Inspiracje Cycerońskie w Marcina Kromera Monachus, sive Colloquiorum de religione […] liber I (1568:34-40)

• Authors: Agnieszka Dziuba

Title variants

EN

Ciceronian Inspirations in Martini Cromeri Monachus, sive Colloquiorum de religione […] liber I ( p. 34-40)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Marcin Kromer (1512-1589), sekretarz ostatnich królów polskich z dynastii Jagiellonów – Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta, biskup warmiński, był wybitnym humanistą i cenionym historiografem. Włączył się też swoim pisarstwem w polemiczno-teologiczny dialog z reformacją. W latach 1541-1544 wyszły kolejno 4 księgi anonimowych polskojęzycznych Rozmów Dworzanina z Mnichem. Głównym celem ich napisania było zniechęcenie rodaków do przechodzenia na stronę ewangelików i umocnienie w wierze katolickich Polaków. Kromer pisze o tym w łacińskich praefationes do wydania dwóch pierwszych rozmów w języku łacińskim z 1559 r. i do kompletnego wydania, noszącego tytuł Monachus, sive Colloquiorum de religione libri quattuor... z 1568 r. We wstępach pisze też o powodach stworzenia łacińskich wersji dialogów, a w wydaniu z 1568 r. wspomina o pracy z tekstem. Zarówno uwagi odautorskie, jak i staranne porównanie tekstów polskich z łacińskimi oraz łacińskich wydań między sobą pozwalają wysnuć wniosek, że łacińskie wydania dialogów nie są tłumaczeniem polskich rozmów, a poszczególne wydania colloquiorum libri... wykazują zmiany zarówno w warstwie merytorycznej, jak i stylistycznej. Właśnie ta ostatnia jest przedmiotem analizy zamieszczonej w artykule. Fragment opisujący zamieszki i wojny religijne (głównie wojnę ze Związkiem Szmalkaldzkim) wykazuje wyraźne inspiracje stylem mów Cycerona. Analiza wybranych zdań z fragmentu pierwszej rozmowy z pierwszej księgi dostarcza dowodów na to, że Kromer świadomie korzystał ze środków retorycznych i ich połączeń używanych przez Cycerona w jego mowach (np. De imperio Cn. Pompei, Pro Caelio) oraz na wzór Arpinaty łączył istotne dla omawianej treści wyrazy. Analizowany passus zdaje się najbardziej obfitować w figury stylistyczne w całym liczącym ponad 1000 stron dziele Kromera. Jest również znakomitą ilustracją umiejętności retorycznych biskupa warmińskiego. Z tego też względu zasługuje na uwagę badaczy szesnastowiecznej prozy polsko-łacińskiej.

EN

Martinus Cromerus (1512-1589), the secretary of last Polish kings from Jagiellonian dynasty: Sigismundus I and Sigismundus II Augustus, bishop of Warmia, was distinguished humanist and appreciated historiographer. His work was part of a polemic dialog with Reformation. Between 1541-1544 four anonymous volumes of Rozmowy Dworzanina z Mnichem were published. Their main purpose was to discourage Polish people from converting to Evangelism. Cromerus wrote about it in latin prafaetio for two first editions of Colloquiorum de religione from 1559 year and completed edition titled Monachus, sive Colloquiorum de religione libri quattuor... from 1568 year. In preface he mentioned reasons of creating latin versions of the dialogs, and in edition for year 1568 about his work method with text. Both authors declarations, comparison of polish and latin texts and between latin editons show that Monachus, sive Colloquiorum de religione libri quattuor is not a translation of Polish dialog. Individual editions of colloquiorum libri... contain differences in content as well as in style. Stylistical devices used by Cromerus in the fragment of first dialog from first volume Monachus… is the subject of this article. The author described riots and religious conflicts (mostly war with Smalcaldica confoederatio) imitating style of Ciceros speeches. Analysis of chosen sentences from above mentioned fragment provides evidence that Kromer has purposely used rhetorical devices and their connections form Ciceronian speeches (eg. De imperio Cn. Pompei, Pro Caelio). Analysed passaged seems to be the most rhetorical passus in over 1000 pages of Cromerus’ work, is a great ilustration of Warmian Bishops rhetorical abilities and therefore it deserves sixteenth century polish-latin prose researchers’ attention.

Keywords

PL

Marcin Kromer; Cyceron; mowy; dialog; retoryka; style; Marcin Kromer; Cyceron; mowy; dialog; retoryka; style

EN

Martinus Cromerus; Cicero; speeches; dialog; rhetoric; style

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2020
• Volume: 68
• Issue: 3
• Pages: 7-22

Dates

published

2020-02-07

Contributors

author

Agnieszka Dziuba

• The John Paul II Catholic University of Lublin, Faculty of Humanities

• https://orcid.org/0000-0002-5069-1642

References

• Barański, Łukasz i Jerzy Sojka. Reformacja. Historia i teologia luterańskiej odnowy Kościoła w Niemczech w XVI wieku, t. II. Bielsko-Biała: Augustana, 2017.
• Buszewicz, Elwira. „Koncepcja jedności Kościoła i idea Polski katolickiej w twórczości pisarzy potrydenckich”. W Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego, red. naukowa Justyna Dąbkowska-Kujko, t. VI [seria: Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości, red. naukowa Alina Nowicka-Jeżowa], 388-434. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2016.
• Cicero Marcus Tullius. Scripta, quae manserunt omnia, rec. C.F.W. Mueller, partis II vol. II continens […] De imperio Cn. Pompei… Lipsiae: Typis B.G. Teubneri 1885.
• Cyceron Marek Tulliusz. Mowy. Przełożyli i opracowali Stanisław Juliusz Kołodziejczyk, Julia Mruk, Danuta Turkowska. Kęty: Antyk, 2003.
• Cytowska, Maria. „Erazmianizm w literaturze polskiej XVI-XVII w.” W Studia porównawcze o literaturze polskiej, red. Teresa Michałowska, Jan Ślaski, 7-28. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
• Kromer, Marcin. De falsa nostri temporis et vera Christi religione, libri duo primi, de quattuor Polonica lingua ante octo et novem annos conscriptis atque editis nunc recens Latina lingua donati et aucti. Dilingae: Sebald Mayer, 1559.
• Kromer, Marcin. O wierze i nauce luterskiej, Rozmowa Dworzanina z Mnichem. Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1551.
• Kromer, Marcin. Monachus, sive Colloquiorum de religione libri quattuor, binis distincti dialogis. Quorum tres priores ab auctore sic nunc aucti et recogniti sunt, ut merito novi dici queant, quibus quartus totus iam recens accessit. Cum indice luculento. Coloniae: apud Maternum Cholinum, 1568.
• Lausberg, Heinrich. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Przełożył, opracował i wstępem poprzedził Albert Gorzkowski. Bydgoszcz: Homini, 2002.
• Meller, Katarzyna. „Luterańskie novum w kulturze polskiej XVI w. Wprowadzenie do tomu”. W Luteranizm w kulturze pierwszej Rzeczypospolitej, red. naukowa Katarzyna Meller, t. VIII [seria: Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości, red. naukowa Alina Nowicka-Jeżowa], 7-25. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2017.
• Pietrzyk, Zdzisław. „Marcin Kromer (1512-1589)”. W Marcin Kromer. Polski Liwiusz z Biecza, red. Andrzej Obrębski, 9-13. Gorlice: Promo, 2014.
• Wapowski, Bernard. Chronicorum B. Vapovii pars posterior […] Bernarda Wapowskiego z Radochoniec […] część ostatnia czasy podługoszowe obejmująca (1480-1535), wyd. Józef Szujski [seria: Scriptores Rerum Polonicarum], t. II. Kraków: nakładem Akademii Umiejętności, 1874.
• Wysocki, Marcin, ks. „Marcin Kromer – polski Liwiusz? Czyli rzecz o bohaterze kromerowej historii”. Komunikaty Warmińsko-Mazurskie 3(2012): 505-519.
• Wysocki, Marcin, ks. „Marcin Kromer – polski Liwiusz? Czyli rzecz o stylu kromerowej ‘Historii’”. Roczniki Humanistyczne 61, z. 3 (2013): 31-43.
• Wysocki, Marcin, ks. „Marcin Kromer – polski Liwiusz? Czyli rzecz o narracji kromerowej ‘Historii’”. W Biskup Marcin Kromer (1512-1589) w służbie Kościoła, Ojczyzny i Ziemi Bieckiej, red. Władysław Kret, Sławomir Zych, 111-133. Biecz–Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, 2013.
• Ziomek, Jerzy. Retoryka opisowa. Vademecum Polonisty, red. serii Janusz Sławiński. Wrocław–Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000.
• Żurek, Waldemar W., ks. „Marcin Kromer – Biskup Warmiński”. W Biskup Marcin Kromer (1512-1589) w służbie Kościoła, Ojczyzny i Ziemi Bieckiej, red. Władysław Kret, Sławomir Zych, 85-99. Biecz–Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, Kolbuszowa 2013.

Identifiers

DOI

10.18290/rh20683-1