Na styku religii, kultur i języków, czyli o polemicznych aspektach Paterykonu Sylwestra Kossowa

• Authors: Magdalena Hawrysz

Title variants

EN

At the Junction of Religion, Culture and Language: on the Polemic Aspects of Sylvester Kossów’s Paterikon

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W opracowaniu obserwacji poddano szczególny zabytek ze zbioru poloników kijowskich, tj. Paterikon abo żywoty ss. Oycow pieczarskich Sylwestra Kossowa. Jest to piśmienne świadectwo wielokulturowości dawnej Rzeczpospolitej oraz wielopłaszczyznowych relacji polsko-ruskich. Celem szkicu jest wskazanie generycznych elementów polemiki z poziomu kompozycji i pragmatyki tekstu oraz identyfikacja podporządkowanego im repertuaru środków językowych realizujących perswazyjne cele tekstu polemicznego. Analizy pozwoliły wskazać, że polemiczny charakter utworu widać zarówno w strukturze tekstu, gdzie dominują elementy refutacji, jak i w specjalnym użyciu języka, związanym przede wszystkim z probacją. W tym drugim obszarze ujawniono dwie globalne strategie komunikacyjne: uwiarygodnienie treści (na które składa się powoływanie się na źródła historiograficzne i dokumenty oraz dokonywanie zabiegów etymologizujących) oraz apoteoza osób i miejsca (którą realizują strategie osadzania przekazu w przeszłości, odwołanie do genealogii, maksymalizacja cnót świętych, sakralizacja zakonnej rzeczywistości). Wśród środków perswazyjnych znalazły się m.in. sylogizmy, argumentum ad verecundiam, argumentum ad baculum, argument z tradycji, wyliczenie, kontrast. Sposób ukształtowania tekstu na opisywanych poziomach potwierdza wspólnotę europejskiej kultury retorycznej, a z Kossowa czyni modelowego reprezentanta humanistycznych wartości i sposobów ich wyrażania.

EN

This article analyses the text titled Paterikon or the Lives of the Holy Fathers of the Kiev Caves by Sylvester Kossów. It is a unique monument from the collection of Kiev’s Polish diaspora; a written testimony of the multiculturalism of the former Polish-Lithuanian Commonwealth and of the multifaceted Polish-Russian relations. The purpose of this outline is: 1) to indicate the generic polemic elements at the level of composition and pragmatics, and 2) to identify the repertoire of language subordinated to them that implement the persuasive objectives of the polemical text. Analyses have shown that the polemical nature of the work can be seen both in the structure, where elements of refutation dominate, and in the particular use of language, primarily associated with probation. In this second area, two global communication strategies were revealed: content authentication (which consists of citing historiographic sources and documents, as well as performing etymologisation procedures), and apotheosis of people and places (implemented by strategies of embedding the message in the past, by reference to genealogy, by the hyperbolisation of saints’ virtues, the sacralisation of monastic reality, etc.). The persuasive language includes, inter alia, syllogisms, argumentum ad verecundiam, argumentum ad baculum, argument from tradition, enumeration, and contrasts. The shape of the text confirms the European community of rhetorical culture and makes Kossów a model representative of humanistic values and of the ways of expressing them.

Keywords

PL

kulturowe relacje polsko-ruskie; europejskiej wspólnota retoryczna; Sylwester Kossow; polemika; strategie komunikacyjne; kulturowe relacje polsko-ruskie; europejskiej wspólnota retoryczna; Sylwester Kossow; polemika; strategie komunikacyjne

EN

Polish-Russian cultural relations; European rhetorical community; Sylvester Kossów; polemics; communication strategies

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2021
• Volume: 69
• Issue: 6
• Pages: 39-54

Dates

published

2021-06-29

Contributors

author

Magdalena Hawrysz

• University of Zielona Góra, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-6049-635X

References

• Chomik, Piotr, red. Kościół prawosławny w dziejach Rzeczypospolitej i krajów sąsiednich. Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, Bractwo Prawosławne, 2000.
• Duszak, Anna. Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
• Dziechcińska, Hanna. „Panegiryk”. Słownik literatury staropolskiej, red. Teresa Michałowska, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 2002, ss. 613-616.
• Górecki, Artur. „O jezuickiej Ratio studiorum”. Christianitas, nr 58, 2014, ss. 58-69, christianitas.org/ site_media/content/ch58_gorecki2.pdf. Dostęp 10 października 2020.
• Hawrysz, Magdalena. Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2012.
• Klimek, Jolanta. „Prolegomena do poloników kijowskich z XVII wieku”. Język polski. Współczesność. Historia, t. 7, red. Władysława Książek-Bryłowa, Henryk Duda, Małgorzata Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2009, ss. 189-203.
• Klimek, Jolanta. „Formy aorystyczne w XVII-wiecznych polonikach kijowskich”. Roczniki Humanistyczne. Językoznawstwo, z. 6, 2010, ss. 29-40.
• Klimek, Jolanta. „Konstrukcja accusativus cum infinitivo w XVII-wiecznych polonikach kijowskich”. Problemy językoznawstwa współczesnego i historycznego, red. Jolanta Sławek, Poznańskie Towarzystwo Naukowe, 2010, ss. 61-75.
• Klimek, Jolanta. „Polonika kijowskie – nierozpoznana odmiana polszczyzny XVII stulecia? Rekonesans”. Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, red. Bogusław Dunaj, Maciej Rak, Księgarnia Akademicka, 2011, ss. 91-101.
• Klimek-Grądzka, Jolanta. „Uwagi o składni Paterykonu Sylwestra Kossowa (1635)”. Roczniki Humanistyczne. Językoznawstwo, z. 6, 2012, ss. 43-56.
• Klimek-Grądzka, Jolanta. „Barbaryzmy w polskich drukach kijowskich (1633-1698)”. Travaux de slavistique. Actes du VIe congrès de la Slavic Linguistics Society, red. Irina Kor Chahine, Charles Zaremba, Presses universitaires de Provence, 2013, ss. 51-61.
• Klimek-Grądzka, Jolanta. „Matka Boska w polonikach kijowskich (1635-1638)”. Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, red. Jolanta Klimek-Grądzka, Małgorzata Nowak, Towarzystwo Naukowe KUL, 2016, ss. 119-129.
• Klimek-Grądzka, Jolanta. „Про православне монастирське життя в “Патериконі” Сильвестра Косова (1635). Лексичне дослідження”. Poznańskie Spotkania Językoznawcze, nr 33, 2017, ss. 19-32.
• Korolko, Mirosław. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Wiedza Powszechna, 1990.
• Łużny, Ryszard. „Sylwester Kossow”. Polski słownik biograficzny, t. XIV, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968, ss. 325-327.
• Łużny, Ryszard. „Kijowski siedemnastowieczny wariant cerkiewno-słowiańskiego Pateryka”. Slovo. Časopis Staroslavenskog Zavoda u Zagrebu, no 28, 1978, pp. 35-43, hrcak.srce.hr/index.php?show =clanak&id_clanak_jezik=22018. Dostęp 15.03.2020.
• Łużny, Ryszard. Pisarze kręgu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej a literatura polska. Z dziejów związków kulturalnych polsko-wschodnosłowiańskich w XVII-XVIII w. Uniwersytet Jagielloński, 1966.
• Mead, Margaret. Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego. Tłum. Jacek Hołówka, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
• Mironowicz, Antoni. Sylwester Kossow. Władyka białoruski, metropolita kijowski. Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1999.
• Moszyńska Danuta. „O polszczyźnie Sylwestra Kossowa (Na podstawie wstępu do Pateryka Pieczarskiego z 1635 roku)”. Tematy. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Leszka Moszyńskiego, red. Krystyna Szcześniak, Halina Wątróbska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1998, ss. 138-143.
• Nodzyńska, Ludmiła. „O pierwszym polskim opracowaniu »Pateryku Kijowsko-Pieczerskiego«”. Chrześcijański Wschód a kultura polska, red. Ryszard Łużny, Wydawnictwo KUL, 1989, ss. 219-227.
• Nodzyńska, Ludmiła, oprac. i tłum. Pateryk Kijowsko-Pieczerski, czyli opowieści o świętych ojcach w pieczarach kijowskich położonych. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993.
• Rynduch, Zbigniew. Nauka o stylach w retorykach polskich XVII wieku. Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1967.
• Skrukwa, Grzegorz. O czarnomorską Ukrainę. Procesy narodowotwórcze w regionie nadczarnomorskim do 1921 roku w ukraińskiej perspektywie historycznej. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016.
• Peretc Volodimir Nikolayevich, „Kiyevo-Pecherskiy Paterik v polskom i ukrainskom perevode”. IV Meždunarodnyy syezd slavistov. „Slavyanskaya filologiya”. Sbornik statyey. Izdatielstvo Akademii Nauk SSSR 1958, ss. 174-210 [Перетц, Володимир Николаевич. „Kиево-Печерcкий Патерик в польском и украинском переводе”. IV Международный съезд славистов. „Славянскя филология”. Сборник статей, Издательство Академии Наук СССР 1958, cc. 174-210], books.e-heritage.ru/book/10089415. Dostęp 8.10.2020.

Identifiers

DOI

10.18290/rh21696-3