Kim były szesnastowieczne malarki, murarki i mydlarki?

• Authors: Anetta Luto-Kamińska

Title variants

EN

Who were the 16th century malarka (she-painter), murarka (she-mason) and mydlarka (she-soaper)?

Abstracts

EN

The article describes difficulties connected with interpreting 16th century names of women created out of men’s profession names. The analyzed lexical material was limited to feminine formations created with the use of the -ka suffix out of masculine names ending with -arz. Due to such a clear formal restriction, I analyzed all feminatives in this class found in SPXVI as well as additional occurrences excerpted by me, which constituted over 60% of textual usages analyzed herein. I focused on two functions of the -ka suffix creating nomina feminativa of the time – the names of wives and the “simple” feminatives, that is those in which the formant provides the formative base only with the meaning of femininity. Over 60 lexemes were analyzed. In the first place, I examined all registered appearances of every word in Renaissance texts, with a particular emphasis of uses in non-literary sources providing authentic historical data about the people described. I confronted thus obtained information with 1) the findings of historians, demographics scholars or sociologists researching the role of women in Renaissance society and the opportunities available for women regarding taking up paid work and performing specific professions; 2) lexicographic descriptions of particular entries in SPXVI, broadening lexicographic analysis with the earlier lexis as registered in SStp and the later lexis found in source dictionary (Cn). The final stage of research involved a formal historical word formation analysis of the described feminatives and its dependencies with lexicographic descriptions of particular items.

PL

Artykuł opisuje trudności związane z interpretacją szesnastowiecznych nazw kobiet utworzonych od męskich nazw zawodowych. Badany materiał leksykalny ograniczono do żeńskich formacji utworzonych za pomocą przyrostka -ka od męskich nazw na -arz. Dzięki takiemu wyraźnemu zawężeniu formalnemu poddano analizie wszystkie feminatywa z tej klasy odnotowane w SPXVI oraz dodatkowe wystąpienia pochodzące z ekscerpcji własnej, które stanowiły ponad 60% przeanalizowanych tu użyć tekstowych. Skupiono się na dwu produktywnych wówczas funkcjach przyrostka -ka tworzącego nomina feminativa – nazwy żon oraz feminatywa „proste”, czyli takie, w których formant wnosi do znaczenia podstawy słowotwórczej jedynie znaczenie żeńskości. Analizie poddano ponad 60 leksemów. W pierwszej kolejności zbadano wszystkie zarejestrowane wystąpienia każdego wyrazu w renesansowych tekstach, ze szczególnym uwzględnieniem użyć w źródłach nieliterackich, dostarczających autentycznych danych historycznych o opisywanych osobach. Uzyskane informacje skonfrontowano z: 1) ustaleniami historyków, demografów czy socjologów badających rolę kobiety w renesansowym społeczeństwie oraz możliwości podejmowania przez nią pracy zarobkowej i wykonywania konkretnych zawodów; 2) opisami leksykograficznymi poszczególnych haseł w SPXVI, poszerzając analizę leksykograficzną o leksykę wcześniejszą zarejestrowaną w SStp oraz późniejszą w słowniku źródłowym (Cn). Ostatni etap badań obejmował formalną historyczną analizę słowotwórczą opisywanych feminatywów i jej zależności z opisami leksykograficznymi poszczególnych jednostek.

Keywords

PL

historia języka polskiego – XVI wiek; słowotwórstwo historyczne; nazwy żeńskie (feminatywa); nazwy zawodów

EN

history of Polish language – 16th century; historical word formation; female names (feminatives); names of the professions

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
• Year: 2021
• Volume: 55
• Pages: 11-35

Dates

published

2021

Contributors

author

Anetta Luto-Kamińska

• Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000000227936728

References

• Bochnak A., 1960, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego, w: J. Szablowski (red.), „Studia do Dziejów Wawelu”, t. 2, Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków.
• Bogucka M., 1998, Białogłowa w dawnej Polsce: Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
• Clark A., 1919, Working Life of Women in the Seventeenth Century, London: George Routledge and Sons, Ltd.
• Dembska K., 2012, Tendencje rozwojowe polskich i rosyjskich nazw zawodowych kobiet na tle języka czeskiego, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Gala S., 2002, O potrzebie badań słowotwórstwa gwarowego, w: S. Gala (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, s. 147–154.
• Grabias S., 1981, O ekspresywności języka: Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Grzegorczykowa R., 1981, Zarys słowotwórstwa polskiego: Słowotwórstwo opisowe, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Grzegorczykowa R., Puzynina J., 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego: Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Karaś M., 2017a, Formanty lingwistyczne i onomastyczne, w: M. Karaś, Ze studiów leksykologicznych i onomastycznych, wybór i oprac. J. Reichan, M. Rak, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 147–154, [przedruk wyd. z 1977].
• Karaś M., 2017b, O gwarowych formantach onomastycznych, w: M. Karaś, Ze studiów leksykologicznych i onomastycznych, wybór i oprac. J. Reichan, M. Rak, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 155–163, [przedruk wyd. z 1968].
• Karpiński A., 1990, Przekupki, kramarki, straganiarki. Zakres feminizacji drobnego handlu w miastach polskich w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 38, nr 1–2, s. 81–91.
• Karpiński A., 1995, Kobieta w mieście polskim w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, Warszawa: Instytut Historii PAN.
• Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2005, Lingwistyka płci: Ona i on w języku polskim, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• King M.L., 1991, Women of the Renaissance, Chicago–London: The University of Chicago Press, [Women in Culture and Society Series].
• Kleszczowa K. (red.), 1996, Słowotwórstwo języka doby staropolskiej: Przegląd formacji rzeczownikowych, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kreja B., 1964, Słowotwórstwo nazw żeńskich we współczesnym języku polskim, „Język Polski” 44, z. 3, s. 129–140.
• Kuklo C., 1998, Kobieta samotna w społeczeństwie miejskim u schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej: Studium demograficzno-społeczne, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Łoś J., 1925, Gramatyka polska, cz. II: Słowotwórstwo, Lwów–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Małocha-Krupa A., 2018, Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Marciniak-Firadza R., 2013, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Pepłowski F., 1974, Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w polszczyźnie XVI wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Przybylska R., 2008, Nowe nazwy zawodów, w: Z. Cygal-Krupa (red.), Współczesna polszczyzna: Stan, perspektywy, zagrożenia, Tarnów–Kraków: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie – Księgarnia Akademicka, s. 71–79.
• Przybyszewski B., 1985, Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu: Artyści i rzemieślnicy krakowscy w latach 1526–1535, w: A. Franaszek (red.), „Źródła do Dziejów Wawelu”, t. 11, cz. 4, Kraków: Nakł. Ministerstwa Kultury i Sztuki.
• Sierociuk J., 1995, W sprawie kategoryzacji semantycznej gwarowych derywatów rzeczownikowych, w: M. Białoskórska, A. Belchnerowska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 2: Materiały III Kolokwium Językoznawczego, Skrzynki 13–16 września 1993, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 53–61.
• Simonton D., 2003, A History of European Women’s Work: 1700 to the Present, London–New York: Routledge.
• Szwejkowska H., 1961, Książka drukowana XV–XVIII w.: Zarys historyczny, Wrocław–Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Wawrzykowska-Wierciochowa D., 1963, Od prządki do astronautki: Z dziejów kobiety polskiej, jej pracy i osiągnięć, Warszawa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ.
• Woźniak E., 2014, Język a emancypacja, feminizm, gender, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 60, s. 295–312.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6077.55.01

Biblioteka Nauki

2116533