Społeczność i historia, czyli pieniądz i krew. Ekonomia w Vade-mecum Norwida

• Authors: Renata Gadamska-Serafin

Title variants

EN

Society and history, or money and blood. Economy in Norwid’s Vade-mecum

Abstracts

EN

The subject of money occupies a prominent place in Vade-mecum, reflecting the significance of finance and economy in socio-political and philosophical theories of the nineteenth century. The question of “capital” emerges in many poems from the cycle, e.g. in “Socjalizm” [Socialism], “Larwa” [The Larva], “Stolica” [Capital City], “Prac-czoło” [The-Forehead-of- Labor]“Syberie” [Syberias], “(Co słychać?)” [How are you?] and “Nerwy” [Nerves]. Norwid’s opus magnumwas written in the period of intense changes in capitalist economy, notably in the wake of the global crisis following the American Civil War (1866), whose consequences are discussed by Marx in the first volume of Capital (1867). The famous publication by the German economist constitutes an important context for Norwid’s cycle, although the two are worlds apart in ideological terms. The poet was nevertheless greatly inspired by Proudhon’s works, which he read in the 1840s alongside other utopian socialists (possibly Owen), who would propose abandoning money in its traditional form as an antidote to economic crises and mass poverty. Additionally, Norwid’s letter dated 15 July 1867 (PW IX, 297) contains a trace of the poet’s reading of August Cieszkowski’s treatise Du Crédit, et de la Circulation (Paris 1839) and proof of contacts with the economist Ludwik Wołowski, co-founder and director of the Parisian bank Crédit Foncier de France (established in 1852). The above two men introduced some of the brilliant credit ideas developed by Prince Drucki-Lubecki to the France of Napoleon III . In Vade-mecum Norwid polemicizes both with utopian concepts of a socialist, moneyless economy and with Polish organicist ideas basing on profit economy and visions of economic success. Norwid recognized their departure from the Decalogue, the category of “conscience,” and Christian soteriology. In this sense, Vade-mecum becomes a Romantic and Christian attempt to return the question of money to its original context: that of ideals and spiritual life.

PL

Temat pieniądza zajmuje w Vade-mecum poczesne miejsce, proporcjonalnie do pozycji, jaka przypadła finansom i ekonomii w koncepcjach polityczno-społecznych oraz filozoficznych XIX stulecia. Tematyka „kapitałowa” pojawia się między innymi w takich ogniwach cyklu, jak Socjalizm, Larwa, Stolica, Prac-czoło, Syberie, [Co słychać?], Nerwy. Norwidowskie opus magnum kształtowało się w atmosferze wielkiego przesilenia gospodarki kapitalistycznej: kryzysu światowego po wojnie secesyjnej (1866), którego skutki pokazał w pierwszym tomie swego Kapitału (1867) Marks. Słynna publikacja niemieckiego ekonomisty stanowi ważny, choć w sensie ideowym – biegunowo odległy, kontekst Norwidowskiego cyklu. Ważną inspiracją były natomiast dla poety czytane w latach 40. dzieła Proudhona i zapewne innych socjalistów utopijnych (może Owena), proponujące rezygnację z dotychczasowych form pieniądza jako antidotum na kryzysy ekonomiczne i nędzę mas. W liście Norwida z 15 lipca 1867 roku (PW , IX, 297) pojawia się ponadto ślad lektury rozprawy Augusta Cieszkowskiego pt. Du Crédit, et de la Circulation (Paris 1839) oraz dowód kontaktów autora Vade-mecum z ekonomistą Ludwikiem Wołowskim, współzałożycielem i dyrektorem paryskiego banku Crédit Foncier de France (zał. w r. 1852), którzy przenieśli do Francji Napoleona III genialne pomysły kredytowe księcia Druckiego-Lubeckiego. Norwid podejmuje w Vade-mecum polemikę zarówno z utopijnymi pomysłami socjalistycznej gospodarki bezpieniężnej, jak i z polskimi koncepcjami organicystycznymi, osadzonymi na ekonomii zysku i wizji sukcesu gospodarczego. Dostrzega ich oderwanie od Dekalogu, kategorii „sumienia” i chrześcijańskiej soteriologii. Vade-mecum staje się próbą (romantyczną i chrześcijańską) przywrócenia spraw pieniężnych do ich pierwotnego kontekstu: idealnego i duchowego.

Keywords

PL

pieniądz w literaturze XIX wieku; ekonomia; kapitalizm; Cyprian Norwid; Vade-mecum

EN

money in nineteenth-century literature; economy; capitalism; Cyprian Norwid; Vade-mecum

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2021
• Volume: 39
• Pages: 249-291

Dates

published

2021

Contributors

author

Renata Gadamska-Serafin

• Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego

• https://orcid.org/0000000151826097

References

• Bratkowski S., Nieco inna historia cywilizacji. Dzieje banków, bankierów i obrotu pieniężnego, wyd. II , Warszawa 2010.
• Cichocki M., Wieczna gra możliwości – rzecz o politycznym romantyzmie niemieckim. „Nowa Res Publica”, nr 7-8 (118-119), lipiec-sierpień 1998, s. 42-44.
• Cypriana Norwida kształt prawdy i miłości. Analizy i interpretacje, red. S. Makowski, Warszawa 1986.
• Czeczot K., Pospiszyl M., Romantyczny antykapitalizm, Warszawa 2018.
• Fereerira N., Crédit et monnaie sociale chez P. J. Proudhon (1809-1865). „Revue de philosophie économique” 2011, nr 1 (vol. 12), s. 91-116.
• Filozofia i myśl społeczna w latach 1831–1864, wybrał, wstępem i przypisami opatrzył A. Walicki, Warszawa 1977.
• Gadamska-Serafin R., „Czasy skończone!”? Norwid a koncepcje końca historii, w: Norwid wobec historii, red. E. Chlebowska, Ł. Niewczas, Lublin 2014, s. 435-476.
• Gadamska-Serafin R., Pieniądz – „deus ex machina” w dramatach Norwida, w: Norwidowski świat rzeczy, red. G. Halkiewicz-Sojak, P. Abriszewska, I. Dobrzeniecka, D. Wojtasińska, Toruń 2018, s. 349-390.
• Gaściewicz M., Piekielna przestrzeń miasta – liryka Cypriana Norwida w perspektywie badań nad nowoczesnością. http://biesiada.polon.uw.edu.pl/Piekielna.pdf (dostęp: 15.04.2019).
• Gomulicki J. W., Zabłąkany pielgrzym. Rzecz o Ludwiku Norwidzie, „Przegląd Współczesny” 1935, nr 163-164, s. 245-258 oraz s. 391-403.
• Gomulicki J. W., Norwidowa podróż przez piekło (Ze studiów nad genezą kształtem „Vade-mecum”), „Miesięcznik Literacki” 1966, nr 2, s. 5-14.
• Gomulicki J. W., Ludwik Norwid. W: Polski Słownik Biograficzny, t. XXIII , Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978, s. 201-202.
• Hongbing S., Wojna o pieniądz. Prawdziwie źródła kryzysów finansowych, przeł. T. Sierakowski, t. 1, Wrocław 2010.
• Hörisch J., Orzeł czy reszka. Poezja pieniądza, przeł. J. Kita-Huber i S. Huber, Kraków 2010.
• Inglot M., Opus magnum Norwidowskiej liryki. Rzecz o „Vade-mecum”, w: tenże, Wyobraźnia poetycka Norwida, Warszawa 1988, s. 53-83.
• Klemens Aleksandryjski św., Który człowiek bogaty może być zbawiony? przeł. ks. J. Czuj, wstęp i oprac. ks. J. Naumowicz, Kraków 2012.
• Konarski S., Rosen (Rozen) Mathias, w: Polski Słownik Biograficzny t. XXXII , Wrocław 1989-1991. https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/mathias-rosen-rozen?print (dostęp: 15.08.2019).
• Kumar K., Utopian Thought and Communal Practice: Robert Owen and the Owenite Communities, „Theory and Society” vol. 1, nr 1 (luty 1990), s. 1-35.
• Kuziak M., Norwid – Marks. Dwie nowoczesności, w: O Norwidzie komparatystycznie, red. M. Siwiec, Kraków 2019, s. 59-76.
• Liebich A., Between Ideology and Utopia: The Politics and Philosophy of August Cieszkowski (Sovietica, vol. 39), Dordrecht 1979.
• Morawski W., Kronika kryzysów gospodarczych, Warszawa 2003.
• Nieukerken van A., Norwid i scjentyzm – konteksty komparatystyczne (Auguste Comte, Pierre-Joseph Proudhon), w: O Norwidzie komparatystycznie, red. M. Siwiec, Kraków 2019, s. 13-57.
• Pieniądz w literaturze i teatrze. Materiały z sympozjum „Temat pieniądza w literaturze i teatrze”. Uniwersytet Gdański, Gdańsk 17-18 stycznia 2000, red. J. Bachórz, Sopot 2000.
• Polska klasyczna myśl ekonomiczna na tle angielskiej i francuskiej, red. U. Zagóra-Jonszta, Katowice 2009.
• Romantyzm i nowoczesność, red. M. Kuziak, Kraków 2009.
• Simmel G., Filozofia pieniądza, przekł. A. Przyłębski, Warszawa 2012.
• Smaszcz W., Trzy analizy („Noc”, „Legenda”, „Syberie”), „Poezja” 1983, nr 4-5 s. 170-183.
• Stefanowska Z., Norwidowski romantyzm, w: taż, Strona romantyków. Studia o Norwidzie, Lublin 1993, s. 79-80.
• Trojanowiczowa Z., Dambek Z., przy współudziale J. Czarnomorskiej, Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. 1: 1821–1860, Poznań 2007.
• Wheen F., Marks. Kapitał. Biografia, przeł. P. Laskowski, Warszawa 2007.
• Żor A., Kronenberg. Dzieje fortuny, Warszawa 2011.
• Żurowski M., „Larwa” na tle porównawczym, „Przegląd Humanistyczny” VII : 1963, nr 6 (39), s. 15-34.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2139.14

Biblioteka Nauki

17932355