Od Bogurodzicy do Kobiety Świętej – o recepcji najstarszej polskiej pieśni przez współczesną młodzież

• Authors: Izabela Kępka , Lucyna Warda-Radys

Title variants

EN

From Bogurodzica to Holy Woman: On literary reception of the oldest Polish hymn by the contemporary youth

Abstracts

EN

The aim of the article is to analyze elements common to the paraphrases of Bogurodzica – written by the students of one of the secondary comprehensive schools in Łódź and published in “Duży Format” (a supplement to “Gazeta Wyborcza”) in January 2003 – and the medieval original. The analysis involves the elements of the text’s genology: structure of the prayer, sender – receiver relationship, and the universe of the sender’s values expressed in the form of their petitions or desires. The analysis demonstrated the reference of the students’ poems to Bogurodzica. It follows from the shape of the prayerful poem, clearly exposed addressee (predominantly Mother of God or Mother of God and Son of God/God), and – most frequently collective – sender, who brings their petitions to the addressee. In the paraphrases of Bogurodzica the sender is –similarly as the addressee – clearly named (unlike in the medieval hymn), their petitions are more concrete (than these contained in Bogurodzica) and result from their membership in a particular community. The language of these poems is simple, precise, colloquial at times, lacking hieraticism typical of religious language. This results in the desacralization of the texts, but at the same time emphasizes closeness of the sender and the addressee, so important for the young, injured by life, humans.

PL

Celem artykułu jest analiza elementów łączących uczniowskie parafrazy Bogurodzicy, napisane przez uczniów jednego z łódzkich liceów i opublikowane w „Dużym Formacie” (dodatku do „Gazety Wyborczej”) w styczniu 2003 r., ze średniowiecznym oryginałem. Analiza wiąże się z elementami genologii tekstu – strukturą modlitwy, relacjami nadawczo-odbiorczymi oraz światem wartości nadawcy, wyrażonym w postaci próśb lub pragnień. Analiza wykazała nawiązania wierszy licealistów do Bogurodzicy. Wynikają one zarówno z kształtu wiersza o charakterze modlitewnym, wyraźnie wyeksponowanego adresata (którym jest najczęściej Matka Boża lub Matka Boża i Syn Boży/Bóg) oraz – najczęściej zbiorowego – nadawcy zanoszącego prośby do adresata. W parafrazach Bogurodzicy nadawca jest – podobnie jak adresat – wyraźnie nazwany (co różni te teksty od pieśni średniowiecznej), a jego prośby są bardziej konkretne (niż w Bogurodzicy) i wynikają z przynależności do określonego środowiska. Język tych utworów jest prosty, precyzyjny, momentami kolokwialny, pozbawiony typowej dla języka religijnego hieratyczności. Powoduje to desakralizację tekstów, ale jednocześnie podkreśla bliskość nadawcy i adresata tak ważną dla młodego, poranionego przez życie człowieka.

Keywords

EN

Bogurodzica; genology of the prayer; valuation

PL

Bogurodzica; genologia modlitwy; wartościowanie

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2021
• Volume: 20
• Pages: 65-77

Dates

published

2021

Contributors

author

Izabela Kępka

• Uniwersytet Gdański, Gdańsk

author

Lucyna Warda-Radys

• Uniwersytet Gdański, Gdańsk

References

• Boryś, Wiesław. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
• Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego. Wyd. VI. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
• Długosz-Kurczabowa, Krystyna. „Bogurodzica”. W: Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. Wanda Decyk-Zięba, Stanisław Dubisz, 69–99. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2003.
• Jaskółowa, Ewa. „Trudne lekcje poezji”. W: Trudne lekcje języka polskiego. Ku rozwiązaniom praktycznym, red. Anna Janus-Sitarz, Agnieszka Handzel, Agnieszka Kania, Agnieszka Kulig, 125–138. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2005.
• Kępka, Izabela. „Językowa kreacja przyjaciela i wroga w przyśpiewkach kibiców Arki Gdynia i Lechii Gdańsk”. W: Futbol w świecie sztuki, red. Jan Ciechowicz, Waldemar Moska, 447–461. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012.
• Kępka, Izabela. „Rola sacrum w języku piosenek polskich kibiców piłki nożnej”. Język Polski 95 (2015), 3: 270–281.
• Marcjanik, Małgorzata, Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
• Mayen, Józef. O stylistyce utworów mówionych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
• Mazurkiewicz, Roman. Deesis. Idea wstawiennictwa Bogurodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej. Wyd. II poprawione. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2002.
• Michałowska, Teresa. Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997.
• Ostrowska, Ewa. „Bogurodzica – najstarszy wiersz polski. Parantele najstarszej polskiej pieśni”. W: tejże, Z dziejów języka polskiego i jego piękna. Studia i szkice. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978.
• Pawłowska, Regina. „Bogurodzica – język poetycki w epoce św. Wojciecha”. W: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. Bogusław Kreja, 35–46. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1999.
• Puzynina, Jadwiga. „Jak pracować nad językiem wartości?”. Język a Kultura 2 (1991): 129–137.
• Puzynina, Jadwiga. „Wokół języka wartości”. W: Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. Jerzy Bartmiński, 21–34. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2003.
• Ruszkowski, Marek. „Rzeczownik kobieta jako przykład melioryzacji”. Studia Filologiczne Uniwersytetu Jana Kochanowskiego 29 (2016): 177–181.
• Skubalanka, Teresa. „O kilku problemach gramatyczno-stylistycznych literatury staropolskiej”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 23 (1990).
• Wierusz-Kowalski, Jan. „Język a kult. Funkcja i struktura języka sakralnego”. Studia Religioznawcze PAN 4 (1973): 6.
• Wojtak, Maria. „O początkach stylu religijnego w Polsce”. Stylistyka 1 (1992): 90–97.
• Miejski słownik slangu i mowy potocznej. Dostęp 09.11.2020. https://www.miejski.pl.
• SXVI – Słownik polszczyzny XVI w. https://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/44676.
• SJP PWN – Słownik języka polskiego PWN. sjp.pwn.pl.
• WSJP – Wielki słownik języka polskiego, red. Piotr Żmigrodzki. wsjp.pl.

Identifiers

DOI

10.18276/sj.2021.20-05

Biblioteka Nauki

2010835