Ksiądz-legionista Józef Panaś w antysowieckiej konspiracji we Lwowie w latach 1939–1940

• Authors: Przemysław Stawarz

Title variants

Ksiądz-legionista Józef Panaś w antysowieckiej konspiracji we Lwowie w latach 1939–1940

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ukazuje działalność Józefa Panasia – zasłużonego duszpasterza, odważnego legionisty i żołnierza, a także działacza ruchu ludowego w okresie Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to postać stosunkowo mało znana i w najnowszej historiografii zajmuje niewiele miejsca. Opracowanie to wpisuje się w ciąg badań prowadzonych przez autora dotyczących pojedynczych losów ludzkich wpisanych w burzliwe i tragiczne dzieje XX w. Bohater tego tekstu jest jednym z wielu polskich duchownych, który najpierw stał się żołnierzem-kapelanem odradzającego się Wojska Polskiego, a później działaczem ruchu ludowego. Mimo że należał do drugoplanowych aktorów sceny wojskowej, następnie zaś politycznej, to jego wkład w późniejsze odzyskanie przez Polskę niepodległości był znaczący. Artykuł ukazuje niezwykłą determinację, odwagę, oddanie sprawom kraju oraz walkę o jego niepodległość ze zbrodniczym okupantem. Z dużą dozą prawdopodobieństwa należy stwierdzić, że ksiądz-legionista poniósł śmierć z rąk NKWD w kwietniu 1940 r. Jako wojskowy dołączył do list śmierci z Katynia i tysięcy miejscowości, w których Sowieci dokonywali mordów na narodzie polskim. W opracowaniu nakreślono również w sposób syntetyczny życie Polaków pod sowieckim władztwem. Zaprezentowano ponadto różne wersje związane ze śmiercią J. Panasia.

EN

This article to present the activities of Józef Panaś – a distinguished priest, brave legionnaire and soldier, as well as an activist of the peasant movement during the Second Polish Republic. He is a relatively unknown figure and takes up little space in the latest historiography. This study is a continuation of research conducted by the author of this article on individual human fatest inscribed in the turbulent and tragic history of the 20th century. The hero of this text is one of many Polish clergymen who first became a soldier-chaplain of the resurgent Polish Army and then an acivist of the peasant movement. Although the chaplain belonged to the supporting actors of the military and later political scene, his contribution to Poland’s regaining independence was significant. The article in question shows remarkable determination, courage, devotion to the affairs of the country and the fight its independence against the criminal invader. It is highly probable that the priest-legionnaire died at the hands of the NKVD in Aprl 1940. As a military man, he joined the death lists from Katyn and the thousands of towns where the Soviets murdered the Polish nation. The article describes in a synthetic way the life of Poles under Soviet rule. Moreover in the aforementioned study, various were presented in connection with the death of Józef Panaś.

Keywords

PL

Józef Panaś; okupacja sowiecka; konspiracja; agresja; Józef Panaś; okupacja sowiecka; konspiracja; agresja

EN

Józef Panaś; Soviet occupation; conspiracy; aggression

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2020
• Issue: 106
• Pages: 125-141

Dates

published

2020-04-30

Contributors

author

Przemysław Stawarz

• https://orcid.org/0000-0001-7188-7495

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie [AINN], Stanisław Olszewski, Krótki rys historyczny i stan organizacji krajowych w zaborze sowieckim, [b.d.], sygn. 1786/1.
• Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego w Warszawie [AZHRL], Archiwum Tadeusza Nawrockiego, sygn. 46.
• Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego w Warszawie [AZHRL], Relacja Franciszka Wilka, sygn. B.I.38.22.
• Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof, wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego, t. I, Warszawa 2000.
• Buczek R., Stronnictwo Ludowe w latach 1939–1945. Organizacja i polityka, Londyn 1975.
• Cygan W.K., Wysocki W.J., „Dla Ciebie, Polsko krew i czyny moje!…” Duszpasterstwo wojskowe Legionów Polskich, Warszawa 1997.
• Gil Z., Z dziejów odrzykońskiego zamku Kamieniec, Krosno 2007.
• Głowacki A., Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939–1941, Łódź 1997.
• Grabowski W., Polska tajna administracja cywilna 1940–1945, Warszawa 2003.
• Hryciuk G., Polacy we Lwowie 1939–1944. Życie codzienne, Warszawa 2000.
• Hulewicz J., Panaś Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXV, z. 104, Wrocław 1980, s. 114.
• Janusz B., Mons Pius Ormian lwowskich, Lwów 1928.
• Kołakowski P., NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2002.
• Kołodziejczyk A., Ks. płk J. Panaś, „Zielony Sztandar” 1984, nr 92, s. 7–8.
• Kołodziejczyk A., Ks. płk J. Panaś, „Zielony Sztandar” 1984, nr 94(II), s. 8.
• Kotarska E., Proces czternastu, Warszawa 1998.
• Kozłowski W., Ksiądz Józef – niepokorny kapelan i działacz ludowy (1887–1940). Spojrzenie na niektóre fragmenty biografii, „Zeszyty Wiejskie” 2013, z. 18, s. 128.
• Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996.
• Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863–1864, 1914–1945, red. Polak B., Koszalin 1997, s. 478.
• Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych, t. II (1939–1956), red. T. Gąsiorowski, A. Kuler, A. Zagórski i in., Kraków 1997.
• Mazur G., Z dziejów sowietyzacji tzw. Zachodniej Ukrainy – 1939–1941, „Studia Rzeszowskie” 1996, t. III, s. 81.
• Mazur G., Skwara J., Węgierski J., Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice 2007.
• Mazur G., Węgierski J., Konspiracja lwowska 1939–1944. Słownik biograficzny, Katowice 1997.
• Nawrocki T., Ksiądz Pułkownik Józef Panaś, „Zeszyty Odrzykońskie” 2001, z. 8, s. 52–132.
• Nawrocki T., Ksiądz Pułkownik Józef Panaś (1887–1940), Odrzykoń 2001.
• Nicieja S.S., Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986, Wrocław 1988.
• Podlewski S., Wierni Bogu i Ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w II wojnie światowej, Warszawa 1982.
• Polskie podziemie 1939–1941, t. I (Lwów–Kołomyja–Stryj–Złoczów), red. Z. Gajowniczek, P. Kułakowski, M. Kupiecka i in., Warszawa–Kijów 1998.
• Polskie podziemie na terenach Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941, t. I–II, oprac. Z. Gajowniczek, M. Majewski, W. Makarow i in., Warszawa–Moskwa 2001.
• Siemaszko Z.S., W sowieckim osaczeniu 1939–1943, Londyn 1991.
• Smirnow J., Mons Pius – Najstarszy bank lwowski, „Kurier Galicyjski” [Lwów] 2010, nr 11(111), s. 28.
• Szwedo B., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, t. II (1914–1921), cz. 3, Leszno–Tarnobrzeg 2006.
• Szwedo B., Zawsze w pierwszej linii. Kapłani odznaczeni Orderem Virtuti Militari 1914–1921, 1939–1945, Warszawa 2004.
• Węgierski J., Lwów pod okupacją sowiecką 1939–1941, Warszawa 1991.
• Witalec R., Franciszek Wilk (1914–1990). Biografia ludowca niezłomnego, Rzeszów–Warszawa 2015.
• Wnuk R., Za pierwszego Sowieta. Polska konspiracja na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej (wrzesień 1939 – czerwiec 1941), Warszawa 2007.
• Michał Lang, Sprawozdanie Rewolucyjnego Związku Niepodległości i Wolności na terenie okupacji rosyjskiej (obejmuje okres od początku października 1939 r. do 18 II 1940), 17 IV 1942, sygn. B.I.38.22, https://studium.org.uk/index.php/en/trust-pumst-london/studium-info/pumst-london-kindred-institutions-partners (dostęp: 20 XI 2020).
• Franciszek Wilk, Sprawozdanie z działalności konspiracyjnej Polskiej Akademickiej Młodzieży Ludowej i prac organizacyjnych Stronicowa Ludowego na terenie Małopolski Wschodniej za okres od września 1939 r. do 1 III 1940, 3 IV 1942, sygn. B.I.38.21, https://studium.org.uk/index.php/en/trust-pumst-london/studium-info/pumst-london-kindred-institutions-partners (dostęp: 20 XI 2020).

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.106.09