Ewolucja podejścia ziemian do instytucji małżeństwa w XIX stuleciu w świetle egodokumentów i literatury poradnikowej

• Authors: Aleksandra Staniszewska

Title variants

EN

Evolution of landowners’ approach to the marriage in the 19th century according to the egodocuments and guidance literature

Abstracts

EN

The dynamics of changes taking place in the 19th century influenced the perception of the institution of marriage, as well as the role of a woman and a man in a relationship. Then prevailing norms and proprieties limited the decision-making of the young, although not all couples adapted to this model. The transformations taking place in attitudes toward marriage at that time can be seen in the handbooks as well as private documents.

PL

Dynamika zmian dokonujących się w XIX stuleciu wpłynęła na postrzeganie instytucji małżeństwa, a także roli kobiety i mężczyzny w związku. Panujące ówcześnie normy i konwenanse ograniczały decyzyjność młodych, aczkolwiek warte podkreślenia jest to, że nie wszystkie pary dopasowywały się do tego modelu. Przejawy transformacji dokonujących się w podejściu do instytucji małżeństwa w tym stuleciu można zaobserwować na kartach poradników, jak również w różnego rodzaju prywatnych dokumentach.

Keywords

PL

ziemiaństwo; arystokracja; Królestwo Polskie; instytucja małżeństwa; rola kobiety i mężczyzny w związku; XIX wiek; patriarchat

EN

land class; aristocracy; Kingdom of Poland; marriage; role of a woman and a man in a relationship; 19th century; patriarchate

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2021
• Issue: 108
• Pages: 125-145

Dates

published

2021

Contributors

author

Aleksandra Staniszewska

• Uniwersytet Łódzki / University of Lodz

• https://orcid.org/0000000233623031

References

• Czaplicki T., Szlacheckie ostatki. Dwudziestowieczna opowieść polskiego ziemianina, Warszawa 2000.
• Czapska M., Europa w rodzinie, Warszawa 1989.
• Dunin-Borkowski J., Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa–Lwów 1908.
• Dzieje Maluszyna i jego dziedziców z opowiadań i pamięci zebrane przez Helenę [z Morstinów] Ostrowską, oprac. A. J. Zakrzewski, Warszawa 2009.
• Hoffmanowa z Tańskich K., O powinnościach kobiet, t. III, Warszawa 1849.
• Hoffmanowa z Tańskich K., Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki, przedmowa P. Krakowowa, Warszawa 1872.
• Jałowiecki M., Requiem dla ziemiaństwa, Warszawa 2003.
• Kicka N., Pamiętniki, oprac. T. Szafrański, Warszawa 1972.
• Lutosławski W., Jeden łatwy żywot, Warszawa 1933.
• Miłkowski J., Prawidła obyczajności. Ku zachowaniu uprzejmych w świecie stosunków według dzieła francuskiego przez J. Miłkowskiego, Kraków 1852.
• Pawlikowski M. K., Sumienie Polski i inne szkice kresowe, wybór i oprac. M. Urbanowski, Łomianki 2014.
• Świadek epoki. Listy Elizy z Branickich Krasińskiej z lat 1835–1876, t. I, przekł. U. Sudolska, z rękopisu odczytał, wybrał, skomentował i wstępem opatrzył Z. Sudolski, Warszawa 1996.
• Świat dziecka ziemiańskiego. Antologia źródeł, oprac., wstęp i przyp. N. Kapuścińska-Kmiecik, J. Kita, Łódź 2012.
• Tarnowska M., Wspomnienia, Warszawa 2002.
• Trochę się zazdrości tym, co nie dożyli tych czasów… Dziennik Ludwiki Ostrowskiej z Maluszyna, oprac. J. Kita, P. Zawilski, Warszawa 2014.
• Zamoyska z Czartoryskich Z., Rady matki spisane dla córki w dzień ślubu, Warszawa 1825.
• Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918, Warszawa 2008.
• Bołdyrew A., Obyczajowe aspekty kojarzenia małżeństw w rodzinie polskiej w wyższych grupach społecznych w drugiej połowie XIX i na początku XX w., „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2010, t. XI, s. 21–41.
• Chałasiński J., Kultura i naród, Warszawa 1968.
• Gumper M., Polityk, kompozytor… ojciec – mniej znane oblicze Michała Kleofasa Ogińskiego, ukazane w listach do córki z lat 1827–1833, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. IX (Kariera w optyce prywatności), red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2020, s. 75–100.
• Jakubiak K., Nawrot-Borowska M., Rodzina polska w XIX wieku jako środowisko wychowawcze i jej funkcja edukacyjna, „Studia Paedagogica Ignatiana” 2016, t. XIX, nr 2, s. 15–46.
• Jastrzębska M., Tajemnice księżnej Doroty Czartoryskiej, Toruń 2007.
• Kapuścińska N., Obronna czy niszczycielska rola zazdrości? Przyczynek do rozważań nad małżeństwem ziemiańskim, „Dobrzyckie Studia Ziemiańskie” 2010, nr 1, s. 85–100.
• Kapuścińska-Kmiecik N., Zdrada małżeńska w dziewiętnastowiecznych pałacach i dworkach ziemiańskich, Łódź 2013.
• Kita J., Ostatnia z rodu – Ludwika z Korabitów Ostrowska, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, t. I (Panie z dworów i pałaców), red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2007, s. 172–190.
• Kita J., Tomasz Potocki (1809–1861). Ewolucja postaw ziemianina polskiego, Łódź 2007.
• Kita J., Korybut-Marciniak M., Kariera w optyce prywatności – wprowadzenie, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. IX (Kariera w optyce prywatności) red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2020, s. 7–16.
• Klemba U., Stanisław Walewski herbu Kolumna (1852–1927). Mąż znanej działaczki i pisarki Cecylii Walewskiej, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. VIII (O mężczyźnie [nie]zwyczajnie), red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2019, s. 141–158.
• Kobieta i małżeństwo. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2004.
• Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX wieku, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 1995.
• Łojek J., Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna 1799–1921, Lublin 1980.
• Łyszkowska A., „Każdego dnia cenię szlachetność i wzniosłość jego charakteru, świętość i piękno jego myśli”. Zygmunt Krasiński w świetle listów żony Elizy z Branickich Krasińskiej, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. IX (Kariera w optyce prywatności), red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2020, s. 101–116.
• Moryson J., Książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki (1860–1918), „Dobrzyckie Studia Ziemiańskie” 2011, nr 2, s. 74–86.
• Napierała A., „Dlaczego się nie żenią?”. O przyczynach starokawalerstwa w humorystycznych narracjach polskich publikacji popularnych od drugiej połowy XIX do początków XX, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. VIII (O mężczyźnie [nie]zwyczajnie), red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2019, s. 305–322.
• Pamiętnik XV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. II (Przemiany społeczne a model rodziny. Materiały sympozjum VI zorganizowanego przez A. Żarnowską), Gdańsk–Toruń 1995.
• Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od VI do XX wieku, red. K. Jakubiak, Bydgoszcz 2000.
• Pauszer-Klonowska G., Pani na Puławach. Opowieść o Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej, Warszawa 1978.
• Raińska K., O powinnościach względem męża. Miejsce mężczyzny w małżeństwie w świetle XIX-wiecznych poradników dla kobiet, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. VIII (O mężczyźnie [nie]zwyczajnie), red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2019, s. 277–304.
• Raińska K., Wpływ kariery zawodowej kobiet na życie rodzinne w XIX wieku na przykładzie trzech wybitnych postaci: Marii Skłodowskiej-Curie, Marii Szymanowskiej oraz Elizy Orzeszkowej, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. IX (Kariera w optyce prywatności), red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2020, s. 291–316.
• Regulska A., Przeobrażenia w modelu i funkcjach rodziny na przestrzeni XIX–XX wieku, „Studia nad Rodziną” 2011, nr 1–2, s. 235–246.
• Rodzina – prywatność – intymność. Dzieje rodziny polskiej w kontekście europejskim. Sympozjum na XVII Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich (Kraków 15–18 września 2004), red. D. Kałwa, A. Walaszek, A. Żarnowska, Warszawa 2000.
• Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych, red. K. Jakubiak, Bydgoszcz 1995.
• Rzepniewska D., Kobieta w rodzinie ziemiańskiej w XIX wieku. Królestwo Polskie, [w:] Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX wieku, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 1995, s. 29–50.
• Rzepniewska D., Rodzina ziemiańska w Królestwie Polskim, [w:] Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku, t. IX (Studia o rodzinie), red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1991, s. 137–200.
• Stawiak-Ososińska M., Ponętna, uległa, akuratna… Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku (w świetle ówczesnych poradników), Kraków 2010.
• Studnicka-Mariańczyk K., Działalność dobroczynna i zaangażowanie społeczne Ludwiki hrabiny Ostrowskiej, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. III („Portret kobiecy”. Polki w realiach epoki), red. M. Klempert, M. Korybut-Marciniak, J. Kita, Łódź–Olsztyn 2014, s. 199–220.
• Studnicka-Mariańczyk K., Ludwika hrabina Ostrowska (1851–1926). Kobieta, gospodarz, społecznik, Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2016.
• Syguła J., Pozycja i rola kobiety w rodzinie na ziemiach polskich w XIX stuleciu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2009, z. 136, s. 57–76.
• Szulakiewicz W., Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2013, nr 16, s. 65–84.
• Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, Bydgoszcz 1994.
• Wychowanie w rodzinie polskiej od schyłku XVIII do połowy XX wieku, red. K. Jakubiak, A. Winiarz, Bydgoszcz 2000.
• Zakrzewski A. J., Z dziejów dziewiętnastowiecznej rodziny ziemiańskiej. Ostrowscy h. Korab z Maluszyna, [w:] Dzieje Maluszyna i jego dziedziców z opowiadań i pamięci zebrane przez Helenę [z Morstinów] Ostrowską, oprac. A. J. Zakrzewski, Warszawa 2009, s. 7–46.
• Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. I–IX, red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn, 2014–2020.
• Żyromski M., Dziewiętnastowieczna rodzina polska, „Roczniki Socjologii Rodziny” 2000, R. XII, s. 173–188.
• Ustawa konstytucyjna Księstwa Warszawskiego z dnia 22 lipca 1807 r., art. 4, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1807.html (dostęp: 29 VII 2021).

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.108.06

Biblioteka Nauki

2109003