Między doświadczeniem a teorią, czyli o niektórych problemach filozofii mistyki

• Authors: Aleksander R. Bańka

Title variants

EN

Between Experience and Theory, Or about Some Problems of the Philosophy of Mysticism

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Mistyka to dziś nie tylko popularny termin, którym określa się zjawiska często dziwne i niezrozumiałe, oscylujące między psychologią a duchowością. Mistyka to również problem badawczy, którym od dawna zajmują się specjaliści z rozmaitych dyscyplin naukowych. Swój wkład w badania nad mistyką wnosi także filozofia, co więcej - można również postawić tezę, że posiada ona do tego szczególne kompetencje. Nie ulega wątpliwości, że mistyczna intuicja towarzyszy filozofom niemal od zawsze, a sama filozofia od samego początku rozwijała się także, tu i ówdzie, jako filozofia mistyczna. Aktualnie uwaga filozofów zajmujących się mistyką koncentruje się głównie na problemach wyznaczonych przez filozofię mistyki - tu toczą się najważniejsze dyskusje i ogniskują spory, zwłaszcza tak zwany spór między esencjalizmem a kontekstualizmem. Autor artykułu stawia tezę, że umiarkowany kontekstualizm, jako stanowisko optujące za istnieniem kilku niesprowadzalnych do siebie typów doświadczeń określanych dziś jako mistyczne, lepiej wyjaśnia złożony fenomen mistycyzmu niż redukcyjne nastawienie esencjalistyczne. Nie znaczy to jednak, że daje wyjaśnienie wyczerpujące. Chociaż omawiany w artykule spór nie wydaje się możliwy do jednoznacznego rozstrzygnięcia, filozoficzna analiza głównych, konstytuujących go wątków pozwala lepiej zrozumieć naturę kluczowych, rządzących szeroko rozumiana mistyką procesów. Celem niniejszego artykułu jest zatem rozpoznanie sposobu, w jaki filozofia wkracza na teren mistyki, wkładu, jaki wnosi w analizę doświadczenia mistycznego, a także kilku głównych problemów metodologicznych, na które napotyka.

EN

Mysticism today is not only a popular term often referred to the strange and incomprehensible phenomena, oscillating between psychology and spirituality. Mysticism is also a research problem, which has long been analyzing by the specialists from various scientific disciplines. Philosophy also has its own contribution to the study of mysticism. Moreover, one can also put forward the thesis about its special competencies for this. There is no doubt that a mystical intuition accompanies the philosophers from the very beginning, and for a long time the philosophy itself has been also developing, here and there, as a mystical philosophy. Currently, the attention of philosophers dealing with mysticism is mainly focused on problems determined by the philosophy of mysticism. Here the most important discussions and disputes are taking place-especially the so-called dispute between essentialism and contextualism. The author of the article formules the thesis that moderate contextualism, as the position that opts for the existence of several irreversible types of experiences defined today as mystical, better explains the complex phenomenon of mysticism than the reductionist essentialist attitude. This does not mean, however, that it gives an exhaustive explanation. Although the dispute examined in the article does not seem to be possible to unambiguously settle, the philosophical analysis of the most important, constitutive themes allows us to better understand the nature of the main processes that shape the broadly understood mysticism. The purpose of this article is therefore to identify the way in which philosophy enters the area of mysticism, the contribution it makes to the analysis of the mystical experience, as well as several major methodological problems that it encounters.  

Keywords

PL

mistyka; doświadczenie; zjawisko; duchowość; teoria; mistyka; doświadczenie; zjawisko; duchowość; teoria

EN

mysticism; experience; phenomenon; spirituality; theory

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2020
• Volume: 68
• Issue: 1
• Pages: 137-159

Dates

published

2020-03-30

Contributors

author

Aleksander R. Bańka

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Humanities, Institute of Philosophy

• https://orcid.org/0000-0003-1801-4710

References

• Albert, Karl. Wprowadzenie do filozoficznej mistyki. Przełożył Józef Marzęcki. Kęty: Daimonion, 2002.
• Almond, Philip. „Mysticism and its contexts”. Sophia 27 (1988), 1 (April): 40–49. DOI: http://dx.doi.org/10.1007/BF02781310.
• Baniak, Józef. 2009. „Mistyka - jej istota, rodzaje, funkcje, tło religijne i kulturowe”. W: Filozofia religii. T. 5: Mistyka jako stan świadomości i typ doświadczenia religijnego, red. Józef Baniak, 7–15. Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Dible II, Randolph Thompson. „The Philosophy of Mysticism: Perennialism and Constructivism”. Journal of Consciousness Exploration & Research 2 (2010), 1: 173–183.
• https://www.researchgate.net/publication/265579493_The_Philosophy_of_Mysticism_Perennialism_and_Constructivism
• Eliade, Mircea. Sacrum, mit, historia. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Marcin Czerwiński. Przełożyła Anna Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
• Gogacz, Mieczysław. Filozoficzne aspekty mistyki. Materiały do filozofii mistyki. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 1985.
• Gontarski, Mirosław Jerzy. „O przypadkach bezpośredniego kontaktu umysłu z najwyższą prawdą w doświadczeniach mistycznych jednostek ludzkich”. W: Filozofia religii. T. 5: Mistyka jako stan świadomości i typ doświadczenia religijnego, red. Józef Baniak, 335–343. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2009.
• James, William. Odmiany doświadczenia religijnego. Przełożył Jan Hempel. Warszawa: Aletheia, 2011.
• Jan od Krzyża. „Żywy płomień miłości”. W: idem. Dzieła. Przełożył Bernard Smyrak, 715–803. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 1995.
• Judycki, Stanisław. Bóg i inne osoby. Próba z zakresu teologii filozoficznej. Poznań: W drodze, 2010.
• Katz, Steven Theodore. „Language, Epistemology, and Misticism”. W: Mysticism and Philosophical Analysis, red. Steven Theodore Katz, 22–74. New York: Oxford University Press, 1978.
• Kołakowski, Leszek. Świadomość religijna i więź kościelna. Studia nad chrześcijaństwem bezwyznaniowym XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997.
• Leuba, James Henry. „Les tendances fondamentales des mystiques chrétiens”. Revue philosophique 54 (1902): 1–36, 441–487.
• Maisonneuve, Roland. Dieu inconnu, Dieu Trinité. Paris: Cerf, 2002.
• Manikowski, Maciej. „Mistyczne cechy doświadczenia religijnego”. W: Filozofia religii. T. 4: Doświadczenie religijne jako problem filozofii religii i teologii, red. Józef Baniak, 75–87. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2008.
• Maréchal, Joseph. „Les tournants principaux dans l’histoire de la mystique catholique”. W: idem. Études sur la Psychologie des Mystiques. T. 2, 3–16. Paris: Desclée de Brouwer et Compagnie, 1937.
• Maréchal, Joseph. „Réflexions sur l’étude comparée des mysticismes”. W: idem. Études sur la Psychologie des Mystiques. T. 2, 411–483. Paris: Desclée de Brouwer et Compagnie, 1937.
• Maréchal, Joseph. „Vers la théologie mystique du Pseudo-Denys. Points de comparaison dans la mystique grecque du IVe siècle”. W: idem. Études sur la Psychologie des Mystiques. T. 2, 91–141. Paris: Desclée de Brouwer et Compagnie, 1937.
• Maréchal, Joseph. „Vraie et fausse mystique”. Nouvelle revue théologique 67 (1945): 275–295.
• McGinn, Bernard. Fundamenty mistyki. Przełożył Tomasz Dekert. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
• Merton, Tomasz. „Wspinaczka ku prawdzie”. W: idem. Szukanie Boga. Przełożył Piotr Parlej, 9–258. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 1983.
• Moskal, Piotr. „Mistyka jako przedmiot filozofii religii”. W: Filozofia religii. T. 5: Mistyka jako stan świadomości i typ doświadczenia religijnego, red. Józef Baniak, 17–25. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2009.
• Obłok niewiedzy. Przełożył Wojciech Unolt. Poznań: W drodze, 2001.
• Russell, Bertrand, Mysticism and Logic and Other Essays, London: George Allen & Unwin LTD, 1917, Project Gutenberg, dostęp 2.03.2020, https://www.gutenberg.org/files/25447/25447-h/25447-h.htm.
• Russel, Bertrand. Le Mysticisme et la Logique. Traduction Jean de Menasce. Paris: Payot, 1922.
• Rynkiewicz, Kazimierz. „Filozofia mistyczna, czy raczej mistyka filozoficzna? Założenia antropologiczne mistyki i filozofii Karola Wojtyły”, Kultura i Wartości 11 (2015), 1: 5–20. Kultura i Wartości. Kwartalnik internetowy, dostęp 29.02.2019), http://kulturaiwartosci.umcs.lublin.pl/wp-content/uploads/2011/11/Kazimierz_Rynkiewicz_Filozofia_mistyczna_czy_raczej_mistyka_filozoficzna.pdf
• Stein, Edyta. „Drogi poznania Boga”. W: eadem. Drogi poznania Boga. Studium o Dionizym Areopagicie i przekład jego dzieł. Przełożył Grzegorz Sowiński, 53–161. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2006.
• Strzelczyk, Grzegorz. „Fenomen mistyki”. W: Mistyka chrześcijańska, red. Janusz Wilk, 11–23. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2015.
• Sudbrack, Joseph. Mistyka. Przełożył Bernard Białecki. Kraków: WAM, 1996.
• Sztajer, Sławomir. „Prywatny i publiczny język mistyki”. W: Filozofia religii. T. 5: Mistyka jako stan świadomości i typ doświadczenia religijnego, red. Józef Baniak, 109–124. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2009.
• Wiseman, James. Historia duchowości chrześcijańskiej. Przełożył Andrzej Wojtasik. Kraków: WAM, 2009.
• Wszołek, Stanisław. Wprowadzenie do filozofii religii. Kraków: WAM, 2004.

Identifiers

DOI

10.18290/rf20681-7