Opowiadanie „naukowe” – gatunek literacki czy popularnonaukowy? Charakterystyka genologiczna

• Authors: Anetta Gajda

Title variants

Opowiadanie „naukowe” – gatunek literacki czy popularnonaukowy? Charakterystyka genologiczna

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia analizę genologiczną przeznaczonych dla młodzieży opowiadań naukowych z przełomu XIX i XX w., których autorami byli wybitni uczeni, a zarazem popularyzatorzy tego okresu. Autorka wskazuje na cechy typowe dla gatunków narracyjnych, a jednocześnie elementy charakterystyczne dla tekstów naukowych. Udowadnia, iż elementy typowe dla piśmiennictwa artystycznego są podporządkowane funkcji poznawczej i uprzystępniającej. Dokonuje ponadto próby umiejscowienia badanego gatunku wśród tekstów popularyzujących wiedzę naukową, uwzględniając teorię podobieństwa rodzinnego L. Wittgensteina i zaliczając badane teksty o charakterze hybrydalnym do rodziny gatunków (obok czytanek, bajek, gawęd) paraliterackich, służących popularyzacji nauki wśród dzieci i młodzieży. Rodzina ta - według autorki - jest rodziną pokrewną dla grupy gatunków popularnonaukowych (takich jak: monografia popularnonaukowa, artykuł popularnonaukowy, wykład popularnonaukowy, odczyt popularnonaukowy, pogadanka), przeznaczonych dla osób, które ukończyły szkołę podstawową oraz dla samouków.

EN

The article presents a genological analysis of scientific stories dedicated to young people from the turn of the XIX and XX century whose authors were both eminent scholars and promoters of this period. The author points out features typical for narrative genres and at the same time elements characteristic for scientific texts. She proves that typical elements of artistic literature are subordinated to the cognitive and facilitating function. Moreover, the author attempts to organise/classify texts which popularise scientific knowledge taking into account the theory of family similarity of L. Wittgenstein and including the studied texts of a hybrid nature into the family of genres (next to reading books, stories, tales) of paraliterary texts aimed at popularising science among children and young people. According to the author, this family is related to a group of popular science genres (such as popular science: monograph, article, lecture, talk) intended for people who graduated from primary school and autodidacts.

Keywords

PL

opowiadanie naukowe; genologia lingwistyczna i literaturoznawcza; klasyfikacja gatunków popularnonaukowych; przełom XIX i XX w.; opowiadanie naukowe; genologia lingwistyczna i literaturoznawcza; klasyfikacja gatunków popularnonaukowych; przełom XIX i XX w.

EN

scientific story; linguistic and literary genetics; classification of popular science genre; turn of the XIX and XX century

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
• Year: 2020
• Volume: 54
• Pages: 109-122

Dates

published

2020-12-02

Contributors

author

Anetta Gajda

References

• Brzeziński M., 1912, Opowiadania o ciekawych i pożytecznych rzeczach. Zebrał M. Brzeziński, Warszawa: Wydawnictwo im. M. Brzezińskiego, Wyszyński i S-ka.
• Dyakowski B., 1928, Gąski Marysi. Opowiadanie przyrodnicze (wcale nie o gęsiach), Warszawa: Gebethner i Wolff.
• Dyakowski B., 1933, Nasze zboża. Opowiadania przyrodniczo-obyczajowe, seria: „Biblioteczka Przyrodnicza”, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
• Dyakowski B., 1938, Leszek jedzie na Podole. Opowiadanie o jaszczurkach, wężach i żółwiach krajowych, Warszawa: „Nasza Księgarnia”.
• Haberkantówna W., 1928, Śmietnik. Opowiadania przyrodnicze z 48 rysunkami, Lwów–Warszawa: Książnica–Atlas.
• Joteyko-Rudnicka Z., 1903, Nowe wieczory czwartkowe. Opowiadania przyrodnicze dla młodego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff.
• Kramsztyk S., 1905, Opowiadania z niwy naukowej. Dla młodych przyjaciół, Warszawa: E. Wende i S-ka.
• Umiński W., 1918, Gady i płazy. Opowiadania o życiu jaszczurek, wężów, krokodylów, żółwi i płazów. Z licznymi rysunkami, Warszawa: Wydawnictwo im. M. Brzezińskiego.
• Zaleska M., 1871, Wieczory czwartkowe. Opowiadania o cudach przyrody i znakomitszych odkryciach naukowych młodocianemu wiekowi poświęcone przez Starego przyjaciela dzieci, Warszawa: Gebethner i Wolff.
• Bartoszewicz A., 1991, Opowiadanie, w: J. Bachórz, A. Kowalczykowa (red.), Słownik literatury polskiej XIX wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Filipkowska-Szemplińska J., Gutry M. (oprac.), 1927, Katalog Biblioteki Wzorowej dla dzieci i młodzieży, z przedmową H. Radlińskiej, Warszawa: Związek Księgarzy Polskich.
• Gajda A., 2020, Monografia popularnonaukowa przełomu XIX i XX stulecia. Studium genologiczne, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Gazda G. (red.), 2012, Słownik rodzajów i gatunków literackich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gorzechowska M., Ostromęcka J. (oprac.), 1922, Katalog podstawowy książek dla bibljotek powszechnych, Warszawa: Książnica-Atlas.
• Lämmert E., 1980, Formy budowy opowiadania, w: R. Handke (red.), Teoria form narracyjnych w niemieckim kręgu językowym, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 183–219.
• Mitosek Z. (red.), 2004, Opowiadanie w perspektywie badań porównawczych, Kraków: Universitas.
• Ostaszewska D., Cudak R. (red.), 2007, Polska genologia literacka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Owczarek B., 1975, Opowiadanie i semiotyka. O polskiej nowelistyce współczesnej, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Owczarek B., Mitosek Z., Grajewski W. (red.), 2001, Praktyki opowiadania, Kraków: Universitas.
• Rejter A., 2011, Przeobrażenia gatunków literackich w kontekście komunikacji społecznej (na przykładzie noweli), w: D. Ostaszewska (red.), Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 4: Gatunek a komunikacja społeczna, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 493–503.
• Sławiński J., 1989, Opowiadanie, w: M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, T. Okopień-Sławińska, J. Sławiński (red.), Słownik terminów literackich, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Spis książek 1929, Spis książek poleconych do bibliotek szkolnych przez Komisję Oceny książek do czytania przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w latach od 1923 do 1928 włącznie, Warszawa: Książnica–Atlas.
• Szczęsna E., 2004, Narracja jako chwyt tekstowy, w: Z. Mitosek (red.), Opowiadanie w perspektywie badań porównawczych, Kraków: Universitas, s. 251–266.
• Wojtak M., 2004, Gatunki prasowe, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6077.54.08