt I–II.
• Revue des études slaves (Paris) 1930. Tome 10, fascicule 1–2.
• Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej. Ludność i bydunki. Część IIIa. Województwa południe, Warszawa 1933.
• Slavische Rundschau (Prag) 1929, nr. 1–2.
• Sprawozdanie Dyrekcji Państw[owego]. Seminarium Nauczycielskiego żeńskiego w Kołomyi. Za rok wskolny 1930/31, Kołomyja 1931.

Identifiers

DOI

10.17951/we.2022.8.1.33-56

Biblioteka Nauki

31343668