Zarządzanie kadrą naukowo‑dydaktyczną – wyzwania i problemy w świetle ekonomii kosztów transakcyjnych

• Authors: Michał Pietrzak

Title variants

Zarządzanie kadrą naukowo‑dydaktyczną – wyzwania i problemy w świetle ekonomii kosztów transakcyjnych

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

We współczesnych gospodarkach rośnie znaczenie zasobów ludzkich, rozumianych jako potencjał związany z wiedzą, umiejętnościami i zaangażowaniem pracowników, szczególnie w odniesieniu do tzw. pracowników wiedzy, cechujących się wysokim poziomem wykształcenia, doświadczenia i biegłości oraz wykonywaniem pracy związanej z wiedzą. Archetypem pracownika wiedzy jest akademik. Pracę kadry naukowo‑dydaktycznej cechują inwestycje w aktywa specjalistyczne dla transakcji z pracodawcą oraz znaczna asymetria informacji. Wskazują one na wysoki poziom kosztów transakcyjnych związanych z wymianą w ramach stosunków pracy w szkolnictwie wyższym. Świadczy to o potrzebie zabezpieczania tych stosunków (np. przez długoterminowe stabilne zatrudnienie) oraz o braku możliwości sformułowania ex ante kompletnych kontraktów, jak również o trudnościach w monitorowaniu i rozliczaniu pracy naukowców. Rozwiązaniem wyłaniającego się stąd problemu agencji może być kontraktowanie relacyjne, bazujące na budowie stosunków zaufania i współpracy stron umowy, czego wyrazem jest tzw. kontrakt psychologiczny. Tymczasem, paradoksalnie, w szkolnictwie wyższym w Polsce obserwuje się regres związany z próbą radzenia sobie z problemami zarządzania kadrą naukowo‑dydaktyczną w fordowsko‑taylorowskim stylu, tj. przez swego rodzaju akord oparty na „punktozie”. Postępujące zmiany, w tym reforma związana z tzw. ustawą 2.0, oddalają polskie uniwersytety od tradycyjnego, humboldtowskiego ideału. Wielu naukowców może odbierać te zmiany jako złamanie kontraktu psychologicznego związanego z ich stosunkiem zatrudnienia.

EN

Human resources, namely potential of employee’s knowledge, skills and engagement became the key factor in the contemporary economy. This is particularly true in the case of knowledge workers – those with high degrees of expertise, education or experience who are doing highly knowledge intensive jobs. In fact, academics are archetypes of such employees. The paper concerns with the problem of difficulties in detailed defining efforts’ standard in the case of academics. Academics have to invest in assets, which are specific to the relation with employer, also high informational asymmetry plagued their job. Thus, there are high transaction costs involved in the exchange under employment relation umbrella in the higher education. Therefore, some safeguards are needed like long‑term stable employment. There is also the problem of writing ex ante complete contracts as well as monitoring and accountability of researchers work. One of the solution of this problem could be relational contracting rooted in trust and cooperation between sides of the employment relations. Often, so called psychological contracts are embedded in those relations. However, we observe recently in Poland attempts (according to the reforms of higher education sector) of introducing some kind of piece‑rate incentive systems, where piece‑rate means “production” of scientific publications. This is form of departure from traditional model of the university. Such departure could be seen by many academicians as breaching of psychological contract involved in their employment relation, and as such could be counterproductive.

Keywords

PL

pracownicy wiedzy; akademicy; ekonomia kosztów transakcyjnych; kontraktowanie relacyjne; kontrakt psychologiczny; pracownicy wiedzy; akademicy; ekonomia kosztów transakcyjnych; kontraktowanie relacyjne; kontrakt psychologiczny

EN

knowledge workers; academics; transaction cost economics; relational contracting; psychological contract

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica
• Year: 2020
• Volume: 2
• Issue: 347
• Pages: 129-148

Dates

published

2020-04-03

Contributors

author

Michał Pietrzak

• Warsaw University of Life Sciences, Faculty of Economic Sciences, Department of Economics and Organization of Enterprises

• https://orcid.org/0000-0002-0418-3436

References

• Akerlof G. A. (1970), The Market for „Lemons”: Quality, Uncertainty and the Market Mechanism, „The Quarterly Journal of Economics”, t. 84, nr 3, s. 488–500, https://doi.org/10.2307/1879431
• Akerlof G. A. (2005 [1982]), Labor Contracts as Partial Gift Exchange, [w:] Explorations in Pragmatic Economics. Selected of George A. Akerlof (and co‑authors), Oxford University Press, New York, s. 362–385, reprint.
• Akerlof G. A., Shiller R. J. (2010), Zwierzęce instynkty, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa.
• Alchian A. A. (2006 [1984]), Specificity, Specialization, and Coalitions, [w:] D. K. Benjamin (red.), The Collected Works of Armen A. Alchian. Volume 2: Property Rights and Economic Behavior, Liberty Fund, Indianapolis, s. 269–286, reprint.
• Alchian A. A., Demsetz H. (1972), Production, Information Costs, and Economic Organization, „The American Economic Review”, t. 62, nr 5, s. 777–795.
• Armstrong M. (2010), Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa.
• Armstrong M. (2011), Zarządzanie zasobami ludzkimi, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa.
• Arrow K. J. (1969), The Organization of Economic Activity: Issues Pertinent to the Choice of Market versus Non‑market Allocations, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download;jsessionid=F-5BEB6352F75BFE7B895535FF18525CD?doi=10.1.1.324.971&rep=rep1&type=pdf [dostęp: 2.07.2019].
• Baron J. N., Kreps D. M. (2013), Employment as an Economic and Social Relation, [w:] R. Gibbons, J. Roberts (red.), The Handbook of Organizational Economics, Princeton University Press, Princeton, s. 315–341.
• Barzel Y. (1982), Measurement Cost and the Organization of Markets, „The Journal of Law and Economics”, t. 25, nr 1, s. 27–48, https://doi.org/10.1086/467005
• Barzel Y. (2009), Economic Analysis of Property Rights, Cambridge University Press, New York.
• Campbell D. (2004), Ian Macneil and the Relational Theory of Contract, „CDAMS Discussion Paper” 04/1E, March, s. 1–82.
• Coase R. H. (2013 [1937]), Natura firmy, [w:] R. H. Coase, Firma, rynek i prawo, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, s. 30–50, reprint.
• Coase R. H. (2013 [1960]), Problem kosztu społecznego, [w:] R. H. Coase, Firma, rynek, prawo, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, s. 86–142, reprint.
• Commons J. R. (1931), Institutional Economics, „The American Economic Review”, t. 21, nr 4, s. 648–657.
• Daft R. L., Kendrick M., Vershinina N. (2010), Management, Cengage Learning EMEA, Cheriton House.
• Davenport T. H. (2005), Thinking for a Living: How to Get Better Performance and Results from Knowledge Workers, Harvard Business School Press, Boston.
• Drucker P. F. (1969), Age of Discontinuity, Harper and Row, New York.
• Drucker P. F. (1999), Społeczeństwo pokapitalistyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Drucker P. F. (2002), Myśli przewodnie Druckera, Wydawnictwo MT Biznes, Warszawa.
• Furubotn E. G., Richter R. (2011), Institutions and Economic Theory, The University of Michigan Press, Ann Arbor.
• Godłów‑Legiędź J. (2012), Spory metodologiczne w ekonomii z perspektywy kryzysu finansowego, [w:] S. Rudolf (red.), Nowa ekonomia instytucjonalna wobec kryzysu gospodarczego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach, Kielce, s. 45–59.
• Gorynia M. (2000), Zachowania przedsiębiorstw w okresie transformacji. Mikroekonomia przejścia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
• Gruszecki T. (2002), Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Hackman J. R., Oldham GR. (1976), Motivation through the Design of Work: Test of the Theory, „Organizational Behavior and Human Performance”, t. 16, s. 250–279.
• Handy C. (1996), Wiek paradoksu, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
• Hviid M. (2000), Long‑Term Contracts and Relational Contracts, [w:] B. Boudewijn, G. de Geest (red.), Encyclopedia of Law and Economics, Edward Elgar Pub., Cheltenham, s. 46–72.
• Iwanek M., Wilkin J. (1998), Instytucje i instytucjonalizm w ekonomii, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Jan Paweł II (1981), Encyklika Laborem exercens, https://w2.vatican.va/content/john‑paul‑ii/pl/encyclicals/documents/hf_jp‑ii_enc_14091981_laborem‑exercens.html [dostęp: 2.07.2019].
• Kay J. (1996), Podstawy sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Klein B., Crawford R. G., Alchian A. A. (2006 [1978]), Vertical Integration, Appropriable Rents, and the Competitive Contracting Process, [w:] D. K. Benjamin (red.), The Collected Works of Armen A. Alchian. Volume 2: Property Rights and Economic Behavior, Liberty Fund, Indianapolis, s. 179–213, reprint.
• Król H. (2007), Podstawy koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi, [w:] H. Król, A. Ludwiczyński, Zarządzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitału ludzkiego organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 50–91.
• Leibenstein H. (1983), Property Rights and X‑Efficiency: Comment, „The American Economic Review”, t. 73, nr 4, s. 831–842.
• Leja K. (2013), Zarządzanie uczelnią. Koncepcje i współczesne wyzwania, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa.
• Macneil I. R. (1985), Relational Contract: What We Do and Do Not Know, „Wisconsin Law Review”, nr 3, s. 484–525.
• North D. C. (2011), Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge University Press, Cambridge.
• North D. C., Willis J. A. (1994), Integrating Institutional Change and Technical Change in Economic History. A Transaction Cost Approach, „Journal of Theoretical and Institutional Economics”, t. 150, nr 4, s. 609–624.
• Pietrzak M. (2016), Nadzór właścicielski, nadzór korporacyjny czy „samo‑władztwo oligarchii akademickiej”? – Dylematy ładu akademickiego w publicznych szkołach wyższych w świetle nowej ekonomii instytucjonalnej, „Studia Prawno‑Ekonomiczne”, t. C, s. 285–302.
• Polanyi K. (2010), Wielka transformacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Robbins S. P., DeCenzo D. A. (2002), Podstawy zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Shore C., Wright S. (1999), Audit Culture and Anthropology: Neo‑liberalism in British Higher Education, „Journal of the Royal Anthropological Institute”, t. 5, nr 4, s. 557–575.
• Shore C., Wright S. (2015), Audit Culture Revisited. Rankings, Ratings, and the Reassembling of Society, „Current Anthropology”, t. 56, nr 3, s. 421–444, https://doi.org/10.1086/681534
• Smythe J. (2009), CEO – dyrektor do spraw zaangażowania, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków.
• Sobczak A. (2018), Podmiotowość pracy i towarowość usług. Analiza prawna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Steinmann H., Schreyögg G. (2001), Zarządzanie. Podstawy kierowania przedsiębiorstwem. Koncepcje, funkcje, przykłady, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
• Straffin P. D. (2004), Teoria gier, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Sułkowski Ł. (2016), Kultura akademicka. Koniec utopii?, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Wilkin J. (2016), Instytucjonalne i kulturowe podstawy gospodarowania. Humanistyczna perspektywa ekonomii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Williamson O. E. (1983), Markets and Hierarchies: Analysis and Antitrust Implications. A Study in the Economics of Internal Organization, The Free Press, New York.
• Williamson O. E. (1985), The Economic Institutions of Capitalism, The Free Press, New York.
• Williamson O. E. (2000), The New Institutional Economics: Taking Stock, Looking Ahead, „Journal of Economic Literature”, t. 38, s. 595–613, https://doi.org/10.1257/jel.38.3.595

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6018.347.08