Vrijheid, burgerlijk activisme en kritiek op het absolutisme: enkele casussen van het Nederlandse republicanisme in de verlichting

• Authors: Jan Urbaniak

Title variants

EN

Freedom, Civil Activism and Critics of the Absolutism: Some Cases of the Dutch Republicanism in Enlightenment

NL

Vrijheid, burgerlijk activisme en kritiek op het absolutisme: enkele casussen van het Nederlandse republicanisme in de verlichting

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wolność, zaangażowanie obywatelskie i krytyka absolutyzmu. Kilka przykładów niderlandzkiego republikanizmu w Oświeceniu W niniejszym artykule przedstawiam rozwój myśli republikańskiej w Niderlandach w ostatnich dziesięcioleciach osiemnastego wieku. W tym celu prezentuję trzy przykłady postaw republikańskich, które moim zdaniem wywarły największe piętno na tworzenie się niderlandzkiej tożsamości narodowej w czasach przedwspółczesnych. Analiza przykładów ma za zadanie oddać sposób, w jaki powstawało republikańskie myślenie w umysłach Niderlandczyków. W tym celu badam zarówno ideologię republikańskich ideałów, jak i ich warstwę retoryczną – to, w jaki sposób przekazywane były w formie tekstów i obrazów ówczesnemu odbiorcy.   De bedoeling van deze bijdrage is te laten zien hoe de ontwikkeling van de republikeinse gedachten in Nederland in de laatste decennia van de achttiende eeuw verliep. Daarvoor presenteer ik drie casussen van het Nederlands republicanisme die volgens mij het meest cruciaal waren voor de vorming van de Nederlandse identiteit in de vroegmoderne tijd. Bij de analyse van de casussen probeer ik weer te geven hoe de republikeinse boodschap tot stand kwam: ik kijk zowel naar de ideologie die in de republikeinse concepten opgesloten lag, als naar de retorische weergave van de republikeinse ideeën – hoe ze, in de vorm van teksten en prenten, aan de lezer werden gepresenteerd. 

NL

De bedoeling van deze bijdrage is te laten zien hoe de ontwikkeling van de republikeinse gedachten in Nederland in de laatste decennia van de achttiende eeuw verliep. Daarvoor presenteer ik drie casussen van het Nederlands republicanisme die volgens mij het meest cruciaal waren voor de vorming van de Nederlandse identiteit in de vroegmoderne tijd. Bij de analyse van de casussen probeer ik weer te geven hoe de republikeinse boodschap tot stand kwam: ik kijk zowel naar de ideologie die in de republikeinse concepten opgesloten lag, als naar de retorische weergave van de republikeinse ideeën – hoe ze, in de vorm van teksten en prenten, aan de lezer werden gepresenteerd. 

EN

The purpose of this contribution is to show how republican thought in the Netherlands developed during the last decades of the eighteenth century. To this end, I present three cases of Dutch republicanism, which, I believe, were the most crucial in the formation of Dutch identity in the early modern period. When analysing these cases, I try to show how the republican message came about: I look both at the ideology that was embedded in republican concepts, and at the rhetorical representation of republican ideas – how, in the form of texts and prints, they were presented to the reader.

Keywords

PL

republikanizm; wolność; Oświecenie; Wilhelm V; starożytność; mit batawski; satyra polityczna; krytyka; patrioci; republikanizm; wolność; Oświecenie; Wilhelm V; starożytność; mit batawski; satyra polityczna; krytyka; patrioci

EN

republicanism; freedom; Enlightenment; William V; antiquity; the Batavian myth; political satire; criticism; patriots

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2020
• Volume: 68
• Issue: 5
• Pages: 19-35

Dates

published

2020-12-15

Contributors

author

Jan Urbaniak

• University of Wroclaw, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-3332-3645

References

• Aan Nymeegsch volk, by de naderende komst van Willem den Vijfden. z.p., 1786.
• Allart, Johannes. De Vryheid. Amsterdam, Johannes Allart, 1783.
• [Batavus = Bernardus Bosch]. Batoos kroost aan Willem de Vyfde, Prins van Oranje, verrooveraar van de twee onbevolkte stedekens Hattum en Elburg, protector van de burger-bezoldelingen, welke hy als capitein generaal herschept heeft in burger-moorders! Amsterdam, Jan Verlem, 1786.
• Beaufort, Levinus Ferdinand de. Verhandeling van de vryheit in den burgerstaet. Leiden/ Middelburg, S. Luchtmans/L. Bakker, 1737.
• Bedaux, Jan Baptist, Agnes Groot, en Aernout Hagen “Allegorieën van goed bestuur; het decoratieprogramma van het stadhuis van Enkhuizen (1687-1710)”. Jaarboek Monumentenzorg, 1992, pp. 142-180.
• Berg, Arie van der. De papieren oorlog tussen patriotten en prinsgezinden: ‘het geldersche zwyn’. Nijmeegs Museum Commanderie van Sint-Jan, 1987.
• Berkhey, Joannes le Francq van. De zeetriumph der Bataafsche vrijheid. Amsterdam, J. Allart, 1782.
• Capellen tot den Pol, Joan van der. Aan het volk van Nederland, ed. Willem Frederik Wertheim en Annie Hetty Wertheim-Gijse Weenink, Weesp, Heureka, 1981.
• Dam, Willem van Irhoven van. Vyfde missive van Candidus aan den schryver van het politiek vertoog, dienende ter wederlegging van hetzelve. Rotterdam, z.n., 1782.
• De Ouderwetse Nederlandsche Patriot. Den Haag, P.F. Gosse, 1781-1783.
• De Politieke Kruyer. Amsterdam, Verlem, 1782-1787.
• De Post van den Neder-Rhyn. Utrecht, G.T. van Paddenburg, 1781-1787.
• Eikema Hommes, Margriet van, en Piet Bakker. “Hoogachtbaarheid en ontzaglijke grootheid. De burgemeesterskamer van het stadhuis van Enkhuizen”. Romeyn de Hooghe. De verbeelding van de late Gouden Eeuw, ed. Henk van Nierop. Zwolle, Wbooks, 2008, pp. 222-243.
• Evers, M. ‘Angelsaksische inspiratiebronnen voor de patriottische denkbeelden van Joan Derk van der Capellen.’ 1787 De Nederlandse revolutie?, ed. Theo S.M. van der Zee, Amsterdam, De Bataafsche Leeuw, 1988, pp. 206-217.
• Gelderen, Maarten van. “De Nederlandse Opstand (1555-1610): van ‘vrijheden” naar ‘oude vrijheid’ en de ‘vrijheid der conscientien’”. Vrijheid. Een geschiedenis van de vijftiende tot de twintigste eeuw, ed. E.O.G. Haitsma Mulier en W.R.E. Velema, Amsterdam University Press, 1999, pp. 27-52.
• Grijzenhout, Frans. “Sneeuwballen tegen de macht. Politiek en satire omstreeks 1800”. Het Bataafse experiment. Politiek en cultuur rond 1800, ed. Frans Grijzenhout, Wieger Velema en Niek van Sas, Nijmegen, Vantilt, 2013, pp. 27-64.
• Haas, Anna de. “Een onbekende traditie in de Amsterdamse schouwburg. De tussenspelen in Focquenbrochs Min in ’t lazarushuis (ca. 1760-1818)”. Jaarboek Amstelodamum, vol. 103, 2011, pp. 36-69.
• Haitsma Mulier, Eco. “De Bataafse mythe opnieuw bekeken”. BMGN, vol. 111, 1996, pp. 344-367.
• Haverkorn, Willem (de jonge). Claudius Civilis; treurspel. I. Duim, 1779. Hollandsche historische courant. 1733-1788. Delft, Reinier Boitet.
• Het Geldersche Zwyn (spotprent op Willem V). Amsterdam, Jan Verlem, 1786.
• Klein, Stephan. Patriots republikanisme. Politieke cultuur in Nederland 1766-1787. Amsterdam University Press, 1995.
• Kossmann, Maarten. Politieke theorie en geschiedenis. Amsterdam, Bert Bakker, 1987.
• Le Politique Hollandais. Amsterdam, J.A. Crajenschot (e.a.), 1781-1784.
• Leemans, Inger, en Gert-Jan Johannes. Worm en donder. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1700-1800: de Republiek. Amsterdam, Bert Bakker, 2013.
• Maddox, Graham. ‘Constitution.’ Political Innovation and Conceptual Change, ed. Terence Ball, James Farr, en Russel L. Hanson, Cambridge University Press, 1989, pp. 50-67.
• Meerkerk, Edwin van. Willem V en Wilhelmina van Pruisen: de laatste stadhouders. Atlas, 2009.
• Meijer, Fik. Keizers sterven niet in bed. Van Caesar (44 v. Chr.) tot Romulus Augustus (476 n. Chr.). Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2001.
• Montagu, Edward Wortley. Reflections on the Rise and Fall of the Ancient Republics, Adapted to the Present State of Great Britain, 2e uitgave, London, A. Millar, 1760.
• Mörke, Olaf. “De politieke cultuur van Duitsland en de Republiek. Dezelfde wortels, een andere uitkomst”. Een wonder weerspiegeld. De Nederlandse Republiek in Europees perspectief, ed. Karel Davids en Jan Lucassen, Amsterdam, Aksant, 2005.
• Nassau la Leck, Lodewijk Theodoor van. Politieke brieven over verscheide gewichtige onderwerpen, betreklyk, zo tot het staatkundig als huishoudelyk bestier der Republiek. Utrecht, G.T. van Paddenburg, 1780.
• Prins, Tim. “De val van Hattem en Elburg (1786) in de patriotse en de prinsgezinde pers”. Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman, vol. 35, 2012, pp. 149-160.
• Robertson, John. The Scottish Enlightenment and the Militia Issue. Edinburgh, J. Donald, 1985.
• Rosendaal, Joost. Bataven! Nederlandse vluchtelingen in Frankrijk 1787-1795. Nijmegen, Vantilt, 2003.
• Sas, Niek van. De metamorfose van Nederland. Van oude orde naar moderniteit 1750-1900. Amsterdam University Press, 2004.
• Schama, Simon. Patriotten en bevrijders. Revolutie in de Noordelijke Nederlanden, 1780-1813. Amsterdam, Agon, 1989.
• Stijl, Simon. De torenbouw van het vlek Brikkekiks in het landschap Batrachia, ed. A.N.M. Wijngaards en N.C.H. Wijngaards, Zutphen, Thieme, 1975.
• Stijl, Simon. Opkomst en bloei der verenigde Nederlanden. Amsterdam, P. Conradie/Harlingen, F. van der Plaats & Junior, 1774.
• Velema, Wyger. “Republikeinse democratie. De politieke wereld van de Bataafse Revolutie, 1795-1798”. Het Bataafse experiment. Politiek en cultuur rond 1800, ed. Frans Grijzenhout, N.C.F. van Sas, Wyger Velema, Nijmegen, Vantilt, 2013, pp. 27-64.
• Velema, Wyger. Omstreden Oudheid. De Nederlandse achttiende eeuw en de klassieke politiek. Amsterdam University Press, 2010.
• Wessels, L.H.M. “Over invloed en traditie. Een plaatsbepaling van Joan Derk van der Capellen”. De wekker van de Nederlandse natie. Joan Derk van der Capellen 1741-1784, ed. E.A. van Dijk, J. Trijsburg, W.F. Wertheim, en A.H. Wertheim-Gijse Weenink, Zwolle, Waanders, 1984, pp. 125-135.
• Wildschut, Arie. Goejanverwellesluis: de strijd tussen patriotten en prinsgezinden, 1780-1787. Hilversum, Verloren, 2000.
• Zillesen, Cornelis. Onderzoek der oorzaaken van de opkomst, het verval en herstel, der voornaamste oude en hedendaagsche volken. Utrecht, G. van den Brink, Jansz. 1781-1784.
• Zillesen, Cornelis. Welmeenende raad aan myn vaderland. Dordrecht, A. Blussé en zoon, 1785.
• Zwitser, H.L. Joan Derk van der Capellen. Aan het volk van Nederland. Het patriottisch program uit 1781. Amsterdam, De Bataafsche Leeuw, 1987.

Identifiers

DOI

10.18290/rh20685sp-2