Jak mówił Cyprian Norwid? W poszukiwaniu głosu poety

• Authors: Anna Kozłowska

Title variants

EN

How did Cyprian Norwid speak? In search of the poet’s voice

Abstracts

EN

This article discusses those elements of Cyprian Norwid’s pronunciation that could be reconstructed on the basis of the graphic features of his manuscripts, as well as on the basis of information about the poet’s linguistic biography, especially about the period of his lifetime and his Masovian origin. Norwid’s pronunciation probably had the following features characteristic of 19th-century Polish: the presence of the raised vowels é and ó, the synchronic pronunciation and different distribution of nasal sounds than today, the fronting of ł, the sonority of h, the synchronic realisation of palatalised labial consonants, the lack of alignment of sonority in clusters such as kw, sw, św, cw, ćw, tw, chw, and a wider distribution of proparoxytone stress than today. On the other hand, the Masovian influences in Norwid’s idiolect included: forms without apophony, the use of kie, gie in place of standard Polish ke, ge, and devoicing at the word boundaries. Furthermore, the Eastern Borderlands influence can be attributed to the more frequent use of o instead of ó, as well as the replacement of hard consonants with soft time, living in that environment. Strictly individual features of his pronunciation as well as para-linguistic behaviour characteristic of him can only be inferred indirectly by referring to the accounts of people who had contact with him. From a review of such testimonies, an image emerges of an interlocutor endowed with a beautiful timbre of voice, using expressive intonation and gestures aptly combined with speech.

PL

Artykuł omawia te elementy fonetyki Cypriana Norwida, które udało się zrekonstruować na podstawie graficznych cech jego rękopisów, a także na podstawie informacji o życiorysie językowym poety, przede wszystkim o czasie jego życia oraz mazowieckim pochodzeniu. Na wymowę Norwida składały się prawdopodobnie następujące cechy charakterystyczne dla polszczyzny XIX wieku: obecność samogłosek pochylonych é i ó, synchroniczna wymowa i inna niż dziś dystrybucja nosówek, przedniojęzykowa artykulacja ł, dźwięczność h, synchroniczna realizacja spółgłosek zmiękczonych wargowych, brak wyrównania dźwięczności w grupach typu kw, sw, św, cw, ćw, tw, chw oraz szerszy od współczesnego zakres proparoksytonezy. Do obecnych w idiolekcie Norwida mazowizmów brzmieniowych należały natomiast: formy bez przegłosu, stosowanie połączeń kie, gie w miejsce ogólnopolskich ke, ge oraz ubezdźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. Z kolei z wpływami kresowymi można powiązać częstsze niż w polszczyźnie ogólnej stosowanie o zamiast ó, jak również zastępowanie spółgłosek twardych miękkimi. Zaprezentowany obraz tworzą własności, które autor Vade-mecum dzielił z innymi użytkownikami polszczyzny swojego czasu i środowiska. O ściśle indywidualnych cechach jego wymowy, a także o charakterystycznych dla niego zachowaniach parajęzykowych można wnioskować jedynie pośrednio, odwołując się do relacji osób, które miały z nim kontakt. Z przeglądu takich świadectw wyłania się wizerunek rozmówcy obdarzonego pięknym tembrem głosu, posługującego się wyrazistą intonacją i gestami trafnie zespolonym z wypowiedzią.

Keywords

PL

fonetyka; wymowa; idiolekt Cypriana; język pisarza; życiorys językowy

EN

phonetics; pronunciation; Cyprian Norwid’s idiolect; writer’s language; linguistic biography

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2023
• Volume: 41
• Pages: 29-44

Dates

published

2023

Contributors

author

Anna Kozłowska

• Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw

• https://orcid.org/0000000174659316

References

• Bajerowa I., Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfologia, Katowice 1986.
• Dłuska M., Prozodia języka polskiego, Warszawa 1976.
• Doroszewski W., Język Teodora Tomasza Jeża (Zygmunta Miłkowskiego). Studium z dziejów języka polskiego XIX wieku, Warszawa 1949.
• Engelking E., Wybrane zagadnienia z zakresu fonetyki i ortografii Cypriana Norwida. Próba opisu statystycznego, Warszawa 1985 [maszynopis pracy magisterskiej].
• Engelking-Teleżyńska E., Samogłoski pochylone w pismach Cypriana Norwida, w: Polono-Slavica Varsoviensia. Studia nad językiem polskim, red. R. Grzegorczykowa, B. Klebanowska, Warszawa 1988, s. 153-168.
• Fik I., Uwagi nad językiem Cyprjana Norwida, Kraków 1930.
• Jeżowski M., Słownik rymów Cypriana Norwida, Lublin 1998.
• Kozłowska A., Norwid wobec języka włoskiego, w: „Pod latyńskich żagli cieniem…” Italia Norwida, red. E. Chlebowska, P. Chlebowski, Ł. Niewczas, Lublin 2019, s. 57-71.
• Kurkiewicz-Rzepkowa E., Rzepka W., Galicyzmy w listach Cypriana Kamila Norwida, „Studia Romanica Posnaniensa” 1971, t. 1, s. 15-40.
• Kurzowa Z., Studia nad językiem filomatów i filaretów (fonetyka, fleksja, składnia), Kraków 1972.
• Puzynina J., O języku Cypriana Norwida, w: taż, Słowo – wartość – kultura, Lublin 1997, s. 419-447.
• Siekierska K., Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku, Wrocław 1974.
• Skubalanka T., Styl poetycki Norwida ze stanowiska historycznego, w: taż, Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Studia nad językiem i stylem, Lublin 1997, s. 144-162.
• Topolińska Z., Z historii akcentu polskiego od wieku XVI do dziś, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.
• Turska H., Język Jana Chodźki, Wilno 1930.
• Urbańczyk S., Jaką polszczyzną mówił Jan Kochanowski i jego rówieśnicy, „Język Polski” 1953, nr 33, s. 214-224.
• Zaleski J., Język Aleksandra Fredry, cz. 1, Wrocław 1968.
• Ziołowicz A., W żywiole towarzyskości. Arkana Norwidowskiej rozmowy, w: O Norwidzie komparatystycznie, red. M. Siwiec, Kraków 2019, s. 95-112 (przedruk w: taż, We wspólnym świecie. Studia o myśli, wyobraźni i postawie społecznej Cypriana Norwida, Kraków 2022).
• Ziołowicz A., Cypriana Norwida sztuka żywego słowa, „Ruch Literacki” 2017, z. 4 (343), s. 359-376 (przedruk w: taż, We wspólnym świecie. Studia o myśli, wyobraźni i postawie społecznej Cypriana Norwida, Kraków 2022).
• Zwoliński P., Życiorys językowy Tarasa Szewczenki, „Slavia Orientalis” 1964, t. 13, nr 4, s. 383-392.
• Zwoliński P., Życiorys językowy Iwana Kotlarewskiego, „Slavia Orientalis” 1970, t. 19, nr 2, s. 165-177.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2341.2

Biblioteka Nauki

31233736