„Niebo bez ptaków”. O jednym z toposów literatury lagrowej (i jego obrzeżach)

• Authors: Piotr Krupiński

Title variants

„Niebo bez ptaków”. O jednym z toposów literatury lagrowej (i jego obrzeżach)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The main purpose of this article is to draw attention to one of the motifs which appear regularly in literature concerning the Nazi concentration camps. In many memoirs of ex-convicts the concentration camp is represented as a place „where birds did not sing” – an area domed by an empty, silent sky, „a sky without birds”. The author of this paper examines this phenomenon from many perspectives, drawing on various types of sources. The voices of the imprisoned are surprisingly juxtaposed with ornithological research conducted by Günther Niethammer, a scientist and, simultaneously, one of the SS guards in the Auschwitz concentration camp. This article is part of ever-growing contemporary research on the topoi of concentration camp literature and Holocaust literature. Ecocriticism and environmentalism constitute an important inspiration for his text, and a post-anthropocentric perspective allows the author to extend the scope of historicity to include the non-human beings, such as animals, plants and the landscape.

Keywords

EN

concentration camp literature; Nazi concentration camps; topoi; birds; animal studies

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2017
• Volume: 42
• Issue: 4
• Pages: 213-233

Dates

published

2018-06-16

Contributors

author

Piotr Krupiński

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Filologiczny, Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa, Zakład Literatury i Kultury Polskiej XIX wieku; Al. Piastów 40B, 71-065 Szczecin

References

• Agamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III), przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.
• Aleksijewicz Swietłana, Wojna nie ma w sobie nic z kobiety, przeł. Jerzy Czech, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015.
• Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. 1–5, red. Wacław Długoborski, Franciszek Piper, Wydawnictwo Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim- -Brzezinka 1995.
• Avey Denis, Broomby Rob, Człowiek, który wkradł się do Auschwitz, przeł. Roman Palewicz, Insignis, Kraków 2011.
• Bachelard Gaston, Wyobraźnia poetycka. Wybór pism, przeł. Henryk Chudak, Anna Tatarkiewicz, przedm. Jan Błoński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975.
• Baudrillard Jean, Spisek sztuki, przedm. Sylvère Lotringer, przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006.
• Birenbaum Halina, Nadzieja umiera ostatnia, Czytelnik, Warszawa 1988.
• Brzosko-Mędryk Danuta, Niebo bez ptaków, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1969.
• Buryła Sławomir, Monografia po latach, „Teksty Drugie” 2009, nr 5, s. 100–105.
• Buryła Sławomir, Pociągi śmierci – kilka uwag o konstrukcji hasła słownikowego, „Narracje o Zagładzie” 2016, nr 2, s. 63–71.
• Buryła Sławomir, Tematy (nie)opisane, Universitas, Kraków 2013.
• Buryła Sławomir, Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu, Universitas, Kraków 2016.
• Cyra Adam [blog online], http://cyra.wblogu.pl/swiat-ptakow-w-auschwitz.html [dostęp: 15.03.2017].
• Człowiek, który wkradł się do Auschwitz, z D. Avey’em rozm. M. Wójcik [online], http://on.interia.pl/historia/news-czlowiek-ktory-wkradl-sie-do-auschwitz,nId,450822 [dostęp 15.03.2017].
• Darska Bernadetta, Ptaki mają lepiej niż ludzie [online], http://bernadettadarska.blog.onet.pl/2012 /03/13/ptaki-maja-lepiej-niz-ludzie-a-surminski-zycie-ptakow-w-auschwitz/ [dostęp: 15.03.2017].
• Fabierkiewicz-Szyrkowa Janina, Gdzie nie śpiewały ptaki, Książka i Wiedza, Warszawa 1972.
• Ferry Luc, Nowy ład ekologiczny: drzewo, zwierzę i człowiek, przeł. Hanna Miś i Andrzej Miś, Scholar, Warszawa 1995.
• Frankl Viktor E., Człowiek w poszukiwaniu sensu, przeł. Aleksandra Wolnicka, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2015.
• Greasley Horace, Czy w piekle ptaki nadal śpiewają? Prawdziwa historia człowieka, który stawił czoła nazistom. Wszystko z miłości do kobiety, przeł. Olga Kwiecień, Editio, Gliwice 2015.
• Heintz Daniel, Tierschutz im Dritten Reich: im neuen Reich darf es keine Tierquälerei mehr geben, Wara, Müllheim 2008.
• Helm Sarah, If this a woman? Inside Ravensbrück: Hitler’s Concentration Camp for Women, Abacus, London 2015.
• Kasia Jan, Tam, gdzie nie śpiewają ptaki [online], http://www.polskieradio.pl/9/325/Artykul/219711,Tam-gdzie-nie-spiewaja-ptaki-Reportaz-Jana-Kasi [dostęp: 15.03.2017].
• Katalog obszarów Natura 2000 [online], http://obszary.natura2000.org.pl/index.php?s.obszar&id.463 [dostęp: 15.03.2017].
• Kłos Agnieszka, Znikająca pamięć Birkenau. Opowieść o sile przyrody, „Opposite” [online], nr 3, http://opposite.uni.wroc.pl/2012/klos.htm [dostęp: 15.03.2017].
• Kopaliński Władysław, Słownik mitów i tradycji kultury, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
• Krupiński Piotr, „Dlaczego gęsi krzyczały?”. Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016.
• Laub Dori, Zdarzenie bez świadka: prawda, świadectwo oraz ocalenie, przeł. T. Łysak, „Teksty Drugie” 2007, nr 5, s. 118–130.
• Lundholm Anja, Wrota piekieł. Ravensbrück, przeł. Ewa Czerwiakowska, posł. Joanna Szymoniczek, Ośrodek Karta, Warszawa 2014.
• Łubieński Stanisław, Dwanaście srok za ogon, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016.
• Makowski Jarosław, Czy po Auschwitz da się jeszcze pisać wiersze? [online], http://makowski.blog.polityka.pl/2015/01/27/czy-po-auschwitz-da-sie-jeszcze-pisac-wiersze/[dostęp: 15.03.2017].
• Miłosz Czesław, Wiersze, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław 1985, t. 1.
• Morawiec Arkadiusz, Zofia Romanowiczowa. Pisarka nie tylko emigracyjna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.
• „Narracje o Zagładzie” 2016, nr 2: Topika zagłady.
• Niethammer Günther, Beobachtungen über die Vogelwelt von Auschwitz, „Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien” [online] 1942, http://www.zobodat.at/pdf/ANNA_52_0164-0199.pdf [dostęp: 15.03.2017].
• Pawletko Beata, Blokada Leningradu i jej reprezentacje w świetle innych doświadczeń granicznych, „Śląsk” – Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, Katowice 2016.
• Plater-Skassa Maria, Wspomnienia, w: Ponad ludzką miarę. Wspomnienia operowanych z Ravensbrück, wstęp Wanda Kiedrzyńska, Książka i Wiedza, Warszawa 1969, s. 330–379.
• Posmysz Zofia, Ten sam doktor M, Iskry, Warszawa 1981.
• Posmysz Zofia, Wakacje nad Adriatykiem, Czytelnik, Warszawa 1970.
• Ravensbrück. Wiersze obozowe, red. Wanda Kiedrzyńska, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, Warszawa 1961.
• Rees Laurence, Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”, przeł. Paweł Stachura, wstęp Władysław Bartoszewski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.
• Romanowiczowa Zofia, Przejście przez Morze Czerwone, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1961.
• Rutkowska-Kurcyuszowa Maria, Kamyki Dawida. Wspomnienia, Unia, Katowice 2005.
• Snyder Timothy, Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem, przeł. Bartłomiej Pietrzyk, Świat Książki, Warszawa 2015.
• Steiger Silke, Fidler Andrew E., Valcu Mihai, Kempenaers Bart, Avian olfactory receptor gene repertoires: evidence for a well-developed sense of smell in birds?, „Proceedings of the Royal Society B” [online] 2008, vol. 275, issue 1649, s. 2309–2317, http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/275/1649/2309 [dostęp: 15.03.2017].
• Surminski Arno, Życie ptaków w Auschwitz, przeł. Renata Załuska, posł. Mirosław Ossowski, Carpatia, Rzeszów 2011.
• Szmaglewska Seweryna, Dymy nad Birkenau, Czytelnik, Warszawa 1975.
• Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. Justyna Kowalska-Leder [i in.], Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2017.
• Ubertowska Aleksandra, Natura u kresu (ekocyd), „Teksty Drugie” 2013, nr 1–2, s. 33–44.
• White Hayden, Proza historyczna, przeł. Rafał Borysławski [i in.], Universitas, Kraków 2009.
• Wyszczelski Lech, Jeńcy wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920, Bellona, Warszawa 2014.
• Tam nawet ptaki nie śpiewają. 5. Rocznica katastrofy smoleńskiej [online], http://czestochowskie24.pl/czestochowa/45350/ [dostęp: 15.03.2017].

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.42.10