Unrecognizable, abandoned, unnamed, avoided places: On the murders committed against Jews in Poland in the period after the Second World War and their commemoration

• Authors: Andrzej Rykała

Abstracts

EN

The fall of the Third Reich, turning the “most tragic page” in the history of the Jewish nation, i .e . the Second World War, did not mean the end of the tragedy for Jews on Polish soil. Even before the end of the greatest confl in the history of humankind, in the areas liberated from Nazi Germany occupation, many survivors of the Holocaust experienced acts of ruthless violence. However, very few of the numerous victims of the post-war anti-Jewish terror have been commemorated in public space. To a very small extent the form of public commemoration also covered earlier wartime cases of collective murders committed against Jews by Polish Christians. Even if the sites of the dramatic events which occurred in the shadow of the Holocaust were marked, the complete truth about their course was not restored everywhere.

Keywords

EN

Jews; the Holocaust; anti-Jewish violence; post-war period; sites of memory; sites of non-memory; non-sites of memory

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: European Spatial Research and Policy
• Year: 2021
• Volume: 28
• Issue: 1
• Pages: 111-147

Dates

published

2021

Contributors

author

Andrzej Rykała

• University of Lodz, Faculty of Geographical Sciences, Department of Political, Historical Geography and Regional Studies, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź, Poland

• https://orcid.org/0000000221833103

References

• ADELSON, J. (1993), ‘W Polsce zwanej Ludową’, [in:] TOMASZEWSKI, J. (ed.), Najnowsze dzieje Żydów w Polsce. W zarysie (do 1950) roku, Warsaw, pp. 387–477.
• BAŃKOWSKA, A., JARZĘBOWSKA, A. and SIEK, M. (2009), ‘Morderstwa Żydów w latach 1944–1946 na terenie Polski na podstawie kwerendy w zbiorze 301 (Relacje z Zagłady) w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego’, Kwartalnik Historii Żydów, 3 (231).
• BIKONT, A. (2004), My z Jedwabnego, Warsaw.
• BLUS-WĘGROWSKA, D. (1996), ‘Atmosfera pogromowa’, Karta, 18, pp. 87–106.
• CAŁA, A. (2000), ‘Kształtowanie się polskiej i żydowskiej wizji martyrologicznej po II wojnie światowej’, Przegląd Socjologiczny, 2, pp. 167–180.
• CAŁA, A. (2014), Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisje Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warsaw.
• CAŁA, A. and DATNER-ŚPIEWAK, H. (1997), Dzieje Żydów w Polsce 1944–1968. Teksty źródłowe, Warsaw.
• CHOŁODOWSKI, M. (2017), Żydówki umarły trzy razy. Trudna pamięć, http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,22092140,zydowki-umarly-trzy-razy.html?fbclid=IwAR1D08NL_KMV43DicX-1zEkzn9PJPyBH_l3FYqh_NO1MilwCztdaW60zgSk&disableRedirects=true#BoxLokBialLink [accessed on: 14.07.2019].
• CZUBRYT-BORKOWSKI, Cz. (ed.) (1988), Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa; lata wojny 1939–1945, Warsaw.
• DATNER, S. (1966), ‘Eksterminacja ludności żydowskiej w Okręgu Białostockim’, Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 60, pp. 3–50.
• DATNER, H. and MELCHIOR, M. (1997), ‘Żydzi we współczesnej Polsce – nieobecność i powroty’, [in:] KURCZ, Z. (ed.), Mniejszości narodowe w Polsce, Wrocław, pp. 63–81.
• DELAPERRIÉRE, M. (2013), ‘Miejsca pamięci czy pamięć miejsc? Kilka refleksji na temat uobecniania przeszłości w literaturze współczesnej’, Ruch literacki, LIV, 1 (316), pp. 49–61. https://doi.org/10.2478/v10273-012-0054-7
• DMITRÓW, E. (2002), ‘Oddziały operacyjne niemieckiej Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa a początek zagłady Żydów w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku’, [in:] MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.), Wokół Jedwabnego, 1, Studia, Warsaw, pp. 273–352.
• DOMANOWSKA, A. (2012), Zbrodnia sprzed lat. Bili kosami i motykami. Żydówki się nie broniły, https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35241,11937426,Zbrodnia_sprzed_lat__Bili_kosami_i_motykami__Zydowki.html [accessed on: 14.07.2019].
• ENGEL, D. (1998), ‘Patterns of Anti-Jewish Violence in Poland 1944–1946’, Yad Vashem Studies, 26, pp. 43–85.
• ENGELKING, B. (2011), Jest taki piękny słoneczny dzień. Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warsaw.
• ENGELKING, B. and GRABOWSKI, J. (eds.) (2011), Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, Warsaw.
• ENGELKING, B. and GRABOWSKI, J. (eds.) (2018), Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, I i II, Warsaw.
• GRABOWSKI, J. (2008), ‘Ratowanie Żydów za pieniądze: przemysł pomocy’, Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 4, pp. 81–109. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.268
• GRABOWSKI, J. (2011), Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warsaw.
• GRABOWSKI, J. (2014), Upamiętnianie Polaków niosących pomoc, https://krytykapolityczna.pl/kraj/grabowski-upamietnianie-polakow-niosacych-pomoc/2014/ [accessed on: 14.05.2019].
• GRABSKI, A. (2002), Żydowski ruch kombatancki w Polsce 1944–1949, Warsaw.
• GRABSKI, A. (2004), Działalność komunistyczna wśród Żydów w Polsce (1944–1949), Warsaw.
• GRABSKI, A (ed.) (2007), Żydzi a lewica. Zbiór studiów historycznych, Warsaw.
• GRABSKI, A. and RYKAŁA, A. (2010), ‘Żydzi w Polsce 1944–2010’, [in:] SIENKIEWICZ, W. (ed.), Atlas historii Żydów polskich, Warsaw.
• GROSS, J. T. (2000), Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny.
• GROSS, J. T. (2002), ‘Antoniemu Sułkowi w odpowiedzi’, Więź, 4, pp. 82–89. https://doi.org/10.1007/978-3-663-10626-5_5
• GROSS, J. T. (2003), Wokół „Sąsiadów”: polemiki i wyjaśnienia, Sejny.
• GROSS, J. T. (2008), Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Krakow.
• GRYNBERG, M. (1986), Żydowska spółdzielczość pracy w Polsce w latach 1945–1949, Warsaw.
• https://sztetl.org.pl [accessed on: 18.05.2018].
• HURWIC-NOWAKOWSKA, I. (1996), Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, Warsaw.
• IPN wyrzuca naukowców. Polaków można przedstawiać tylko w dobrym świetle, interview by Alina Pospischil with Adam Puławski, 2018, Duży Format suplement to Gazeta Wyborcza, 8 X, pp. 21–23.
• JABŁOŃSKI, Z. (1998), ‘Ochrona dziedzictwa historycznego w krajobrazie a działalność samorządów terytorialnych’, [in:] JABŁOŃSKI, Z., TOMASZEWSKI, W. (eds.), Ochrona wartości przyrodniczych i kulturowych – metodyka opracowań studialnych, series: Przegląd Regionalny, 3, 1, Toruń, pp. 33–42.
• JANICKA, E., KEFF, B. and DATNER, E. (2014), ‘Polska panika moralna. Czy upamiętnić Sprawiedliwych koło Muzeum Historii Żydów Polskich’, Gazeta Wyborcza, 31 V–1 VI, p. 39.
• KACZYŃSKI, A. (2000a), ‘Całopalenie. W Jedwabnem zagłady Żydów Niemcy dokonali polskimi rękami’, Rzeczpospolita, 5 V, pp. 1–3.
• KACZYŃSKI, A. (2000b), ‘Oczyszczenie pamięci’, Rzeczpospolita, 19 V, p. 6.
• KAINER, A. (1983), ‘Żydzi a komunizm’, Krytyka. Kwartalnik polityczny, 15, pp. 214–247.
• KALETA, E. (2018), ‘Mój rodzinny żydowski dom’, Duży Format suplement to Gazeta Wyborcza, 19 XI, pp. 18–19.
• KĄCKI, M. (2016), Znalazłem je. Historia mordu na Żydówkach ze Szczuczyna, https://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,20623463,znalazlem-je-historia-mordu-zydowek-ze-szczuczyna.html [accessed on: 14.07.2019].
• KEFF, B., DATNER, H. and JANICKA, E. (2014), ‘Nie budujmy pomnika Sprawiedliwych obok Muzeum Historii Żydów Polskich’, Krytyka Polityczna, 29 IV. https://krytykapolityczna.pl/kraj/nie-budujmy-pomnika-sprawiedliwych-obok-muzeum-historii-Zydow-polskich/ [accessed on: 15.12.2018].
• KENDZIOREK, P.(2016), Program i praktyka produktywizacji Żydów polskich w działalności CKŻP, Warsaw.
• KERSTEN, K. (1992), Polacy – Żydzi – komunizm. Anatomia półprawd 1929–1968, Warsaw.
• KERSTEN, K. (1993), Między wyzwoleniem a zniewoleniem. Polska 1944–1956, London.
• KOPCIOWSKI, A. (2007), ‘Zajścia antyżydowskie na Lubelszczyźnie w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej’, Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 3, pp. 178–207. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.228
• KURAŚ, B. (2016), ‘Zbrodnia na Żydach w Krościenku. «Mały jęczy, trzeba poprawić»’, Gazeta Wyborcza, 28–29 V, pp. 32–33.
• KWIEK, J. (2013), ‘Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity’, Kwartalnik Historii Żydów, 4.
• LEOCIAK, J. (2007), ‘Warszawa: „Miejsce-po-getcie” jako palimpsest’, [in:] MADUROWICZ, M. (ed.), Percepcja współczesnej przestrzeni miejskiej. Praca zbiorowa, Warsaw, pp. 493–495.
• LIBIONKA, D. (2006), ‘Losy Chaima Hirszmana jako przyczynek do refleksji nad pamięcią o Zagładzie i powojennymi stosunkami polsko-żydowskimi’, [in:] EISLER, J., SZAROTA, T. (eds.), Polska 1944/45–1989. Studia i materiały, 7, pp. 5–23, Warsaw.
• ŁEBKOWSKA, A. (2008), Empatia. O literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku, Krakow.
• MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.) (2002), Wokół Jedwabnego, 1: Studia, 2: Dokumenty, Warsaw.
• MAJEWSKI, T. (2011), ‘Ulice bez pamięci’, [in:] MAJEWSKI, T., ZEIDLER-JANISZEWSKA, A. (eds.), Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętniania, Łódź, pp. 209–211.
• MILEWSKI, J. J. (2002), ‘Zagłada Żydów w Wąsoszu w świetle akt sprawy karnej Mariana Rydzewskiego’, Biuletyn Historii Pogranicza, 3, pp. 87–112.
• MONKIEWICZ, W. (1989), ‘Zagłada skupisk żydowskich w regionie białostockim w latach 1939, 1941–1944’, Studia Podlaskie, 2, pp. 336–354.
• MOROZ, A. (2016), ‘Konflikt pamięci na pograniczu polsko-białoruskim na przykładzie działalności Romualda Rajsa ps. «Bury»’, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, 5, pp. 61–91. https://doi.org/10.18778/2300-0562.05.04
• MYGA-PIĄTEK, U. (2012), Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Katowice.
• ‘Nad mogiłą Męczenników. Kazanie, wygłoszone w Kielcach dn. 7 VII 1946 r. nad otwartym grobem 40 ofiar pogromu kieleckiego’, Opinia, 2, 25 July 1946 r., 7.
• NALEWAJKO-KULIKOV, J. (2009), Obywatel Jidyszlandu. Rzecz o żydowskich komunistach w Polsce, Warsaw.
• NORA, P.(1984), Les Lieux de mémorie, sous la direction de Pierre Nora, 1, Paris.
• ORŁOWSKA, E. (2005), ‘Kulturowy aspekt badań geograficznych’, [in:] MYGA-PIĄTEK, U. (ed.), Krajobraz kulturowy. Aspekty teoretyczne i metodologiczne, series: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 4, pp. 55–64.
• PACZKOWSKI, A. (2001), ‘Żydzi w UB: próba weryfikacji stereotypu’, [in:] SZAROTA, T. (ed.), Komunizm: ideologia – system – ludzie, Warsaw.
• PINCHUK, B. C. (1991), Shtetl Jews under the Soviet Rule. Eastern Poland on the Eve of the Holocaust, Cambridge MA.
• PISARSKI, M. (1997), ‘Emigracja Żydów z Polski w latach 1945–1951’, [in:] GRABSKI, A., PISARSKI, M. and STANKOWSKI, A. (eds.), Studia z dziejów i kultury Żydów w Polsce po 1945 r., Warsaw, pp. 13–81.
• PLIT, J. (2016), Krajobrazy kulturowe Polski i ich przemiany, series: Prace Geograficzne, 253, Warsaw.
• Pomnikowi Sprawiedliwych przy muzeum Polin? Bojownicy z getta są przeciw: http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34862,17288913,Pomnikowi_Sprawiedliwych_przy_muzeum_Polin__Bojownicy.html [accessed on: 15.12.2018].
• RESZKA, P. P. (2019), Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota, Warsaw.
• ROSNER, A. M. (2018), Obraz społeczności ocalałych w Centralnej Kartotece Wydziału Ewidencji i Statystyki CKŻP, Warsaw.
• ROTEM, S. (2018) ‘List powstańca z warszawskiego getta do Andrzeja Dudy’, Gazeta Wyborcza, 28–29 April 2018.
• RYKAŁA, A. (2007), Przemiany sytuacji społeczno-politycznej mniejszości żydowskiej w Polsce po drugiej wojnie światowej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• RYKAŁA, A. (2018), ‘O „topografii pustki” w krajobrazie kulturowym. Miejsca niepamięci, nie miejsca pamięci w kontekście mordów dokonanych na Żydach w Polsce w pierwszych miesiącach po drugiej wojnie światowej’, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, 7, [in:] FIGLUS, T. (ed.), Współczesne badania geograficzno historyczne krajobrazu kulturowego. https://doi.org/10.18778/2300-0562.07.04
• RYKAŁA, A. (2019), ‘Pogrom w Kielcach w 1946 r. a odbudowa skupisk żydowskich – ujęcie geograficzne’, [in:] GRABSKI, A. (ed.), Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie (1939–1946), Warsaw.
• RYKAŁA, A. (2020), W reakcji na powojenna przemoc antysemicką. Samoobrona Żydów w Łodzi – uwarunkowania społeczno-polityczne i przestrzenne, Łódź.
• RYKAŁA, A. and WOSIAK, A. (2019), ‘Geograficzno-historyczne (polityczne) uwarunkowania genezy i przebiegu wybranych pogromów Żydów na ziemiach polskich od XIX w. do 1946 r.’, [in:] GRABSKI, A. (ed.), Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie (1939–1946), Warsaw.
• SCHAMA, S. (1996), Landscape and Memory, New York.
• SENDYKA, R. (2013), ‘Pryzma – zrozumieć nie-miejsce pamięci’, [in:] CZAJA, D. (ed.), Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria, Wołowiec, pp. 278–299.
• SKIBIŃSKA, A. (2007), ‘Powroty ocalałych’, [in:] ENGELKING, B., LEOCIAK, J. and LIBIONKA, D. (eds.), Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, Warsaw.
• SKIBIŃSKA, A. (2011), ‘Powroty ocalałych i stosunek do nich społeczeństwa polskiego’, [in:] TYCH, F. and ADAMCZYK-GARBOWSKA, M. (eds.), Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010. Praca zbiorowa, Lublin.
• STRZEMBOSZ, T. (2001), ‘Przemilczana kolaboracja’, Rzeczpospolita, 27 I, pp. 6–7.
• SUŁEK, A. (2001), ‘Sąsiedzi – zwykła recenzja’, Więź, 12, pp. 72–99.
• SZAYNOK, B. (2006), ‘Polacy i Żydzi. Lipiec 1944–lipiec 1946’, [in:] KAMIŃSKI, Ł. and ŻARYN, J. (eds.), Wokół pogromu kieleckiego, Warsaw, pp. 9–24.
• ŚMIETANKA-KRUSZELNICKI, R. (2006), ‘Pogrom w Kielcach – podziemie w roli oskarżonego’, [in:] KAMIŃSKI, Ł. and ŻARYN, J. (eds.), Wokół pogromu kieleckiego, Warsaw, pp. 25–74.
• ŚPIEWAK, P. (2012), Żydokomuna. Interpretacje historyczne, Warsaw.
• TOKARSKA-BAKIR, J. (2012), Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946, Wołowiec.
• TOKARSKA-BAKIR, J. (2018a), Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, 1, 2: Dokumenty, Warsaw.
• TOKARSKA-BAKIR, J. (2018b), ‘Tryby maszyny pogromu’, Ale Historia, 19 II, pp. 4–7.
• TRYCZYK, M. (2015), ‘1941: Pogrom Żydów w Radziłowie. Zasypali ją w płytkim rowie’, Duży Format suplement to Gazeta Wyborcza, 13 January 2020.
• TRYCZYK, M. (2015), Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów, Warsaw.
• TUWIM, J. (1993), My, Żydzi polscy…, Warsaw.
• URYNOWICZ, M. (2002), ‘Ludność żydowska w Jedwabnem. Zmiany demograficzne od końca XIX wieku do 1941 roku na tle regionu łomżyńskiego’, [in:] MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.), Wokół Jedwabnego, 1: Studia, Warsaw, pp. 83–104.
• WÓJCIK, J. (2016). Oddział. Między AK i UB – historia żołnierzy Łazika, Warsaw.
• WRONISZEWSKA, D. and WRONISZEWSKI, A. (1988), ‘…aby żyć’, Kontakty, 10 VII, 1, pp. 8–9.
• WYKA, K. (1945), Odrodzenie, 9 September 1945, p. 41. (second quotation).
• WYKA, K. (1945), ‘Potęga ciemnoty potwierdzona’, Odrodzenie, 23 September 1945, 32.
• ZAREMBA, M. (2012), Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków.
• Zarys działalności Centralnego Komitetu Żydów w Polsce za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 1946 roku, (1947), Warsaw.
• ZGLICZYŃSKI, S. (2013), Jak Polacy Niemcom Żydów mordować pomagali, Warsaw.
• ŻBIKOWSKI, A. (1992), ‘Lokalne pogromy Żydów w czerwcu i lipcu 1941 roku na wschodnich rubieżach II Rzeczypospolitej’, Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 2/3, pp. 3–18.
• ŻBIKOWSKI, A. (2002), ‘Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych’, [in:] MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.), Wokół Jedwabnego, 1: Studia, Warsaw, pp. 159– 271.
• ŻBIKOWSKI, A. (2006), U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939–lipiec 1941, Warsaw.
• ŻBIKOWSKI, A. (2011), ‘Morderstwa popełniane na Żydach w pierwszych latach po wojnie’, [in:] TYCH, F. and ADAMCZYK-GARBOWSKA, M. (eds.), Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010. Praca zbiorowa, Lublin, pp. 71–93.
• ŻBIKOWSKI, A. (2018), 70 lat badań nad dziejami polskich Żydów. Pisane z perspektywy historyka Zagłady, Żydowski Instytut Historyczny, Warsaw.

Identifiers

DOI

10.18778/1231-1952.28.1.06

Biblioteka Nauki

1892098