Czy procesy naturalne mogą realizować cele nadnaturalne?

• Authors: Grzegorz Bugajak

Title variants

EN

Can Natural Processes Realize Supernatural Goals?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest poszukiwanie takiej interpretacji obecności i działania Boga w świecie, jaka pozwoliłaby zharmonizować istotne prawdy wiary z naukowym obrazem świata, którego ewolucja jest rządzona przypadkiem i pozbawiona kierunku. Poszukiwanie to jest realizowane w kilku krokach. Odwołując się do różnych koncepcji celowości wskazuje się najpierw, że jeśli można mówić o tym, że świat ma taką cechę, to nie w sensie zmierzania w określonym kierunku (nauki przyrodnicze takiego kierunku nie wykrywają, więc najrozsądniej jest przyjąć, że go nie ma), lecz w sensie celowości wewnętrznej: świat ze swej natury jest skierowany na Boga. Współcześnie o Bożej celowości w świecie mówi się często w kategoriach ogólnego lub szczególnego działania Boga (general lub special divine action). Artykuł, podejmując tę kwestię zmierza do wniosku, że odróżnienie aspektu naturalnego od nadnaturalnego w danym zdarzeniu jest przypuszczalnie niemożliwe. Na jeden z powodów tej niemożliwości wskazuje tzw. zasada domknięcia przyczynowego, dlatego jest ona analizowana w kolejnym punkcie artykułu. Wskazuje się tutaj między innymi na konieczność zrewidowania niektórych klasycznych koncepcji cudu. W odniesieniu zaś do takich przełomowych zdarzeń z dziejów świata, jak powstanie życia czy pojawienie się człowieka, proponuje się hipotezę niedookreśloności celu stworzenia: Bóg może realizować swoje cele w świecie rządzonym przez autentyczny przypadek, jeśli cele te są rozumiane odpowiednio subtelnie. Na przykład, jeśli celem Boga jest pojawienie się w świecie istoty zdolnej do nawiązania z nim świadomego kontaktu (zwanej w teologii Człowiekiem), to istota taka niekoniecznie musiała przyjąć postać przedstawiciela gatunku Homo sapiens. Na koniec wskazuje się na panenteizm jako na właściwą, prawdziwie chrześcijańską wizję świata, który jest „losem i przeznaczeniem” samego Boga (Karl Rahner). W tej perspektywie, detale ewolucyjnego rozwoju świata przestają być religijnie istotne, a sama religia uwalnia się ostatecznie-po części pod wpływem współczesnej nauki-„od błędu i przesądu” (Jan Paweł II).

EN

The aim of the paper is to seek such an interpretation of the presence and activity of God in nature that could harmonize important truths of faith with scientific understanding of the world, governed in its evolution by chance and devoid of any direction. The search is taken in a few steps. Firstly, classic accounts of teleology are indicated, with the conclusion that the only way of the understanding an idea that the world is purposeful is that in terms of inner teleology: the world is directed not so much by God but towards God. Contemporary discussions about the possibility of God’s aims being realized in nature often concentrate on the notion of general or special divine action. Drawing on some accounts of GDA and SDA the paper supports the view that strict delimitation of what is natural and what divine in a given case is probably impossible. One of the reasons of this impossibility is captured by the principle of the causal closure of the world. With relation to this principle, a need to revise some classic accounts of the miraculous is pointed to. Particularly, “the miracle of the human” does not need any special divine interventions, any special guidance of the evolutionary processes (which are, in any case, truly random), if one accepts a hypothesis of the underdetermination of the goal of creation: If God’s aim is that a special being emerges in nature, able to maintain a conscious relation with its Creator, then such a being (called Human in theology) does not need to be a representative of the species Homo sapiens. Finally, panentheism is pointed to as a truly Christian view of the world; the world which is “fate and destiny” of God himself (Karl Rahner). In such a perspective, the details of the evolutionary development of the world cease to be relevant for religion, and religion frees itself finally from “error and superstition” (John Paul II).

Keywords

PL

celowość; działanie Boga w świecie; cud; domknięcie przyczynowe; panenteizm; celowość; działanie Boga w świecie; cud; domknięcie przyczynowe; panenteizm

EN

teleology; divine action; miracle; causal closure; panentheism

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2020
• Volume: 68
• Issue: 4
• Pages: 89-109

Dates

published

2021-01-04

Contributors

author

Grzegorz Bugajak

• Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw, Polska

References

• Bergmann, Ralf B. „Does Divine Intervention Violate Laws of Nature?”. Organon F 26, nr 1 (2019): 86–103.
• Bielfeldt, Dennis. „Can Western Monotheism Avoid Substance Dualism?”. Zygon 36, nr 1 (2001): 153–177.
• Bolger, Robert. Kneeling at the Altar of Science. The Mistaken Path of Contemporary Religious Scientism. Eugene, OR: Pickwick Publications, 2012.
• Bradley, James. „Losowość i natura Boga”. Tłum. Ewa Czyżowicz i in. Filozoficzne Aspekty Genezy 11 (2014): 205–240.
• Brink, Gijsbert van den. „In Defence of Dialogue-Yves Gingras, Science and Religion: An Impossible Dialogue” (recenzja). Metascience 28 (2019): 221–228.
• Bugajak, Grzegorz. „Naturalizm nauki a działanie Boga w świecie”. W: Teologia nauki, red. Janusz Mączka, Piotr Urbańczyk, 145–172. Kraków: Copernicus Center Press.
• Bylica, Piotr. „Naturalistic Theism on General Divine Action within the Framework of the Levels of Analysis Model”. Studia Philosophiae Christianae 52, nr 4 (2016): 7–37.
• Bylica, Piotr. „Naturalistic Theism on Special Divine Action within the Framework of the Model of the Levels of Analysis”. Studia Philosophiae Christianae 53, nr 1 (2017): 5–33.
• Dyk, Wiesław. „Celowość przyrody w świetle zasad antropicznych”. Studia Gdańskie 14 (2001): 131–148.
• Ecklund, Elaine H., Christopher P. Scheitle. „Scientists”. W: The Warfare between Science and Religion, red. Jeff Hardin, Ronald L. Numbers, Ronald A. Binzley, 279–301. Baltimore, MD: John Hopkins University Press, 2018.
• Gasser, Georg. „God’s Omnipresence in the World: On Possible Meanings of ‘en’ in Panentheism”. International Journal for Philosophy of Religion 85 (2019): 43–62.
• Giddy, Patrick. „Special Divine Action and How to Do Philosophy of Religion”. South African Journal of Philosophy 30, nr 2 (2011): 143–154.
• Gregersen, Niels H. „Special Divine Action and the Quilt of Laws: Why the Distinction between Special and General Divine Action Cannot Be Maintained”. W: Scientific Perspectives on Divine Action: Twenty Years of Challenge and Progress, red. Robert John Russell, Nancey Murphy, William R. Stoeger, 179–199. Vaticano: Vatican Observatory Publications; Berkeley, CA: Center for Theology and the Natural Sciences, 2008.
• Heller, Michał. „Chrześcijański naturalizm”. Roczniki Filozoficzne 51, nr 3 (2003): 41–58.
• Jagodziński, Marek. „Trynitarno-komunijna teologia stworzenia”. Roczniki Teologiczne 62, nr 2 (2015): 137–152.
• Jodkowski, Kazimierz. „Eskapizm teologii i filozofii katolickiej w sprawie «nauka a religia»”. Na Początku…, nr 7–8 (2005): 261–284.
• Jodkowski, Kazimierz. „Kłopoty teistycznego ewolucjonizmu”. W: Kontrowersje wokół początków człowieka, red. Grzegorz Bugajak, Jacek Tomczyk, 209–224. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2007.
• Jodkowski, Kazimierz. „Twarde jądro ewolucjonizmu”. Roczniki Filozoficzne 51, nr 3 (2003): 77–117.
• Jones, Kile. „Falsifiability and Traction in Theories of Divine Action”. Zygon 45, nr 3 (2010): 575–589.
• Kenny, Anthony. The Metaphysics of Mind. Oxford: OUP, 1992.
• Kiblinger, William P. „Evolution and Subjectivity”. Zygon 42, nr 1 (2007): 193–202.
• Kloskowski, Kazimierz. „Cel i wyjaśnianie celowościowe ewolucji”. Studia Gdańskie 9 (1993): 257–265.
• Koperski, Jeffrey. Divine Action, Determinism, and the Laws of Nature. London–New York: Routlege, 2020.
• Larmer, Robert. „Divine Intervention and the Conservation of Energy: A Reply to Evan Fales”. International Journal for Philosophy of Religion 75, nr 1 (2014): 27–38.
• Majcherek, Kamil. „Ockhamowa krytyka teleologii a narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury”. Studia Philosophiae Christianae 53, nr 4 (2017): 49–74.
• Majcherek, Kamil. „Tomasz z Akwinu i William Ockham o celowości świata natury”. Rocznik Tomistyczny 5 (2016): 277–289.
• Owens, John F. „Creation and End-Directedness”. Sophia 49, nr 4 (2010): 89–498.
• Pabjan, Tadeusz. „Nieinterwencjonistyczny model działania Boga w świecie przyrody”. Tarnowskie Studia Teologiczne 35, nr 1 (2016): 33–49.
• Plantinga, Alvin. „Divine Action in the World (Synopsis)”. Ratio 19, nr 4 (2006): 495–504.
• Rahner, Karl. „The Specific Character of the Christian Concept of God”. W: Theological Investigations, t. 21. New York: Crossroad Publishing, 1988.
• Rohr, Richard. The Universal Christ. New York-London: Penguin Random House, 2019.
• Saunders, Nicholas. Divine Action and Modern Science. Cambridge: CUP, 2002.
• Schönborn, Christoph. „Odnajdywanie zamysłu w przyrodzie”. Tłum. Piotr Lenartowicz. Filozoficzne Aspekty Genezy 2, nr 3 (2005–2006): 19–22.
• Sherman, Jeremy, Terrence W. Deacon. “Teleology for the perplexed: How Matter Began to Matter”. Zygon 42, nr 4 (2007): 873–901.
• Słomka, Marek. Działanie Boga w świecie. Analiza filozoficzna. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2018.
• Smolin, Lee. Życie Wszechświata. Nowe spojrzenie na kosmologię. Tłum. Danuta Czyżewska. Warszawa: Amber, 1998.
• Stoeger, William R. „Describing God’s Action in the World in Light of Scientific Knowledge of Reality”. W: Chaos and Complexity: Scientific Perspectives on Divine Action, red. Robert J. Russell, Nancey C. Murphy, Arthur R. Peacocke, 239–261. Vaticano: Vatican Observatory Publications; Berkeley, CA: Center for Theology and the Natural Sciences, 1995.
• Swinburne, Richard G. „Argument z celowości”. Tłum. Ryszard Mordarski. Analiza i Egzystencja 18 (2012): 59–76.
• Świeżyński, Adam. Filozofia cudu. W poszukiwaniu adekwatnej koncepcji zdarzenia cudownego. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2012.
• Twardowski, Mirosław. „«Quintavia» św. Tomasza z Akwinu we współczesnej dyskusji filozoficzno-przyrodniczej”. Studia Sandomierskie 24 (2017): 261–274.
• Ulanowicz, Robert E. „A World of Contingencies”. Zygon 48, nr 1 (2013): 77–92.
• Wet, Brenda de. „Particular Divine Action: A Challenge to Intellectual Integrity in a Post-Christian Age”. South African Journal of Philosophy 27, nr 2 (2008): 93–105.
• Wildman, Wesley J. „Evaluating the Teleological Argument for Divine Action”. W: Evolutionary and Molecular Biology. Scientific Perspectives on Divine Action, red. Robert J. Russell, William R. Stoeger, Francisco J. Ayala, 117–150. Vaticano: Vatican Observatory Publications; Berkeley, CA: Center for Theology and the Natural Sciences,1998.
• Wildman, Wesley J. „The Divine Action Project, 1988–2003”. Theology and Science 2, nr 1 (2004): 31–75.
• Wojciechowski, Tadeusz. Zarys filozofii przyrody ożywionej, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, bmw 1997.
• Wróblewski, Zbigniew. „O pewnej próbie obrony wyjaśniania teleologicznego”. Roczniki Filozoficzne 60, nr 4 (2012): 339–359.

Identifiers

DOI

10.18290/rf20684-5